الوقت- در کوران جنگ اوکراین، روسیه میزبان نشست بین‌المللی با محوریت امنیت جهانی است.
به همین منظور، سیزدهمین نشست بین‌المللی نمایندگان عالی‌رتبه امنیتی در روزهای ۲۷ تا ۲۹ می (سه‌شنبه تا پنجشنبه) به ریاست «سرگئی شویگو» دبیر شورای امنیت روسیه با حضور بیش از ۱۰۰ کشور در مسکو درحال برگزاری است.
بنا بر گفته کرملین، اعضای گروه بریکس، سازمان همکاری شانگهای، اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا آسه‌آن، کشورهای مستقل مشترک‌المنافع، اتحادیه عرب، اتحادیه آفریقا، سازمان پیمان امنیت جمعی و سایر سازمان‌های بین‌المللی، مشارکت مقامات بلندپایه امنیتی خود را در این نشست تأیید کرده‌اند. همچنین دیدارهای هیأت‌های نمایندگی کشورهای عضو بریکس، سازمان همکاری شانگهای، آ سه آن و کشورهای مستقل مشترک‌المنافع از جمله دستورکارهای سیزدهمین اجلاس مسکو است.
علی‌اکبر احمدیان، دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز به نمایندگی از ایران در این نشست حضور دارد. احمدیان علاوه بر سخنرانی در این اجلاس، دیدارها و رایزنی‌های دوجانبه‌ای در حاشیه اجلاس خواهد داشت و در دیدار با مقامات روسیه، آخرین روند پیشرفت روابط راهبردی با روسیه را بررسی خواهد کرد.
این اجلاس نخستین بار سال ۲۰۱۰ از سوی شورای امنیت روسیه، به عنوان بستری برای تبادل نظر در مورد همه مسائل مربوط به امنیت جهانی و سازوکارهای تقویت همکاری بین کشورهای شریک در مبارزه با تروریسم بین‌المللی، افراط‌گرایی، جرایم فراملی، قاچاق مواد مخدر و همچنین چالش‌ها و تهدیدهای جدید بنیان نهاده شد.
در نشست کنونی نیز شرکت‌کنندگان قرار است درباره شکل‌گیری یک معماری جدید امنیت بین‌المللی، مبارزه با کلاهبرداری اینترنتی و تضمین حفاظت از زیرساخت‌های اطلاعاتی حیاتی بحث و تبادل نظر کنند. در همین راستا ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در سخنرانی افتتاحیه این نشست با تأکید بر لزوم تلاش جمعی برای ایجاد یک ساختار امنیتی برابر و تجزیه‌ناپذیر اعلام کرد:«جامعه جهانی باید به طور مشترک معماری جدیدی برای امنیت برابر و غیرقابل تقسیم ایجاد کند». یکی از بخش‌های مهم نشست، بحث مفهومی کارشناسان روسی درباره روندهای جهانی است که شامل ارائه گزارش با عنوان «۲۰۲۵: دگرگونی جهان» می‌شود.
از طرف دیگر سرگئی شویگو، دبیر شورای امنیت روسیه نیز با اشاره به برگزاری نشست امنیتی مسکو گفت:«ما می‌خواهیم نشان دهیم که طرفدار یک امنیت واحد و غیرقابل تفکیک هستیم، اینکه امنیت علیه کسی نیست بلکه امنیت برای همه است».
الکساندر ونه‌دیکتوف، معاون دبیر شورای امنیت روسیه نیز گفت:«این نشست‌ها در فضایی حرفه‌ای و غیرسیاسی، به بررسی مسائل امنیتی جهانی و منطقه‌ای می‌پردازند که نیازمند تلاشهای هماهنگ و مشترک بین‌المللی است. تجربه تخصصی شرکت‌کنندگان و آشنایی آنها با شرایط کشورهای خود، زمینه‌ساز گفتگوهای ثمربخش است».
نشست امنیتی مسکو در برابر فرمت غربی
دور جدید نشست امنیتی مسکو در حالی کار خود را آغاز می‌کند که مناقشه روسیه و ناتو در بحران اوکراین، هویت ضدغربی آن را پررنگ‌تر از هر زمان دیگری کرده است به صورتی که اکنون با اطمینان بیشتری می‌توان گفت نشست مسکو به ابتکاری در مقابل نشست غرب‌محور مونیخ تبدیل شده است تا به پایه‌ریزی نظم جدید چندقطبی جهانی و مقابله با سلطه‌جویی غرب کمک کند.
طی سالهای اخیر غربی‌ها روسیه را از حضور در نشست امنیتی مونیخ محروم کرده‌اند و در نتیجه روسیه نشست امنیتی مسکو را مجالی برای تقویت همکاریهای سیاسی و امنیتی با سایر کشورها از آسیا و آفریقا و آمریکای لاتین می‌بیند و تلاش می‌کند تا از این طریق ائتلاف‌های امنیتی جدیدی بر پایه احترام متقابل، حاکمیت ملی و عدم مداخله در امور داخلی شکل دهد.
درواقع، منتقدان نشست امنیتی مونیخ معتقدند که این نشست در نگاه به اولویتهای امنیتی و بحرانهای منطقه‌ای و بین‌المللی یکجانبه عمل کرده و منافع غرب را بر صلح و ثبات بین‌المللی ترجیح می‌دهد. این وضعیت منجر شده که عملا در حوزه تلاشهای جمعی برای اتخاذ تدابیر در جهت حل و فصل موضوعات بین‌المللی، نشست مونیخ همواره عقیم بماند. در این موضوع، به طور مشخص همواره اولویتهای نشست مونیخ برجسته کردن تهدیدات رقبا و چالشهای ژئوپلتیکی غرب بوده است، درحالی که در بسیاری از بحرانها رد پای نقش آفرینی مخرب سیاستهای هژمونی طلب غرب به صورت پررنگی دیده می‌شود. همانند تعارضات بنیادین دیدگاه شرقی و غربی درباره ریشه‌های جنگ اوکراین و بحرانهای خاورمیانه از جمله جنگ غزه.
در نتیجه، این نشست بستری برای هماهنگی راهبردی و تبادل اطلاعات میان کشورهای جنوب جهانی فراهم کرده تا ائتلافی منسجم در برابر یکجانبه‌گرایی غربی شکل دهد. در این میان، ایران، روسیه، چین و کره شمالی به‌عنوان بازیگران کلیدی، نقش محوری در تعیین دستورکارها و جهت‌گیری‌های این ائتلاف دارند و به‌دنبال ایجاد نظام امنیتی چندقطبی هستند.
در این باره، الکساندر وندیکتوف، درباره اهداف نشست مسکو گفت:«ما دستورکاری را انتخاب کرده‌ایم که با توجه به تحولات سیاسی و اقتصادی کنونی جهان، از بیشترین اهمیت برخوردار است. امروز حتی در غرب نیز بسیاری اذعان دارند که نظم تک‌قطبی جهانی به بن‌بست رسیده و در حال فروپاشی است. چندقطبی‌گرایی اکنون واقعیت یافته است».
تقویت همکاریهای امنیتی ایران و روسیه
نشست امنیتی مسکو بر دیدگاه مشترک ایران و مسکو برای ایجاد یک چارچوب متوازن در امنیت جهانی تأکید دارد و اهمیت گفتگوی چندجانبه و همکاری بین‌المللی را برجسته می‌کند.
روابط ایران و روسیه طی دو دهه گذشته، از رقابت منطقه‌ای به سمت نوعی «هم‌افزایی راهبردی» حرکت کرده است. با تشدید فشارهای غرب بر هر دو کشور، مسکو و تهران در حال بازتعریف نقش خود در مناطق هم‌جوار هستند. از آنجا که در قرارداد راهبردی بین تهران و مسکو، بر تقویت همکاریهای نظامی و امنیتی نیز اشاره شده است، این مسئله دو کشور را به سمت توسعه همکاری‌ها سوق می‌دهد.
ایران و روسیه الآن در همه حوزه‌ها همکاری دارند و مقامات مسکو نیز به نقش سازنده و ثبات‌ساز ایران در نظام بین‌الملل اذعان دارند. در این باره، آنتون کوبیاکوف، مشاور اقتصادی رئیس جمهور روسیه در حاشیه برگزاری نشست امنیتی مسکو، از حق مسلم ایران در استفاده از برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای دفاع کرد و گفت:«تهران نشان داده که در گفتگو باز است و به تعهدات خود، از جمله پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و توافق تضمین‌های جامع پایبند است. باید به حق ایران برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای احترام گذاشت. متأسفانه همه در آمریکا دیدگاه صلح‌آمیز ندارند و امیدواریم عقلانیت پیروز شود. روسیه آماده کمک برای رسیدن به توافقات سودمند متقابل در برنامه هسته‌ای ایران و گفتگوهای ایران و آمریکا است».
ایران با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی ویژه، پیوندهای تاریخی-فرهنگی با کشورهای منطقه و ظرفیت‌های اقتصادی و امنیتی، می‌تواند نقشی کلیدی در ثبات‌سازی در منطقه و فراتر از آن ایفا کند. در حوزه امنیتی، ایران سابقه‌ای طولانی در مبارزه با تروریسم و مقابله با قاچاق مواد مخدر دارد، تجربه‌ای که می‌تواند در تقویت همکاریهای امنیتی منطقه‌ای بسیار مؤثر باشد.
از منظر روسیه، ایران شریک قابل اعتماد منطقه‌ای در حفظ موازنه قدرت در برابر نفوذ ناتو و حضور غرب در آسیای مرکزی محسوب می‌شود. ایران از طریق نهادهایی مانند سازمان همکاری شانگهای، می‌تواند به ایجاد سازوکارهای بومی امنیت جمعی کمک کرده و نقشی سازنده در گفتگوهای چندجانبه و توسعه پایدار در منطقه ایفا کند. این نقش، همسو با منافع روسیه و خواست جامعه جهانی برای ثبات بلندمدت در اوراسیا است.
در شرایطی که روابط تهران و مسکو پس از جنگ اوکراین به‌طور محسوسی عمیق‌تر شده، این نشست می‌تواند بستر توافق‌های بیشتر در حوزه‌های دفاعی، انرژی و امنیت سایبری را فراهم آورد.
افغانستان و سوریه به عنوان دو میدان مهم بحران در آسیای مرکزی و غرب آسیا، نقاط تمرکز اصلی این همکاریهای مشترک هستند. حضور طولانی‌مدت نظامی روسیه در سوریه و نفوذ اطلاعاتی و فرهنگی ایران در هر دو کشور، پایه‌ای برای هم‌افزایی امنیتی ایجاد کرده است.
در شرایطی که افغانستان تحت حاکمیت طالبان با بحرانهای سیاسی، امنیتی و اقتصادی مواجه است، ایران و روسیه می‌توانند با رویکردی واقع‌گرایانه، در مسیر حفظ ثبات منطقه‌ای و مقابله با تهدیدات مشترک همکاری راهبردی داشته باشند. هر دو کشور نگران تقویت گروه‌های افراطی، از جمله داعش در افغانستان هستند، پدیده‌ای که می‌تواند امنیت مرزهای ایران، آسیای مرکزی و منافع روسیه را تهدید کند.
بنابراین، در حوزه اطلاعاتی و ضدتروریسم، تهران و مسکو می‌توانند از طریق تبادل داده‌های امنیتی، رصد تحرکات گروه‌های تندرو و ایجاد سازوکارهای مشترک مرزی، به مهار تهدیدات فراملی کمک کنند. ایران به‌واسطه نفوذ فرهنگی و اجتماعی در غرب افغانستان و روسیه با شبکه‌های امنیتی خود در شمال، می‌توانند یک کمربند اطلاعاتی و امنیتی مکمل ایجاد کنند.
هم‌زمان با افزایش حضور ناتو و غرب در آسیای مرکزی از طریق آموزش نظامی، فناوری و پیمان‌های دوگانه، ایران و روسیه می‌توانند با هماهنگی در قالب سازمان‌هایی مانند سازمان شانگهای یا ائتلاف‌های منطقه‌ای، مانع نفوذ نهادهای غربی به حریم امنیتی خود شوند. موفقیت این همکاری وابسته به تعامل مستمر، اعتماد متقابل و مدیریت رقابت‌های پنهان خواهد بود.
در مورد سوریه هم که تهران و مسکو، برای دهه‌ها حضور قدرتمندی داشتند و در جنگ داخلی این کشور در قالب نشستهای آستانه به عنوان بازیگر کلیدی ایفای نقش می‌کردند، در شرایط کنونی که خلاء قدرت در سوریه به وجود آمده است، ایران و روسیه به دلیل شناخت عمیق از ساختار سیاسی، امنیتی و اجتماعی سوریه، توانایی ایفای دوباره نقش تثبیت‌کننده را دارند. همکاری اطلاعاتی، ایجاد اتاق عملیات مشترک و جلوگیری از تجزیه سوریه از اهداف اصلی دو طرف است و دو کشور ممکن است برای حمایت از یک دولت انتقالی متحد یا ساختار نظامی مشترک، در مذاکرات سیاسی منطقه‌ای و بین‌المللی هم‌راستا عمل کنند. هدف نهایی تهران و مسکو، جلوگیری از نفوذ غرب، ترکیه یا گروه‌های افراطی در نظم آینده سوریه است و این منافع مشترک دو طرف را به سمت همکاریهای بیشتر سوق خواهد داد.
درکل، روسیه با برگزاری نشست امنیتی مسکو می‌کوشد با همراهی کشورهای شرقی، نظم نوینی مبتنی بر چندقطبی‌گرایی در نظام بین‌الملل بنا کند. این تلاش در راستای پایان دادن به سلطه چنددهه‌ای غرب صورت می‌گیرد و نشان‌دهنده تغییر مسیر قدرت از غرب به سوی شرق است.
