الوقت- سفرهای دیپلماتیک مقامات بلندپایه کشورها همواره نقش بسزایی در تقویت روابط دوجانبه داشته است و به پیشبرد منافع مشترک و نزدیک کردن دیدگاه‌ها در موضوعات مختلف فی‌مابین کمک می‌کند.
در این چارچوب دیدارهای مداوم مقامات بلندپایه ایران و قطر در قالب سفرهای دیپلماتیک و یا در نشست‌های منطقه ای و بین‌المللی توانسته است الگوی ممتازی از روابط دوستانه و نزدیک همسایگی را در منطقه غرب آسیا به نمایش بگذارد.
پس از آنکه مسعود پزشکیان رئیس جمهور اسلامی ایران در مهرماه سال جاری برای حضور در نشست مجمع گفتگوهای آسیایی راهی دوحه شد، اکنون نیز شیخ تمیم بن حمد آل ثانی راهی تهران شده تا زمینه تقویت بیش از پیش روابط دو کشور را فراهم کند.
روابط تهران و دوحه در طول سالیان گذشته، کمترین آسیب را از برنامه‌های تنش‌‌آفرین آمریکا و رژیم صهیونیستی برای برهم زدن مناسبات همسایگی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و جمهوری اسلامی ایران داشته است و دو کشور روابطی حسنه و متنوع در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی داشته‌اند. این روابط به ویژه پس از بحران‌های منطقه‌ای، نظیر بحران خلیج فارس در سال 2017 و جنگ‌های منطقه‌ای، به سطح جدیدی از همکاری رسیده است بویژه اینکه قطر توانسته تا نقش میانجی موفق را در برخی از مهمترین پرونده‌های منطقه‌ای مرتبط با محور مقاومت و ایران ایفا کند.
اولویت سیاست همسایگی و زمینه‌های رو به گسترش همکاری ایران و قطر
اگرچه مناسبات همسایگی تاریخی ایران و قطر، حتی در دوران تنش‌آمیز شدن روابط میان ایران و شورای همکاری خلیج فارس در برهه‌هایی از 4 دهه گذشته، همواره کمترین آسیب‌ها را به خود دیده است اما بروز بحران سال 2017 در مجموعه شورای همکاری، هنگامی که برخی کشورهای عربی (عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین) قطر را محاصره کردند، به نقطه عطفی در جهش روابط سیاسی و اقتصادی و امنیتی ایران و قطر تبدیل شد.
در بحران خلیج فارس در سال ۲۰۱۷، ، ایران در برابر کشورهای محاصره کننده به یاری قطر رفت و و با تأمین نیازهای اساسی، فضای تنفسی لازم را برای تاب‌آوری دوحه در برابر این فشار سنگین و واداشتن کشورهای محاصره کننده به عقب‌نشینی از شروط خود فراهم کرد.
در این شرایط افزایش تحریم‌ها علیه ایران و تلاش آمریکا برای محدودسازی تجارت خارجی و قطع درآمدهای اقتصادی، موجب شد تا تهران بویژه در دولت شهید رئیسی و سکانداری شهید امیرعبداللهیان در وزارت خارجه، شراکت تجاری و اقتصادی با همسایگان را در اولویت سیاست خارجی خود قرار دهد. سیاستی که با اهتمام دولت جدید آقای پزشکیان و استقبال طرف قطری، زمینه لازم را برای تقویت بیش از پیش مناسبات تهران و دوحه در همه زمینه‌های مورد علاقه و در راس آن همکاری‌های اقتصادی فراهم کرده است.
در همین ارتباط در دیدار مهم امیر قطر با رهبر معظم انقلاب اسلامی در روز نخست سفر، معظم له با تأکید بر اینکه گسترش روابط با همسایگان، سیاست قطعی جمهوری اسلامی است، فرمودند: یکی از سیاست‌‌های اعلامی دولت آقای پزشکیان نیز گسترش روابط با همسایگان است و به لطف خداوند در این زمینه کارهای خوبی انجام گرفته و پیشرفت‌هایی نیز حاصل شده است و آقای عراقچی وزیر محترم امورخارجه در این عرصه فعال و پرتحرک است.
رهبر انقلاب اسلامی اظهار امیدواری کردند: توافق‌های انجام شده در تهران به سود هر دو کشور باشد و دوطرف بتوانند بیش از پیش به وظایف همسایگی خود عمل کنند.
در واقع دو کشور تلاش می‌کنند تا روابط ممتاز سیاسی را پشتوانه گسترش سایر حوزه‌های همکاری برای تأمین منافع خود کنند.
روابط اقتصادی
در حوزه اقتصادی و تجاری به عنوان اولویت همکاری‌ها، ایران و قطر به عنوان دو کشور هم‌مرز در حوزه انرژی و تجارت، همواره روابط اقتصادی پایدار و مثبتی داشته‌اند. علاوه بر تجارت نفت و گاز، قطر در حوزه‌های دیگر مانند کشاورزی و صادرات کالا نیز با ایران همکاری می‌کند.
یکی از جوله‌های اراده جدی طرفین برای توسعه همکاری‌های اقتصادی و فعال کردن همه ظرفیت‌های بالقوه، تشکیل منظم و دوره‌ای کمیسیون همکاری اقتصادی دو کشور بوده که تاکنون ده دور از آن برگزار شده است. سرمایه گذاری در حوزه های مورد علاقه طرفین، استفاده از ظرفیت گرانبهای سطوح مختلف گردشگری (از جمله گردشگری دریایی و توسعه برنامه های گردشگری در مکان های دیدنی ساحلی و همچنین ترویج گردشگری درمانی)، فعال سازی و توسعه همکاری های اتاق های بازرگانی و مناطق آزاد تجاری، برگزاری کمیته های تخصصی در زمینه های مختلف بازرگانی، گمرکی، فرهنگی، گردشگری و ورزش و جوانان و... از اهداف و موضوعات کمیسیون همکاری مشترک دو کشور می‌باشد.
این موضوع سبب شده تا علی‌رغم تحریم‌ها روابط اقتصادی و تجاری ایران و قطر رو به گسترش باشد چنانکه به گفته سفیر ایران در قطر: «بر اساس آخرین آمار گمرک ج.ا.ایران ارزش حجم مبادلات تجاری دو کشور، در ۸ ماهه نخست سال ۱۴۰۳ بالغ بر ۱۹۱ میلیون دلار است که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، ۲۵ درصد افزایش داشته است. مهمترین کالاهای صادراتی ایران محصولات کشاورزی، تره بار، میوه ها، آبزیان، مصالح ساختمانی، مواد معدنی، فرش، خشکبار و... می باشد. از طرفی طی همین مدت اقلام وارداتی از قطر عمدتا اقلام واسطه ای بوده است».
اما با وجود این رشد همچنان حجم مبادلات تناسبی با ظرفیت‌های اقتصادی دو کشور و سطح مطلوب و هدف‌گذاری شده فاصله زیادی دارد. موضوعی که به نظر می‌رسد در دستور کار مذاکرات هیئت قطری با مقامات ایرانی قرار دارد. در این رابطه، شیخ تمیم در دیدار با مسعود پزشکیان گفت: تلاش خواهیم کرد با برگزاری منظم کمیسیون‌های مشترک همکاری‌های اقتصادی تعاملات و تبادلات دو کشور را به سطح هدف‌گذاری شده برسانیم.
روابط امنیتی و نظامی
از نظر امنیتی، ایران و قطر با وجود تفاوت نگاه در برخی مسائل منطقه‌ای و میزبانی قطر از بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در منطقه غرب آسیا، در حوزه‌هایی همچون امنیت کشتیرانی در خلیج فارس همکاری داشته‌اند. ایران محور اصلی امنیت خلیج‌فارس و دریای عمان به حساب می‌آید و در سالهای اخیر کشورهای قدرتمند دریایی همانند چین و روسیه با اجرای رزمایش مشترک دریایی در دریای عمان تحت عنوان «زمایش مرکب کمربند امنیت دریایی»، مهر تأییدی بر وزنه ثبات بخش قدرت دریایی جمهوری اسلامی ایران در یکی از مهمترین شاهراه‌های انرژی و تجارت بین المللی زده اند.
همچنین، ایران و قطر در موضوعات مرتبط با مبارزه با تروریسم و تهدیدات امنیتی مشترک نیز همکاری‌هایی داشته‌اند. دو کشور در سال 1388 یک توافقنامه همکاری دفاعی امضا کردند و در طول سالهای اخیر قطری‌ها از شرکت‌های تسلیحاتی ایرانی برای حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی تجهیزات دفاعی دعوت کرده است.
نقش و تأثیرات همکاری‌های ایران و قطر بر صلح و ثبات منطقه‌ای
گرایش دوحه به ایجاد تعادل در سیاست خارجی خود در رقابت قدرت‌های منطقه ای موجب شده تا از یک سو مناسبات ایران و قطر تأثیرات غیرقابل انکاری بر کنترل تنش‌ها در منطقه داشته و از سوی دیگر ایفای نقش میانجی‌گرایانه جایگاه خاصی به این کشور در سیاست خارجی جمهوری اسلامی داده است.
ایفای چنین نقشی در طول سالیان گذشته موجب شده تا در سفر اخیر امیر قطر نیز گمانه‌زنی‌های سیاسی و رسانه‌ای در مورد احتمال انتقال پیامهایی از سوی برخی بازیگران از کانال قطر مطرح شود که این گمانه‌زنی در سطح رسمی مقامات دو کشور تأیید نشده است.
اما با این حال تأیید مذاکرات میان دو طرف در مسائل مهم منطقه‌ای و بین‌المللی در این سفر خود می‌تواند در کمک به تلاش‌های منطقه‌ای برای رسیدن به راه‌حل‌های سیاسی در بسیاری از بحران‌ها موثر باشد و نشانه آن نیز روابط خوب دوحه با دیگر متحدان منطقه ای تهران در محور مقاومت شامل فلسطین و لبنان عراق و یمن است.
در حال حاضر یکی از مهمترین موضوعات منطقه ای مسئله آتش بس در غزه و لبنان، اجرای مرحله دوم آتش‌بس در غزه و بازسازی ویرانی‌های جنگ است. ایران و قطر هر دو حامی حقوق فلسطینی‌ها و مقاومت در برابر اشغالگری رژیم صهیونیستی هستند و روابط نزدیکی با گروه حماس دارند. قطر نقش اصلی را در میانجی‌گری برای حصول توافق آتش بس در غزه ایفا کرده و همچنین این کشور می‌تواند از طریق کمک‌های اقتصادی و بازسازی غزه به این منطقه کمک کند.
همچنین قطر در زمینه‌های مختلف مانند توسعه و بازسازی لبنان و ایجاد زمینه‌های دیپلماتیک برای کاهش تنش‌ها در این کشور تلاش کرده است.
اگرچه ایران و قطر در رویکردهای مختلفی در لبنان وارد می‌شوند، اما در نهایت هر دو کشور بر لزوم حفظ ثبات لبنان توافق دارند و همکاری‌های دوجانبه آنها می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.
در این میان بحران سوریه یکی از چالش‌های عمده در روابط ایران و قطر بوده است. با سقوط نظام سوریه به دست گروه‌های شورشی مسلح، قطر از اولین کشورهایی بود که به استقبال از حاکمیت جدید سوریه رفت. در حالی که سوریه با وجود ناامنی فراگیر و اشغالگری رژیم صهیونیستی و آمریکا هنوز با وضعیت ثبات فاصله زیادی دارد، برخی گمانه‌زنی‌ها معتقدند که دوحه به دنبال ایجاد کانال‌های ارتباطی و کاهش فضای تخاصم و بی‌اعتمادی میان حاکمیت جدید دمشق و تهران است به ویژه در مواردی که مربوط به تثبیت امنیت در سوریه و نگرانی‌های امنیتی همسایگان آن همانند لبنان و عراق باشد.
