الوقت- اولین اصلی که در بخش پیشین مقاله به آن توجه گردید اصل تحکیم و تثبیت فرایند دموکراسی در داخل کشور بود که از اصول اساسی اعلامی حزب عدالت و توسعه می باشد اما به تدریج و در عمل، به سمت دیکتاتوری حزبی حرکت نمود و لذا اولین اخطار را توسط مردم دریافت کرد.
2- سیاست به صفر رساندن مشکلات با همسایگان
یکی از اصلی ترین اصول حزب عدالت و توسعه برای حرکت ترکیه جدید به سمت اهداف تعیین شده،سیاست مشکلات صفر با همسایگان(Zero Problem Policy With Neighbors ) می باشد.ترکیه برای آنکه بتواند به اهداف مهم خود که همانا دستیابی به نقش تصمیم سازی در خردهسیستم‌های منطقه‌ای و تبدیل شدن به بازیگر موثر در جهان می باشد برسد باید در وهله اول، مشکلات خود با همسایگان را برطرف نموده و به حل و فصل اختلافات با آنان بپردازد. به همین دلیل، ترکیه به بحران‌های محیط پیرامون به چشم فرصت نگریست که دولت می‌تواند از آنها نهایت بهره‌برداری را داشته باشد. هنگامی که به سیاست خارجی ترکیه در سالهای ابتدایی دولت حزب عدالت و توسعه می نگریم مشخص می شود که دیدگاه های کتاب عمق راهبردی داود اوغلو اجرایی شده است به گونه ای که هم شاهد تلاش برای رفع اختلافات قدیمی با کشورهایی همچون ارمنستان و یونان هستیم و هم شاهد تلاش برای بازسازی و بهبود روابط با کشوری همچون سوریه.اگر بخواهیم به عنوان نمونه از تغییر سیاست ترکیه نسبت به همسایگان سخن بگوییم می توانیم مواردی را از این دست یادآور شویم.
ترکیه و سوریه تا قبل از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه، بارها تا آستانه جنگ پیش رفتند و موارد اختلافی فراوانی را نیز رویاروی خود می دیدند. جدای از اختلافات ایدئولوژیکی، دولت‌های سوریه و ترکیه در قرن بیستم میلادی سه دلیل مهم برای اختلاف و درگیری داشتند :
1- ادعای حمایت سوریه از کردهای مخالف دولت ترکیه؛
2- اختلاف بر سر چگونگی استفاده از منابع آب منطقه که از ترکیه سرچشمه می‌گیرند و پس از عبور از سوریه وارد عراق می‌شوند؛
3- مساله حق حاکمیت بر استانی که ترکیه آن را هاتای و سوریه آن را اسکندرون می‌نامد .
سوریه به واسطه اختلافات فراوان خود با ترکیه و روابط سردی که با این کشور طی دهه های گذشته داشته است از برخی جنبش‌های سیاسی مخالف دولت ترکیه حمایت کرده است که دو گروه اصلی از مخالفان آنکارا یعنی گروه‌های «پ.ک.ک» و «آسالا» یا ارتش سری برای آزادی ارمنستان را شامل می‌شد.معضل کردها و PKK را می توان از مهمترین موارد تاثیرگذار بر روابط دو کشور سوریه و ترکیه به شمار آورد که حضور رهبر کردهای PKKیعنی« اوجالان» برای مدتی در سوریه، دو کشور را تا مرز درگیری نظامی نیز پیش برد. اما از سال ۲۰۰۵ و پس از آنکه دولت ترکیه، مصمم شد تا استراتژی به صفر رساندن مشکلات با همسایگان را اجرایی نماید شاهد گسترش روابط دو کشور هستیم. این روابط ابتدا در حوزه اقتصادی، عملیاتی شد و سپس به بعد سیاسی نیز کشیده شد و به اوج خود رسید. حتی در سالهای منتهی به 2010 ترکیه چندین بار تلاش کرد علاوه بر حل مشکل خود با همسایگان،مشکلات همسایگان را نیز به نوعی در مسیر حل و فصل قرار دهد و لذا تلاش کرد با میانجیگری،سوریه و اسرائیل را پای میز مذاکره آورده و بین آنها صلح برقرار کند و به گونه ای اسرائیل را راضی به برگرداندن بلندیهای جولان به سوریه بکند. هرچند که این تلاشها ناکام ماند و روابط ترکیه با اسرائیل به تنش منتهی شد اما بر میزان محبوبیت ترکیه در سوریه و کشورهای دیگر افزود. روابط اقتصادی دو طرف روز به روز در حال گسترش بود طوری که در سال ۲۰۱۰ طی ۲۴ ساعت، ترکیه ۴۰ قرارداد همکاری اقتصادی با سوریه منعقد نمود. این کشور در سپتامبر سال ۲۰۰۹ داشتن ویزا برای گردشگران سوری را نیز لغو کرد.اما از سال 2011 به بعد و باشروع انقلابات دومینووار در خاورمیانه و شمال آفریقا، موضع ترکیه در قبال سوریه در برهه های مختلف زمانی متغیر شد و روابط دو کشور در سایه روند تحولات داخلی سوریه قرار گرفت.در هنگام شروع اعتراضات مخالفان حکومت بشار اسد، دولت ترکیه و رهبری حزب عدالت و توسعه یعنی رجب طیب اردوغان، تلاش نمودند تا نقش میانجیگرانه ای را ایفا نمایند.با ادامه روند اعتراضات در سوریه، این سیاست به سمت فشار دیپلماتیک بر دولت بشار اسد به منظور انجام اصلاحات دموکراتیک و توجه به خواسته های معترضان گرایش پیدا کرد و نوعی لحن آمرانه و مداخله جویانه به خود گرفت. از جمله اقدامات دولت ترکیه در اوایل بحران سوریه، برقراری ارتباط با گروه های معترض سوریه به ویژه اخوان المسلمین بود. به فراخور زمان و با گسترش بحران در سوریه، دولت ترکیه عملا وارد ماجرا شد و با حمایت از مخالفان بشار اسد به صورت فیزیکی و حمایت تسلیحاتی از آنان، تمام تلاش خود را برای سرنگونی بشار اسد به کار گرفت. در یک سال اخیر نیز دوبار نخست وزیر ترکیه وارد بخشی از خاک مرزی سوریه شده و به صورت ویژه ای برای این کشور، خط و نشان کشیده است.همه این اقدامات در حالی است که برای همگان نمایان شده است که اصل اعلامی اولیه در قبال همسایگان به فراموشی سپرده شده است و مداخله در امور همسایگان، اصل اعمالی دولت ترکیه می باشد.پیگیری همین اصل موجب شده است که درگیریها به داخل کشور سرایت کند و برخورد با کردها افزایش یابد.دولت ترکیه نتوانست و یا نخواست متوجه شود که ایجاد ناامنی در مرزهای همسایگان، در بدو امر موجب ناامنی در کشور خودی خواهد شد.در طی چهار سال گذشته و با تغییر رویه دولت در قبال برخی همسایگان از جمله سوریه و عراق و دخالت در امور داخلی آنان، روزبه روز از محبوبیت ترکیه در منطقه کاسته شده و بر تنفر ملت ها از اسلام گرایان ترک افزوده شده است.اوضاع داخلی مساعد برای رشد اقتصادی سریع و گسترده جای خود را به فضای نامساعد امنیتی و نامناسب برای فعالیت اقتصادی و سیاسی داده است و برخی اقدامات تروریستی را در خاک ترکیه، موجب شده است.انتخابات اخیر مجلس ترکیه، این واقعیت را برای حزب حاکم نمایان نمود که از نظر مردم ترکیه،سیاست سابق در زمینه نحوه رفتار با همسایگان که زمینه دور شدن بحران را از منطقه فراهم می نمود بر سیاست اخیر که روزبه روز بر حجم بحران در منطقه می افزاید ارجح است. به نظر می رسد رهبران حزب عدالت و توسعه فراموش کرده اند که در سياست خارجي نوين تركيه بر اصل تعامل صلح آميز با كليه ملت ها تأكيد ویژه ای شده است و اين اصل در راستاي همان شعار محوري مصطفي كمال يعني«صلح در خانه، صلح در جهان»طراحي شده است.
ادامه دارد...
محمد مهدی تولایی
