الوقت- اثرات ارتباطات تاریخی میان اروپا با خاورمیانه را می توان در جنگ های تاریخی میان ایران با یونان و روم مشاهده نمود. پس از آن در دوره های مختلف من جمله دوره اسلامی می توان نشانه های اتصال و انفصال این دو منطقه را چه در قالب جنگ و چه در قالب ارتباطات اقتصادی- تجاری و فرهنگی و دیپلماتیک دنبال نمود. پس از زوال امپراطوری عثمانی که تا قلب اروپا نفوذ کرده بود این بار اروپاییان خاصه در قامت بریتانیای کبیر در تمامی خاورمیانه سایه گسترده و به کسب منفعت از منابع غنی و جایگاه استراتژیک این کشورها روی آوردند. از این رو خاورمیانه همواره برای اروپا مکانی مهم تلقی شده است. با آغاز هژمونی آمریکا پس از جنگ دوم جهانی، جایگاه اروپا در خاورمیانه تنزل یافت اما این هرگز به معنای کم اهمیت شدن این منطقه برای اروپا نبوده است. چرا که اولا وقایع در خاورمیانه به صورت مستقیم بر اروپا تاثیرگذار است و دوما نقش آفرینی در معادلات خاورمیانه به اوج گیری و تثبیت موقعیت اتحادیه اروپا در رقابت های جهانی کمک می کند و سوما خاورمیانه بازار مصرفی خوبی برای تولیدات اروپایی است. با این وصف به چالش ها و فرصت هایی که اتحادیه اروپا در بحران کنونی خاورمیانه با آن ها رو به روست اشاره خواهیم نمود.
چالش های اتحادیه اروپا در بحران خاورمیانه
- حمله داعش به پاریس تمامی اروپا را دچار شوک کرد و امنیتی را که پس از جنگ جهانی دوم در سایه مدارا و همکاری به وجود آمده بود به شدت آسیب پذیر نمود. این مسئله بزرگترین چالش اروپا در مواجهه با بحران خاورمیانه بود تا جایی که حتی سال نو میلادی تحت تدابیر امنیتی شدید در این قاره برگزار شد. تهدیدات داعش مبنی بر حمله به دیگر کشورهای اروپایی نظیر ایتالیا و ... نشان داد که این واقعه امکان تکرار خواهد داشت.
- از زمان تشدید بحران داخلی در سوریه و حمله وحشیانه داعش به شهرهای این کشور تعداد بسیاری از مردم آن به دیگر کشورها و خصوصا به اروپا پناهنده شدند. در ابتدای کار باز کردن مرزها برای پناهجویان تبدیل به یک چالش بزرگ شده بود اما با وساطت مرکل صدراعظم آلمان این مشکل رفع ولی چالش های جدیدی را به همراه آورد.
- حضور پناهجویان خاورمیانه ای در اروپا خالی از مشکل نیست. از ایجاد امکانات برای آن ها که بگذریم تعداد قابل توجه پناهجویانی که با فرهنگ و شرایط زندگی در اروپا بیگانه اند و در عین حال دچار آسیب های روحی از شرایط جنگ و آوارگی هستند اروپا را به یک چالش بزرگتر دعوت کرده است. همچنین ماندگاری پناهجویان در اروپا جمعیت مسلمان آن را افزایش خواهد داد.
- پس از حمله به پاریس جمعیت های افراطی مسیحی نیز اعلام وجود کردند. علاوه بر آن امکان انتقامجویی از مسلمانان تبعه اروپا و اقدام متقابل مسلمانان و در نهایت تشدید وخامت اوضاع بیشتر شده است.
- در میان داعشی ها تعداد قابل توجهی از تبعه های مسلمان و غیر مسلمان اروپایی وجود دارد. این تعداد باعث می شوند که اولا قدرت شناخت تکفیری ها از اروپا برای صدمه زدن به آن بالا رود و ثانیا بازگشت چنین افرادی به اروپا خود زنگ خطری برای گسترش افکار افراطی در قاره سبز باشد.
- ادامه بحران در خارمیانه ناامنی را در مرزهای اروپایی آن تشدید می کند.
- عدم مشارکت فعال و مثبت در حل بحران خاورمیانه علاوه بر آن که می تواند اروپا را از تصمیم گیری های جهانی دور کند ممکن است شرایط خاورمیانه را به نحوی که بدترین تاثیرات را بر اروپا بگذارد تغییر دهد. از این رو این اتحادیه باید بتواند حافظ منافع خود در خاورمیانه باشد.
- خودمحوری کشوری مانند ترکیه در جریان بحران های خاورمیانه خصوصا در سرنگونی جت روسی از یک بعد، موجب می شود تا متحدان آن در اروپا نیز در معرض اتهام روسیه قرار گرفته و در نتیجه تاثیرات سوء بر مسئله اوکراین و بهبود روابط با روسیه داشته باشد.
- در جریانات پسابرجام و بازگشت ایران به معادلات بین المللی، عدم همسویی ایران و اتحادیه اروپا در خاورمیانه ممکن است بر دیگر جنبه های همکاری های این دو که برای هردو طرف حائز اهمیت می باشد تاثیر ناطلوب بگذارد.
فرصت های اتحادیه اروپا در بحران خاورمیانه
- مشارکت در جنگ علیه افراطی ها، علاوه بر آرام کردن افکار عمومی در اروپا پس از وقایع پاریس، افکار عمومی جهان را نیز متوجه مسئولیت پذیری اروپا در وقایع جهانی خواهد کرد.
- همچنان که بازار خرید سلاح در خاورمیانه گرمتر می شود اروپا نیز یکی از منتفعان فروش تسلیحات به کشورهای منطقه شده است.
- مشارکت در حل بحران سوریه به صورت فعال، نقش پر رنگی را به عنوان یک وزنه پر اهمیت برای اتحادیه اروپا در حل مسائل جهانی ایجاد خواهد کرد. پیش از این و در یک فاصله کوتاه اتحادیه اروپایی در حل مناقشه هسته ای ایران و غرب به صورت فعالی عمل کرده بود.
- حضور داشتن در روند مذاکرات صلح سوریه، امکان تاثیرگذاری بر فرآیندهای آتی این منطقه را برای اروپا به نحوی که منافع آن حفظ گردد مهیا خواهد ساخت.
- درگیر شدن روسیه در بحران خاورمیانه علاوه بر محدود کردن آن در توسعه طلبی خویش در اروپا، موجب می شود که حس انتقامجویی روس ها به دلیل تحریم های غربی علیه آن به مبارزه غیرمستقیم در خاورمیانه و سوریه با غرب منتقل گردد و آثار مستقیم آن خصوصا بر اتحادیه اروپا کمتر نمایان شود.
- چنانچه حل مسئله هسته ای در ایران فرصت های بی بدیلی را در سرمایه گذاری و اقتصاد برای اروپا فراهم نموده است، حل بحران در سوریه و بازگشت ثبات به منطقه نیز می تواند این فرصت را برای اروپا چندین برابر نماید.
- معادلات جدید در خاورمیانه فرصت تحرکات سیاسی پویاتری را به نسبت گذشته در اختیار اتحادیه قرار خواهد داد. در این صورت اروپا می تواند مستقل از متحد دیرینه خود یعنی ایالات متحده به نقش آفرینی در خاورمیانه پرداخته و دوره طلایی خود در خاورمیانه را زنده نماید.
- اختلافات قدرت های منطقه ای در این بحران شرایط سودبری اروپا را بیشتر می نماید. به عنوان مثال اختلافات حاد میان ایران و عربستان، در شرایط پسابرجام، موجب شده است تا توجه ایران به اتحادیه اروپا افزون شود. در حالی که عربستان متحد قدیمی آمریکاست و روابط روسیه و ترکیه تیره گشته است، چرخش ایران به سمت اروپا می تواند علاوه بر ایجاد موازنه در خاورمیانه به ایجاد موازنه در میان قدرت های بزرگ در منطقه نیز منجر شود.
سعیده السادات احمدی (پژوهشگر مسائل بین الملل)
