الوقت- دفتر پادشاهی عمان سحرگاه شنبه،11 ژوئن 2020،خبر فوت سلطان قابوس بن سعید بن تیمور را اعلام و تنها ساعاتی بعد شورای سلطنتی براساس توصیه مکتوب سلطان فقید هیثم بن طارق به عنوان پادشاه جدید عمان معرفی نمود.
با توجه به حکومت 50 ساله سلطان قابوس و اتخاذ سیاست های میانه روی و صلح جویانه از سوی وی که در سطح منطقه ای در راستای برقراری توازن ما بین قدرت های منطقه دنبال می شد؛ با روی کار آمدن سلطان جدید عمان،این مساله مطرح می شود که سیاستهای منطقه ای این کشور در قبال قدرت های منطقه ای بالاخص عربستان سعودی،به عنوان مهمترین بازیگر عرب منطقه، شاهد چه تغییراتی خواهد بود؟
روابط عربستان سعودی و سلطنت عمان در دوران سلطان قابوس
برای فهم بهتر روابط عمان و عربستان سعودی پیش از همه باید این مطلب را در نظر گرفت که سلطنت عمان از حیث مذهبی و جغرافیایی در شبه جزیره ی عربستان تنهاست و به نوعی دچار انزوا می باشد؛به گونه ای که این کشور دارای مرزهای زمینی با کشورهای امارات متحده عربی،عربستان سعودی و یمن می باشد.
این شرایط جغرافیایی با توجه اختلافات مرزی سلطنت عمان با امارات متحده عربی و بویژه عربستان سعودی به عنوان یک بازیگر مهم منطقه ای، باعث شده این کشور در قبال تهدیدات احتمالی از سوی همسایگانش بویژه عربستان سعودی که در طول تاریخ بارها طمع خود به خاک عمان را نشان داده است، دچار نوعی انزوای جغرافیایی باشد و لذا به دنبال جلب حمایت بازیگرانی خارج از شبه جزیره بوده و در سطح منطقه ای و بین المللی در راستای این امر تلاش کرده است.
سلطنت عمان در دوران حکومت 50ساله سلطان قابوس همواره سعی در برقراری روابط حسنه با ایران داشته است تا بتواند از طریق ایجاد توازن ما بین عربستان سعودی و ایران، شرایط امنیتی خود را در سطح منطقه بهبود بخشیده و در کنار آن با همکاری های نزدیک با ایالات متحده توان مقابله با تهدیدات احتمالی را داشته باشد.
از طرفی با توجه به اینکه اغلب عمانی ها پیرو مذهب اباضیه بوده و این درحالیست که وهابی ها این فرقه را تکفیر می کنند، بنابراین مشخص و مسلم است که مولفه های جغرافیایی و مذهبی از جمله مولفه های تاثیر گذار در روابط عمان و عربستان سعودی بالاخص در حوزه ی امنیت می باشند.
در کنار این امر نباید از مشکلات دیرینه خاندان سلطنتی عمان با آل نهیان،به عنوان قدرتمندترین خاندان اماراتی گذشت،این امر نیز به خودی خود تنگنای جغرافیای عمان را بیش از پیش هویدا می سازد.
سلطنت عمان همواره سعی در مهار سیاستهای خطر ساز عربستان به کمک ایران داشته است و از طرفی در حوزه های مشترک نیز همکاری ها دوجانبه با ریاض را پیگیری کرده است. این امر موجب شده تا عمان همواره تحت فشار دیگر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، بالاخص عربستان سعودی، جهت تغییر مشی خود و همراهی بیشتر با این کشور قرار گیرد اما علی رغم این فشارها مسقط در دروان سلطان قابوس سعی میکرد تا استقلال خود در برابر تصمیمات و نسخه های پیجیده شده از سوی ریاض را حفظ کند.
اهداف ریاض از فشار بر مسقط در دوران سلطان قابوس
عربستان سعودی در دوران حکومت سلطان فقید عمان بارها برای پیشبرد سیاستهای منطقه ای خود عمان را تحت فشار قرار داده است؛ عمده ترین اختلافات میان عمان و عربستان نیز مربوط به پرونده های ایران-قطر و یمن می‌شود.
در واقع ریاض با افزایش فشارها بر مسقط در پرونده ایران به دنبال توقف تجارت دوکشور بوده و همواره سعی کرده است مقامات عمانی را قانع سازد که از ادامه ی تجارت با ج.ا.ایران دست بردارند تا این کشور در شرایط فشارهای اقتصادی ایالات متحده و تحریم ها مجبور به تغییر رفتار خود در منطقه گردد. این درحالیست که سلطنت عمان بارها این درخواست سعودی ها را رد کرده و با مقاومت در برابر فشارهای عربستان، سیاست مستقل خود در منطقه را برپایه ملاحظات سیاسی-امنیتی اش پیش برده است؛ به گونه ای که در سفر اخیر یوسف بن علوی، وزیر خارجه عمان به تهران؛ دو طرف از قصد خود برای افزایش مبادلات با مسقط خبر داده و اعلام شد بنادر عمانی در آینده به بنادر کلیدی تری در تبادلات تجاری ایران بدل خواهند شد.
در پرونده قطر نیز عربستان بارها از عمان خواسته بود تا با پیروی از کشورهای محاصره کننده روابط خود با قطر را به طور کامل قطع کند.
از ابتدای شکل گیری بحران یمن نیز عربستان سعودی از دولت عمان خواسته بود تا با قطع ارتباط خود با حوثی ها به ائتلاف نظامی تحت رهبری این کشور ملحق شود؛ درحالی که سلطان قابوس تا زمان مرگش ارتباط خود با حوثی ها را حفظ کرده و حتی در راستای میانجی گری میان دو طرف میزبان مذاکرات صلح در مسقط می باشد.
بنابراین به نظر می رسد که ریاض همواره در پی تغییر سیاست های منطقه ای مسقط بوده تا این کشور را از کشوری بی طرف و میانجی به کشوری پیرو تبدیل سازد، این درحالیست که سلطنت عمان با هوشمندی در مقابل فشارهای عربستان مقاومت کرده و حتی با تحرکات جدید خود همچون برقراری ارتباط دیپلماتیک با رژیم صهیونیستی نه تنها به دنبال افزایش نقش خود در منطقه است بلکه به دنبال خارج کردن عربستان سعودی از معادلات فلسطینی-صهیونیستی نیز می باشد.
ابزارهای فشار عربستان سعودی بر عمان
عربستان سعودی در طی سنوات گذشته نشان داده است با اتخاذ راهبردهایی به دنبال تضعیف نقش عمان در منطقه بوده و برای قانع کردن ایالات متحده در امورد این موضوع که مسقط بازیگر ضعیفی در پیشبرد استراتژی منطقه‌ای امریکا است تلاش میکند. ریاض در واقع به دنبال آن است تا امریکا را قانع سازد که مسقط در عبور تهران از تحریم‌ها نقش آفرینی میکند و لذا باید از استراتژی ایالات متحده در قبال ایران کنار گذاشته شود تا از طریق این ابزار فشار بتواند به سهولت سیاست های خود بر مسقط را دیکته کند.
از طرفی سرمایه گذاری های عربستان در عمان بالاخص صندوق سرمایه گذاری این کشور در منطقه ی الدقم به ارزش 210 میلیون دلار نیز به عنوان دیگر ابزارهای فشار ریاض بر مسقط به شمار می آید.
در مجموع در خصوص روابط مسقط-ریاض در دوران سلطان قابوس می توان گفت؛عربستان سعودی همواره در پی ممانعت از اجرای نقش بازیگری، فعال و میانجی و البته متوازن کننده توسط عمان در منطقه بوده است و با اعمال فشار از طریق ابزارهای فشارش در راستای قرار دادن مسقط در محور ریاض-ابوظبی-منامه تلاش کرده است. تلاشی که البته به دلیل تعارض با منافع امنیتی و سیاسی عمان با مقاومت و عدم پذیرش این کشور مواجه بوده و نا کام مانده است.
چشم انداز آینده ی روابط مسقط-ریاض در دوران سلطان جدید:
علی رغم اینکه با اعلام خبر درگذشت سلطان قابوس کشورهای قطر،کویت،امارات متحده عربی،بحرین و مصر سه روز عزای عمومی اعلام کردند اما ریاض حتی یک روز هم عزای عمومی اعلام نکرد.
این درحالیست که عربستان سعودی با مشارکت در عالی ترین سطح ممکن برای تسلیت به سلطان جدید عمان نشان داد عمان همچنان به عنوان بازیگری مهم در منطقه مورد توجه ریاض بوده و ملک سلمان بن عبدالعزیز با سفر خود به مسقط این امر را به خوبی آشکار ساخت که در دوران جدید خواستار روابط گرم تری با عمان است.
با درنظر گرفتن شرایط خاص جغرافیایی و سیاست های منطقه ای عمان که ضامن حفظ امنیت این کشور می باشد و ایضا این مطلب که سلطان جدید سابقه قابل توجهی در امور سیاست خارجی دارد به نظر می رسد آینده روابط مسقط-ریاض با این جمله ی هیثم بن طارق به خوبی مشخص است، وی در اولین سخنان خود پس از انتخاب به عنوان سلطان جدید عمان مدعی شد:راه سلطان قابوس در روابط خارجی را ادامه خواهیم داد.
