پایگاه تحلیلی الوقت - این روزها وضعیت غزه از مرحله بحران هم عبور کرده است. سازمان امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطین (آنروا) در بیانیه‌ای تاکید کرد که بحران انسانی در نوار غزه به دلیل ادامه بمباران، محاصره و قحطی فراتر از تصورات ذهنی شده است. «اولگا چریوکو» سخنگوی دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد پیش تر در اظهاراتی تاکید کرده بود که وضعیت نوار غزه بسیار بدتر از فاجعه است و انبارها خالی از مواد غذایی هستند. با این وضعیت بحران چرا کشورهای غربی تا کنون اقدام عملی جهت توقف جنایات اسرائیل در غزه انجام نداده‌اند. در این گزارش با درس گرفتن از شکست و سقوط نظام آپارتاید آفریقای جنوبی بدنبال پاسخ به این پرسش هستیم که غرب برای توقف جنایات رژیم صهیونیستی در غزه چه کارهای حقوقی و بین‌المللی می‌تواند در برابر اشغالگری و جنایت رژیم صهیونیستی در غزه انجام دهد:
نقش تحریم‌های بین‌المللی در سقوط آپارتاید
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، تحریم‌های بین‌المللی یکی از ابزارهایی است که می‌توان برای متوف کردن جنایات رژیم صهیونیستی در غزه به کار برد. استفاده از تحریم‌های بین‌المللی به عنوان ابزاری برای فشار سیاسی، تاریخچه‌ای طولانی و پیچیده دارد. یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین نمونه‌های آن، کمپین جهانی علیه آپارتاید آفریقای جنوبی است. در تحریم رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی، تلاشی هماهنگ طی دهه‌ها انجام شد و در نهایت این تحریم‌ها به فروپاشی این رژیم کمک کرد. امروزه نیز درخواست‌های مشابهی پیرامون تحریم بین‌المللی اسرائیل در حال شکل‌گیری است. در عین حال آیا می‌توان از همان ابزارهایی که آفریقای جنوبی دوران آپارتاید را منزوی و به فروپاشی کشاند، دوباره و این بار علیه اسرائیل استفاده کرد؟
باید توجه داشت که تحریم‌ها تنها دلیل سقوط آپارتاید نبودند، اما عامل قدرتمندی برای تضعیف این رژیم بودند. در همین ارتباط «نلسون ماندلا»، رهبر کنگره ملی آفریقا (ANC) که رهبری مبارزه با آپارتاید را در آفریقا برعهده داشت، جمله معروفی دارد: «تحریم‌ها به نابودی آپارتاید کمک کردند.» این جمله نشان می‌دهد که تحریم یک فشار لازم برای فروپاشی آپارتاید بود، اما کافی نبود. در دوران آپارتاید؛ آفریقای جنوبی با موجی از تحریم‌های هماهنگ بین‌المللی مواجه شد و این اقدامات به مرور زمان به تحریم‌های الزام‌آور تبدیل گردید. سازمان ملل متحد در سال ۱۹۶۳ (قطعنامه ۱۸۱ شورای امنیت سازمان ملل) تحریم تسلیحاتی داوطلبانه را علیه آفریقای جنوبی آغاز کرد که در سال ۱۹۷۷ (قطعنامه ۴۱۸ شورای امنیت سازمان ملل) اجباری شد. اگرچه در ابتدا قدرت‌های غربی با این تحریم مخالفت کردند، اما کشورهایی مانند آمریکا و انگلیس در نهایت صادرات نظامی خود به آفریقای جنوبی را محدود کردند و تحریم‌ها را اجرا کردند.
تحریم‌ها چگونه آپارتاید را زمین گیر کرد؟
به طور کلی تحریم‌های اقتصادی و عدم سرمایه‌گذاری در آفریقای جنوبی در دوران آپارتاید به ابزاری قدرتمند علیه این کشور تبدیل شدند و مجمع عمومی سازمان ملل متحد در اوایل سال ۱۹۶۲ خواستار عدم مشارکت اقتصادی با افریقای جنوبی شد. با گذشت زمان، ممنوعیت‌های تجاری، فرار سرمایه و کمپین‌های عدم سرمایه‌گذاری مردمی به ویژه در دهه ۱۹۸۰ به اقتصاد آفریقای جنوبی ضربه سختی وارد کرد و این کشور را زمین گیر کرد.
علاوه بر تحریم‌های اقتصادی و نظامی، تحریم‌های فرهنگی و ورزشی نیز در زمین گیر کردن آپارتاید آفریقای جنوبی بسیار مؤثر بودند. آفریقای جنوبی از سال ۱۹۶۴ از بازی‌های المپیک محروم شد و با انزوای فرهنگی گسترده‌ای در سطح جهانی روبرو شد.
همچنین درخواست سازمان ملل متحد در سال ۱۹۸۷ برای تحریم نفتی علیه آفریقای جنوبی، فشار بیشتری را بر این کشور وارد کرد. در همین حال، کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد آپارتاید در سال ۱۹۷۳، زمینه‌های قانونی برای محکومیت و اقدام بین‌المللی را فراهم کرد و در اوایل دهه ۱۹۹۰، تحت فشارهای فزاینده اقتصادی و دیپلماتیک، رهبری آفریقای جنوبی وارد مذاکراتی شد که آپارتاید را برچید و گذار دموکراتیک را آغاز کرد.
آیا تحریم‌های هماهنگ را می‌توان علیه اسرائیل بکار برد؟
در حالی که جنگ اسرائیل علیه فلسطین از نظر تاریخ و پویایی متمایز از وضعیت آپارتاید در آفریقای جنوبی است، اما بسیاری از اقدامات رژیم صهیونیستی علیه فلسطینی‌ها هم در غزه و هم در کرانه باختری بسیار ضدانسانی‌تر از رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی انجام می‌شود، تا آن جا که کشورهایی از جمله آمریکا و انگلیس و کانادا تحریم‌هایی را علیه افراد و سازمان‌هایی در اسرائیل که به فعالیت‌های غیرقانونی شهرک‌سازی مرتبط هستند، اعمال کرده‌اند.
همچنین برخی محدودیت‌های تجاری علیه اسرائیل اکنون در حال اجرا است و اتحادیه اروپا در حال بررسی برای لغو توافق تجاری ۴۲.۶ میلیارد یورویی خود با تل آویو است و گزینه‌هایی برای تعلیق تجارت ترجیحی یا ممنوعیت واردات کالاهای تولید شده در شهرک‌های صهیونیستی کرانه باختری به اروپا در حال بررسی است.
در مورد تحریم‌های تسلیحاتی به دلیل حق وتو آمریکا در شورای امنیت و حمایت تمام قد واشنگتن از جنایات تل آویو، تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه اسرائیل بعید به نظر می‌رسد، اما برخی کشورها در حال برداشتن گام‌های یکجانبه هستند. به عنوان مثال، فرانسه، شرکت‌های نظامی اسرائیلی را از حضور در نمایشگاه‌های تجارت اسلحه در سال ۲۰۲۴ منع کرد و سایر کشورهای اروپایی، از جمله انگلیس در حال تدوین اعمال تحریم‌ها و برخی محدودیت‌های تسلیحاتی علیه شرکت‌های نظامی رژیم صهیونیستی است.
چالش سیاسی در برابر اقدامات قضایی
مسیرهای حقوقی و قضایی علیه اسرائیل یکی از راه‌های دیگری است که می‌تواند به صورت جهانی علیه اقدامات و جنایات رژیم صهیونیستی در غزه بکار گرفته شود. طی یک سال گذشته همزمان با جنگ در غزه چندین پرونده علیه اسرائیل در دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) و دیوان بین‌المللی کیفری (ICC) پیگیری شده‌اند و دیوان کیفری بین‌المللی حکم جلب نتانیاهو و برخی از اعضای کابینه و مقامات صهیونیستی به جرم جنایت علیه بشریت را صادر کرده است. سازمان ملل متحد هم از نظر تئوری با استناد به فصل هفتم منشور خود می‌تواند خواستار صدور مجوز دسترسی بشردوستانه به غزه شود، اما این کار از نظر سیاسی همچنان دشوار است، همان گونه که با وجود صدور حکم جلب نتانیاهو در لاهه، اما اجرای این حکم بازداشت از نظر سیاسی تا کنون به نتیجه نرسیده و برخی دولت‌های غربی و آمریکا مانع از اجرای این حکم قضایی علیه نتانیاهو و اعضای کابینه او شده‌اند. لذا اقدامات حقوقی و قضایی علیه اسرائیل همواره با موانع سیاسی روبرو می‌شود.
دست بسته دانشگاه‌ها در غرب
تحریم‌های دانشگاهی نیز ابزارهای قدرتمندی هستند که از سوی برخی دانشگاه‌ها در غرب می‌تواند علیه اسرائیل بکار گرفته شود، اما این تحریم‌های دانشگاهی معمولا با مخالفت دولت‌های غربی روبرو می‌شوند و دست دانشگاههای اروپایی و آمریکایی برای تحریم اسرائیل چندان باز نیست. در حال حاضر دولت ترامپ در آمریکا دانشگاه هاروارد به عنوان یکی از معتبرترین دانشگاههای آمریکا و جهان را متهم به یهودی ستیزی کرده و بخشی از بودجه فدرال این دانشگاه را مسدود کرده، در حالی که مقامات دانشگاه هاروارد نه تنها اقدام تحریمی علیه اسرائیل انجام نداده‌اند، بلکه همواره محدودیت‌هایی برای برگزاری اعتراضات حامیان غزه نیز انجام داده‌اند. با این حال ترامپ معتقد است که مسئولان دانشگاه هاروارد به اندازه کافی اراده لازم را در برابر حامیان فلسطین به کار نبرده است. مثال دانشگاه هاروارد نمونه مشخصی است که نشان می‌دهد دست دانشگاه‌ها بویژه در آمریکا برای مقابله با اسرائیل بسیار بسته است. در واقع صف‌بندی‌های ژئوپلیتیکی و روابط قوی نظامی و دیپلماتیک اسرائیل با ایالات متحده و اروپا، اقدامات هماهنگ بین‌المللی علیه تل آویو را پیچیده می‌کند. باید توجه داشت که برخلاف آفریقای جنوبی، اسرائیل توسط بسیاری از دولت‌های غربی به عنوان یک متحد استراتژیک در منطقه‌ای بی‌ثبات دیده می‌شود.
تاثیر وضعیت جهانی در شرایط تحریم
از سوی دیگر خودِ سیستم جهانی نیز تغییر کرده است. وحدت نسبی دوران جنگ سرد جای خود را به نظم بین‌المللی چندپاره‌تری داده است که اجرای جمعی تحریم‌ها را دشوارتر می‌کند. در عین حال تاریخ نشان داده است که اقدامات بین‌المللی پایدار و هماهنگ با حمایت جنبش‌های مردمی و سازوکارهای قانونی می‌تواند وضعیت را تغییر دهد و شاید مانع تداوم جنایت در غزه و کرانه باختری شود، با این حال سوال این است که آیا جهان اراده یا وحدت لازم برای توقف جنایت در غزه را دارد؟ سوالی که پاسخ به آن تا حد زیادی با توجه به حمایت‌های گسترده غرب و آمریکا از اسرائیل روشن و مشخص است.
