الوقت- وضعیت سوریه به دلیل پیامدهای گسترده آن، همچنان یکی از مبرم‌ترین مسائل نه تنها برای غرب آسیا بلکه برای کل جهان است.
ثبات این کشور مستقیماً بر موازنه قوا در منطقه تأثیر می‌گذارد و دیگر مناطق پیرامونی از مدیترانه شرقی تا شمال آفریقا و شبه قاره هند نیز نگران متأثر شدن از ترکش‌های وخامت اوضاع امنیتی و دور جدید درگیری‌های مسلحانه در این کشور هستند. یکی از مهمترین این مناطق آسیای مرکزی است.
در وهله اول ترکیب گروه‌های شورشی حضور پررنگ ستیزه‌جویانی از آسیای مرکزی را منعکس می کند. اگرچه بسیاری از افراد خارجی که عضو گروه‌های مسلح شورشی هستند به دلیل تلاش برای ارائه تصویر ملی‌گرایانه (سوری) از اقدامات خود و خروج از فهرست گروه‌های تروریستی در اکثر کشورهای جهان، به دقت می‌کوشند تا هویت ملی واقعی خود را پنهان کنند اما با این حال گزارش‌ها نشان می‌دهد در میان آنها اویغور، تاجیک، ازبک، و به گفته برخی منابع، اتباع قرقیزستان نیز وجود دارند.
در حالی که بر اساس گزارش‌های رسانه‌ای، تعداد شبه نظامیان فعال در سوریه اکنون به 60 هزار نفر رسیده است، از این تعداد افراد با تبعت کشورهای آسیای میانه چیزی بین 3000 تا 5000 نفر تخمین زده شده است.
گزارش‌ها حاکی از آن است که تا پیش از تحولات اخیر تنها از قرقیزستان حدود 2000 شبه نظامی در سوریه حضور داشته است که برخی به کشورشان بازگشتند و برخی دیگر کشته و یا همچنان در سوریه مانده‌اند.
سازمان یافته ترین و با تجربه ترین مبارزان در میان این گروهها، اویغورهای حزب اسلامی ترکستان شرقی هستند که در منطقه شرقی چین مستقر و عمدتاً از اویغورها تشکیل شده است. بسیاری از آنها تجربه رزمی را در افغانستان به دست آورده‌اند.
انگین اوزر کارشناس سیاسی و تحلیلگر ترک در گفتگو با سایت کاسپین پست افشا کرد که پس از توافق آتش‌بس در سال 2020 بین نیروهای دولتی سوریه و شورشیان بر اساس توافقنامه مناطق کنترل تنش، هیئت تحریرالشام شروع به استخدام گروه جدیدی از "جنگجویان خارجی" برای تقویت صفوف خود کرد. این نیروها عمدتاً از مناطقی مانند چچن، آلبانی، ازبکستان، ترکیه و دیگر گروه های وابسته به سلفی ها سرچشمه می‌گرفت.
به گفته این کارشناس ترک، این شورشیان در سه واحد تخصصی سازماندهی شدند و نقش مهمی در پیشروی‌های مسلحین در حلب و حماه برعهده داشتند.
افزایش تعداد ستیزه جویان متعلق به آسیای مرکزی در سوریه و ارتباطات بین المللی آنها، سوریه را به بستری برای رشد ایدئولوژی‌های رادیکال در این منطقه نیز تبدیل کرده است که اغلب به کشورهایی مانند تاجیکستان، ازبکستان و قرقیزستان باز می‌گردند. بویژه اینکه مناطق درگیر مشکلات اقتصادی همواره بستری مناسب برای ریشه‌دوانی ایدئولوژی‌های افراطی و یکی از بانک اهداف گروه‌های تکفیری برای جذب نیرو از طریق وعده‌های مالی وسوسه‌انگیز بوده است.
علاوه بر این، در سالهای گذشته با عودت دستگیرشدگان و اسرای داعشی و خانواده‌های آنها از سوریه به وطن‌هایشان در کشورهای آسیای میانه، روند ادغام مجدد این افراد از طریق برنامه‌های آموزشی مورد حمایت سازمان ملل به کندی و بسیار پرچالش صورت گرفته است.
اما یکی دیگر مهمترین بازیگران ذینفوذ منطقه که از تبدیل شدن سوریه تحت کنترل مخالفان مسلح به جولانگاه گروه‌های تکفیری و افراطی از آسیای مرکزی نگرانی‌های جدی دارد روسیه است.
در سال 2024، گروه‌هایی مانند داعش شاخه خراسان (ISKP) بارها امنیت ملی این کشور را به مخاطره انداختند که برجسته‌ترین آن حمله تروریستی به مرکز خرید کروکس سیتی در حومه مسکو بود. این حمله تروریستی که مارس 2024 روی داد و منجر به کشته شدن 145 نفر و زخمی شدن بیش از 500 نفر شد، بیشتر عاملان آن از آسیای مرکزی و عمدتاً تاجیک و ازبک بودند.
با توجه به اینکه بسیاری از مردم آسیای مرکزی برای اشتغال به روسیه مهاجرت می کنند، گسترش ایدئولوژی‌های افراطی و ضدروسی می‌تواند به شدت تهدیدات امنیتی علیه روسیه را افزایش دهد.
همچنین برخی از این افراد از طریق سازمان‌های اطلاعاتی و امنیتی برای جنگ به اوکراین منتقل شده و در این جنگ تجربه کار با پهبادها را به دست آوردند و متعاقباً این تخصص را به "برادران آسیای مرکزی" خود منتقل می‌کنند. مثال بارز این موضوع انتشار اخباری از تعلیم نیروهای تحریرالشام توسط اوکراینی‌ها در ماه‌های گذشته و تشکیل «تیپ شاهین» در این گروه می‌باشد.
تحلیلگران روسی گمان می‌کنند که قدرت‌های غربی که با تحریرالشام ارتباط دارند ممکن است به دنبال مسلح کردن این شبه نظامیان علیه روسیه باشند. سناریوهای احتمالی شامل تشدید درگیری ها در اوکراین، گشودن جبهه جدیدی در آسیای مرکزی یا قفقاز، یا توانمند ساختن تکفیری‌های ازبک و تاجیک برای نفوذ به روسیه به عنوان نیروی کار و ایجاد سلول‌های خفته برای حملات آینده است.
یکی دیگر از نگرانی‌های عمده کشورهای آسیای میانه و روسیه از تحولات جدید سوریه، مربوط به نقش ترکیه است که در کنار حمایت از فعالیت شورشیان مسلح در خاک سوریه، یک بازیگر تأثیرگذار در تحولات آسیای میانه و قفقاز نیز می‌باشد.
بسیاری از افراطیون آسیای مرکزی در سالهای گذشته از ترکیه به‌عنوان یک گذرگاه برای رسیدن به سوریه استفاده کرده‌اند.
در نتیجه اقدامات ترکیه در شمال سوریه انتقاد سایر بازیگران منطقه را برانگیخته است زیرا این کشمکش ژئوپلیتیکی فقط در مورد سوریه نیست، بلکه در مورد خطرات نفوذ افراطی‌گری و ناامنی به سراسر منطقه، از جمله قفقاز و آسیای مرکزی است.
