حضور نیروهای ترکیه در شمال عراق باردیگر در جریان نخست وزیر ترکیه به عراق و اظهارات بعدی مقامات ترک خبر ساز شده است.
به گزارش الوقت در جریان سفر بن علی ییلدیریم نخست وزیر ترکیه به عراق و دیدار با حیدرالعبادی،آسوشیتدپرس به نقل از العبادی، نخست وزیر عراق از موافقت ترکیه برای خروج نیروهایش از شمال موصل خبر داد. به گفته آقای العبادی، این موضوع شامل خروج نیروهای ترکیه از پایگاه بعشیقه در شمال موصل می شود. نخست وزیر عراق در دیدار هفته گذشته خود با ییلدریم و پس از مذاکرات دو جانبه گفته بود: آنکارا تعهد داد، نظامیانش را از پادگان بعشیقه در شمال عراق بیرون بکشد و همچنین متعهد شد، مساله حضور نیروهایش را در شمال عراق بزودی تعیین تکلیف کند.
خروج این نیروها در حالی اعلام شد که حضور نیروهای ترکیه در شمال عراق در سه ماه اخیر موجب تنش بین دو کشور شده بود. براین اساس نخست وزیر در بدو ورود به عراق گفت این کشور تمامیت ارضی عراق را به رسمیت می‌شناسد و پس از آن نیز در جریان دیدارش با حیدر العبادی در بغداد ضمن توجه به روابط دوجانبه و گسترش همکاری‌های نظامی و اقتصادی بین دو کشور، درخواست حیدرالعبادی مبنی بر تهیه یک برنامه زمانی مشخص برای خروج نیروهای ترکیه را از خاک عراق مورد تائید قرار داد.
نیروهای نظامی ترکیه در اردوگاه نظامی بعشیقه در شمال عراق و در نزدیکی موصل به شورشیان آموزش و تجهیزات نظامی می‌دهند که این اقدام با مخالفت صریح بغداد و تجاوزآمیز خواندن این اقدام روبرو شده است و از همین رو اعلام خروج این نیروها از شمال عراق می‌توانست به منزله نزدیک شدن سیاست‌های آنکارا به بغداد تفسیر شود.
با این حال تنها دو روز پس از بازگشت نخست وزیر ترکیه از بغداد، معاون ییلدیریم در چرخشی دور از انتظار اعلام کرد که آنکارا این حق را برای خود محفوظ می‌داند که برای دفاع از خودش در برابر تهدیدات تروریستی، اقداماتی را در خاک عراق انجام دهد. معاون نخست وزیر ترکیه در مصاحبه با تلویزیون هابر، افزود: اردوگاه بعشیقه آنجاست به دلیل تهدید تروریستی که ریشه اصلی آن در عراق است و این حق ماست که علیه این تهدید تدابیری را اتخاذ کنیم. اگر این تهدیدات از بین برود، دیگر نیازی به این اقدامات نخواهد بود.
اظهارات معاون ییلیدریم در ارتباط با خروج مشروط و تائید غیررسمی تداوم دخالت نظامی ترکیه در شمال عراق درست در نقطه مقابل اظهارات پیشین نخست وزیر ترکیه در عراق قرار داشت که برنامه زمان‌بندی خروج نیروهای ترکیه از عراق را مورد تائید قرار داده بود، اما حال معاون وی با بیان اینکه "آنکارا این حق را برای خود محفوظ می‌داند که برای دفاع از خودش اقداماتی را در خاک عراق انجام دهد،" در عمل اظهارات پیشین نخست وزیر ترکیه در عراق را زیر سوال می‌برد. با این شرایط چرا مواضع مقامات آنکار نسبت به دخالت و حضور در شمال عراق طی یک هفته این گونه متناقض و ناهمسو است؟
شاید در اولین بررسی‌ها به نظر رسد که اظهارات متناقض معاون ییلدیریم با وی در ارتباط با خروج نظامیان ترکیه از شمال عراق ناشی از نوعی اختلاف نظر داخلی میان این مقامات ترکی باشد. اما نگاه به مواضع مقامات ترکیه پیش از سفر به عراق این موضوع را ثابت می‌کند که خروج نیروهای ترکیه از شمال عراق پیش از سفر نخست وزیر ترکیه به بغداد و در جریان سفر او موضوع قابل اجماع این مقامات بوده است، اما این رویکرد دو روز پس از این سفر دچار تغییر شده است.
در واقع این تنها ییلدیریم نبود که برنامه زمان‌بندی خروج نظامیان کشورش را از عراق در دیدار با حیدرالعبادی مورد تائید قرار می‌دهد، بلکه پیش از سفر او، سفیر ترکیه در بغداد نیز همین مواضع را مورد تاکید قرار داده بود. در همین ارتباط المیادین یک روز پیش از سفر ییلدیریم به عراق به نقل از سفیر ترکیه در بغداد اعلام کرد که هیأت ترکیه‌ای که به عراق سفر خواهد کرد، موضوع عقب نشینی نیروهای ترکیه از شمال موصل را با مقامات عراق بررسی خواهد کرد.
براین اساس وجود موضع هماهنگ میان مقامات ترکیه مبنی بر خروج نظامیان ترک از شمال عراق در جریان سفر نخست وزیر ترکیه به بغداد، نشان دهنده وجود نوعی اتفاق نظر در این ارتباط است و اختلافی را در این ارتباط حداقل در میان بلندپایه‌ترین مقامات ترکیه تا پیش از بازگشت ییلدیریم از بغداد نمی‌توان دید. مضاف بر آن که در مسائل سیاست خارجی این چنینی، بسیار بعید به نظر می‌رسد که مواضع اعلام شده مقامات یک کشور بطور همزمان متناقض اعلام شود. همچنین نخست وزیر ترکیه نیز مواضع معاون خود را با گذشت چند روز پس از آن تکذیب نکرد. براین اساس وجود فرضیه اختلاف نظر میان مقامات ترکیه در ارتباط با خروج نظامیان از شمال عراق و سپس تغییر لحن آنان، فرضیه‌ای مردود است. براین اساس این تغییر لحن را چگونه می‌توان تحلیل کرد؟
براین اساس وقتی تغییر موضع و رویکرد مقامات ترکیه را در طی کمتر از یک هفته درباره خروج از شمال عراق مشاهده می‌کنیم که در ابتدای یک سفر رسمی بر مسئله خروج تاکید می‌کنند و پس از بازگشت و انجام سفر با تغییر لحن از تعیین پیش شرط برای خروج نظامیان خود از عراق و به نوعی تائید تداوم حضور در عراق سخن می‌گویند، این مسئله نمی‌تواند جز در قالب وجود بی‌ثباتی همیشگی در سیاست خارجی ترکیه تحلیل شود. امروز دیگر بر همگان ثابت شده است که سیاست خارجی دولت اردوغان در قبال تحولات بین المللی بویژه در موضوعات منطقه‌ای، روندی ناپایدار و بسیار سیال را به خود گرفته است که تغییر رویکرد در قبال موضوع دخالت در عراق یا خروج از آن در کمتر از یک هفته نمایشی از همان سیال بودن سیاست خارجی ترک‌هاست. در گفتمان روابط بین‌الملل این گونه تغییرات تاکتیکی و زودهنگام را در قالب واقع‌گرایی و رئالیسم ماکیاولی به معنای عدم پای‌بندی به تعهدات همیشگی بازیگران تفسیر می‌کنند، اما در مورد ترکیه گویی این رویکرد حتی فراتر از عمل‌گرایی ماکیاولی تحلیل خواهد شد.
حرکت مارپیچ و به قولی زیگزاگ وار سیاست خارجی ترکیه از جمله پیش از این در جریان کودتای جولای 2015 را شاهد بودیم و طی کمتر از دو هفته مواضع مقامات ترک در قبال تحولات جهانی پیش روی خود بارها دچار تغییر و تناقض شد. دو هفته پس از کودتای نافرجام در ترکیه و بروز تنش ها در مناسبات ترکیه با آمریکا و اروپا، دلسردی های به وجود آمده در شرکای راهبردی ترکیه، احتمال بهبود مناسبات آنکارا با دمشق و بغداد، تامین توسعه مناسبات ترکیه با رژیم صهیونیستی و در نهایت تلاش آنکارا برای دوری از سیاست خارجی سابق و تدوین سیاست خارجی جدید، افزایش اختلاف نظر و فاصله با عربستان و آمریکا در جریان تنش های منطقه ای در پیش و پس از کودتا همه و همه نشانگر عدم وجود یکسیاست خارجی مشخص و با ثبات در ترکیه و تغییر سریع کشور متحد و غیر متحد از منظر آنکارا می باشد.
با این حال سابقه این گونه تغییرات ناگهانی در رویکردهای مقامات ترکیه نسبت به تحولات مطقه سابقه طولانی‌تری در سیاست خارجی این کشور دارد و این اولین بار نیست که ترکیه سیاست خارجی خود را یک شبه عوض می کند، چرا که در دوران پیش از اشغال عراق نیز ترکیه به چنین اقدامی دست زده بود و کمیته مشترک چهارجانبه ایران، ترکیه، سوریه و عراق که به منظور همکاری در تحولات منطقه ای تشکیل شده بود را متلاشی کرد.
با این اوصاف تغییر مواضع دولت ترکیه در قبال مسئله دخالت در شمال عراق در جریان سفر نخست وزیر این کشور به بغداد، در قالب بخشی از عدم تعادل همیشگی در سیاست خارجی فرصت‌طلبانه ترکیه تحلیل می‌شود.
با این حال این گونه جهت‌گیری‌های متضاد و بعضا متناقض در سیاست خارجی ترکیه بدون هزینه برای آنکارا نخواهد بود و بطور قطع اعتبار تعهدات این کشور را در مذاکرات با همسایگان و دیگر بازیگران بین‌المللی زیر سوال خواهد برد.
از طرف دیگر شاید این چنین رفتار نامتعادل و بی‌ثباتی را از ترکها بتوان بدلایل و زمینه‌های گوناگون از جمله زمینه‌های داخلی در اقتصاد این کشور جویا شد. اقتصاد ترکیه برخلاف دیگر همسایگان خود از جمله عراق و ایران، بیشتر یک اقتصاد بازار محور می باشد که صنعت توریسم در این میان سهم بسزایی را به خود اختصاص می دهد و در همین راستا ثبات و امنیت برای دولت ترکیه عنصری تعیین کننده به شمار میرود و این مهم برای ترکها تنها با اعمال گفتمان رئالیسم ماکیاولی به معنای دستیابی به ثبات داخلی به هر قیمت ممکن میسر خواهد بود. براساس همین موضع است که برای ترکها دستیابی به ثبات برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی گردشگری این کشور بسیار حائز اهمیت است.
لذا در شرایطی که امنیت داخلی ترکیه به شدت متاثر از انفجارهای تروریستی اخیر دستخوش آسیب شده است، سفر خارجی نخست وزیر این کشور به همسایه جنوبی خود می‌تواند بخشی از فشار روانی ناشی از بی‌ثباتی را در ترکیه کاهش دهد. در واقع سفر ییلدیریم به بغداد پس از دوره‌ای تنش در روابط ترکیه و عراق که همزمان با افزایش انتقادات نسبت به سیاست خارجی ترکیه در منطقه صورت می‌گیرد، خواهد توانست بازی فعال و عدم انزوای آنکارا در مسائل منطقه نمایش دهد و این موضوع همان هدف مطلوب مقامات ترک است که با توصل به آن بی‌ثباتی امنیتی در داخل را کمرنگ جلوه دهند. هدفی که برای بدست آوردن آن و انجام این سفر مقامات ترکیه را وادار کرد در موضع گیری رسمی خود پیش از سفر به بغداد از تغییرسیاست های پیشین در قبال عراق و خروج از این کشور سخن گویند و پس از انجام سفر با چرخشی عجیب مدعی ادامه همان سیاست اشغالگری پیشین خود و ضرورت تداوم حضور نظامی در شمال عراق باشند.
