پایگاه تحلیلی الوقت -حکومت سرپرست افغانستان با راه‌اندازی برنامه‌های جدید تلاش می‌کند تا ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار آواره داخلی را به خانه‌هایشان بازگردانند. این خبر را «خلیل‌الرحمن حقانی»، سرپرست وزارت امور مهاجرین و عودت کنندگان افغانستان اعلام و اظهار داشت که «هزاران خانواده آواره داخلی با تلاش‌های امارت اسلامی و وزارت مهاجرین، داوطلبانه به مناطق اصلی خود باز می‌گردند و این بازگشت‌ها نتیجه تلاش‌های گسترده‌ای است که در راستای بازسازی و بهبود وضعیت این خانواده‌ها صورت گرفته است.»
با این حال آیا این ادعای مقام طالبان برای ساماندهی آوارگان داخلی در افغانستان می‌تواند عملیاتی شود؟ به طور کلی آوارگان در افغانستان چه تعداد هستند و در چه وضعیتی به سر می برند؟
افغانستان، دارای بیشترین آوارگان جهان
براساس گزارشی که کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان ارائه داده است، افغانستان و سوریه هرکدام ۶.۴ میلیون (۱۲.۸میلیون در مجموع) پناهجوی خارج از مرزهای خود در سراسر جهان دارند، که این میزان معادل یک سوم کل پناهجویان جهان است.
این در حالی است که در سراسر جهان، نزدیک به ۱۰.۹ میلیون افغان، تقریباً هم در داخل کشور و یا کشورهای همسایه، آواره مانده‌اند. در سال ۲۰۲۳، تعداد پناهجویان افغان در خارج از این کشور به طور جهانی با افزایش ۷۴۱.۴۰۰ نفر به ۶.۴ میلیون نفر رسیده است.
براین اساس آمار آوارگان داخلی افغانستان به بیش از 4.5 میلیون نفر می‌رسد.
همچنین بر اساس «گزارش روندهای جهانی» سازمان ملل، تعداد آواره‌گان اجباری و پناهنده‌گان در سراسر جهان ۱۱۷،۳ میلیون نفر بوده و این تعداد در چهار ماه نخست سال ۲۰۲۴ بیشتر شده‌است. «یو ان اچ سی آر» بیان کرده که این تعداد نشان‌دهنده بی‌ثباتی و جنگ‌های جاری در منطقه است که به‌گفته این سازمان دهه‌هاست ادامه دارد. بر اساس این گزارش، سه چهارم (۷۲ درصد) از تمامی پناهندگان تنها از پنج کشور می‌آیند که افغانستان ۶،۴ میلیون، سوریه با ۶،۴، ونزوئلا ۶،۱ میلیون و اوکراین و فلسطین هر کدام ۶ میلیون بی‌جا شده اجباری دارد.
این گزارش اضافه می‌کند که نزدیک به ۹۰ درصد پناهنده‌گان افغان در کشورهای همسایه افغانستان بسر می‌برند که ایران میزبان ۳،۸ میلیون و پاکستان میزبان ۲ میلیون مهاجر، بیشترین تعداد مهاجرین افغان را در خود جا دادند.
بر اساس گزارش این اداره ملل متحد، آلمان با وجود اینکه مرز مشترکی با افغانستان ندارد، تا پایان سال ۲۰۲۳ میزبان بیش از ۲۵،۵۰۰ پناهجوی افغان بوده است.
آواره در خانه
یک روزنامه‌نگار افغانستانی به بیان روایتی از وضعیت این کشور پرداخته و می‌نویسد: تابستان امسال برای نخستین بار از سال ۲۰۱۷ از روستای خود در ولایت غزنی دیدار کردم؛ همین چند سال پیش، انجام این سفر ۲۶۰ کیلومتری به معنای به خطر انداختن جان خود بود.
وی گفت: من به سختی این مکان را تشخیص دادم، تقریبا متروکه به نظر می‌رسید، اقوام و دوستانم همه رفته بودند، خانه‌ای که من در آن بزرگ شده بودم از سوی افراد دیگری اشغال شده بود و افراد آواره داخلی از یک استان دیگر حضور داشتند، خیابان‌ها خالی بود و من تنها چند کودک تنها را دیدم که در اطراف پرسه می‌زدند، جامعه‌ای که زمانی پرجنب و جوش بود اکنون تنها حدود ۴۰ نفر در آن باقی مانده، که بیشتر آنها افراد آواره داخلی هستند. افرادی که در این روستان باقی مانده‌اند بسیار ضعیف بوده و توانایی مهاجرت به خارج از افغانستان و یا حتی شهر‌های بزرگ‌تر را نداشته‌اند.
این که چرا افغانستانی‌ها در داخل کشور خود آواره می شوند، می تواند دلایل متعددی داشته باشد:
دهه‌ها جنگ در افغانستان
دهه‌ها درگیری حدود یک‌چهارم از جمعیت ۴۰ میلیونی افغانستان را مجبور به فرار به خارج از این کشور کرده است، بازگشت امنیت نسبی به افغانستان پس از خروج آمریکا و ناتو در سال ۲۰۲۱ مطمئنا در زندگی بسیاری از افغانستانی‌ها تغییر ایجاد کرده و آنها را به روزهای بهتر امیدوار کرده، اما همه این‌ها به عجله آوارگان افغانستانی برای بازگشت به کشورشان منجر نشده است. در واقع جنگ‌های چند دهه اخیر، فقر و تنگدستی، نبود کار، و ناامنی‌های شدید غذایی از جمله مسائلی هستند که سبب افزایش آوارگی شهروندان به کشورهای دیگر شده است.
تغییرات اقلیمی
بدتر از آن، تهدید دیگری در چشم‌انداز قرار دارد که به اندازه یک درگیری خطرناک است، اما نمی‌توان آن را با سلاح حل کرد؛ تغییرات آب و هوایی افغانستان را تحت تأثیر قرار داده و خشکسالی را طولانی کرده و ذخایر آبی محدود این کشور را کاهش داده است. بین سال‌های ۱۹۵۰ تا ۲۰۱۰، دمای هوا در افغانستان به طور متوسط ۱.۸ درجه سانتیگراد افزایش یافته که این میزان حدود ۲ برابر بیشتر از سایر نقاط جهان است و میزان بارندگی در سراسر این کشور تا ۴۰ درصد کاهش یافته است. در سال ۲۰۱۸، در حالی که اشغالگری و جنگ در افغانستان همچنان ادامه داشت، خشکسالی حدود ۳۷۰ هزار افغانستانی را آواره کرد که این رقم معادل آوارگان جنگ در این کشور است. با بدتر شدن اثرات تغییرات آب و هوایی در سال‌های آینده، کاهش جمعیت افغانستان احتمالا ادامه خواهد داشت؛ مردم مناطق روستایی به شهر‌های بزرگ هجوم خواهند برد، از گرسنگی فرار کرده و جمعیت افراد فقیر در شهرها را به طور تصاعدی افزایش خواهند داد.
خشونت علیه آوارگان داخلی
در عین حال در برخورد طالبان و آوارگان داخلی گزارش‌هایی از خشونت نیز تائید شده است. از جمله شورای پناهندگان نروژ تائید کرده است که سال گذشته در جریان تخریب کمپ موقت آوارگان داخلی در کابل از سوی طالبان، دو کودک جان دادند. دو کودک قربانی شده ۴ و ۱۵ ساله در کمپ موقت آوارگان داخلی در کابل گزارش شده است. این سازمان گفته است که طالبان به کمپ موقت آوارگان داخلی به قصد تخریب کمپ یورش بردند و ساکنان کمپ با سراسیمگی مجبور به فرار شدند. معلوم نیست که این دو کودک چگونه جان داده اند اما از تصویر سازی حادثه معلوم می‌شود که به احتمال زیاد آنها زیر دست و پا شده‌اند.
رنج کشیده از بحران
سازمان «نجات کودکان» اعلام کرده که ۶.۵ میلیون کودک در افغانستان یا به عبارت دیگر نزدیک به سه تن از هر ده کودک، در سال جاری با سطوح اضطراری گرسنگی مواجه خواهند شد. به باور این سازمان تاثیرات فوری سیلاب ها، تاثیرات درازمدت خشکسالی و برگشت مهاجران از پاکستان در شکل دهی این وضعیت نقش داشته اند.
در همین حال سازمان جهانی نظارت بر گرسنگی (آی پی سی) تخمین می زند که ۲۸ درصد از نفوس افغانستان یا نزدیک به ۱۲.۴ میلیون نفر تا ماه اکتبر با ناامنی حاد غذایی دست مواجه می شوند. گفتنی است از این میان ۲.۴ میلیون نفر با سطوح اضطراری گرسنگی یک مرتبه زیر سطح قحطی قرار می گیرند. هرچند این آمار نماینگر بهبود جزیی نسبت به اکتبر ۲۰۲۳ است، اما هنوز هم نیاز جدی همکاری برای مبارزه با فقر در افغانستان وجود دارد.
در همین حال، دفتر هماهنگ کننده امور بشردوستانه ملل متحد (اوچا) نیز به یک نشریه در صفحه ایکس گفته که ۱۲.۴ میلیون نفر در افغانستان در معرض نا امنی غذایی قرار دارند. این نهاد با نشر یک گزارش از وضعیت بشری افغانستان گفته است که میلیون ها نفر در این کشور به خاطر کمبود حمایت های مالی از پروژه های بشردوستانه، در خطر قرار دارند.
بنابر این گزارش در سال ۲۰۲۳ کارمندان نهادهای امدادرسان توانستند به ۳۲.۱ میلیون نفر در افغانستان کمک کنند؛ اما آنان در سال ۲۰۲۴ تنها توان کمک به ۱۷.۳ میلیون نفر را خواهند داشت. تا ماه آگست سال جاری میلادی تنها ۲۵ درصد از طرح نیازها و پاسخ انسانی در افغانستان پشتیبانی مالی شده است. اوچا گفته است: «کاهش بودجه این چنینی می تواند تاثیر جدی بر ارائه کمک های حیاتی و ضروری برای مردم این کشور داشته باشد.»
