«آنچه که تا کنون از شواهد نمایان است، یادداشت تفاهم 10 بندی میان دو کشور تنظیم شده است. همچنین، توافق احتمالی دیگر این است که دور بعدی گفت و گوهای ایرانی-سعودی در سطح دیپلماتیک انجام بگیرد. این امر بدین معنا است که شاید دور بعدی مذاکرات در بغداد با حضور وزاری خارجه دو کشور باشد.»
الوقت – بعد از یک وقفه چند ماهه در مذاکرات میان هیات مذاکره کننده ایرانی و عربستانی، دور جدید و پنجم مذاکرات میان دو کشور در 21 آوریل 2022 (اول اردیبهشت 1401) با حضور نماینده دولت عراق در بغداد برگزار شد. این دور از مذاکرات منابع آگاه فضای گفتگوها را مثبت و از حصول برخی مفاد توافق میان دو طرف پرده برداشته‌اند.
برگزاری پنج دور از مذاکره میان ایران و عربستان در شرایطی است که برهم صالح رئیس جمهوری عراق برای اولین بار در ماه می‌سال ۲۰۲۱ از میزبانی عراق در گفتگوهای ایران و عربستان و مذاکره مستقیم بین دو کشور بعد از سال‌ها تیرگی روابط خبر داد. با این اوصاف، موضوعات و محورهای احتمالی مذاکره میان ایران و عربستان و نیز سطح پیشرفت مذاکرات و چشمانداز پیشروی آن در مقام یک مساله جدی مطرح شده است. در همین راستا، «الوقت» در راستای پی‌گیری ابعاد مختلف این نشست با صباح زنگنه کارشناس مسائل منطقه‌ای گفتگو داشته است.
دو عامل اصلی‌ای که زمینه‌ساز آغاز دور پنجم مذاکرات شدند
این کارشناس مسائل منطقه در ارتباط با دلایل گرایش عربستان به برگزاری دور پنجم مذاکرات با ایران بعد از چند ماه وقفه گفت: «در ارتباط با این موضوع می‌توان به دو رخداد مهم توجه کرد. در سطح ابتدایی، برقراری آتش‌بس در یمن می‌باشد. عربستان و انصارالله یمن بعد از چند سال درگیری رو به افزایش نهایتا آتش بس را پذیرفتند. این تحول از اهمیتی فوق العاده برخوردار است و یکی از زمینه‌های اصلی آغاز دور جدید مذاکرات میان دو کشور است. در واقع، عربستان در فضای آتش‌بس وارد مذاکره با ایران شده است. از یک سو، ریاض در پی آن است که حملات به این کشور از سوی انصارالله پایان پیدا کند و از سوی دیگر، ایران نیز امیدوار است که ریاض به محاصره ظالمانه یمن و جنگ علیه این کشور که از مارس 2015 آغاز شده پایان دهد.»
وی افزود: «در سطح دوم، به نظر می‌رسد تیم محمد بن سلمان به این باور رسیده‌اند که سیاست خارجی تنش‌افروزانه و مداخله جویانه این کشور در منطقه به شکست انجامیده و می‌بایست مناسبات با همسایه مهم این کشور، یعنی ایران، به سمت تنش‌زدایی گرایش پیدا کند. در همین راستا شاهد هستیم که بن سلمان اخیرا ایران را کشوری دوست و همسایه خطاب قرار داده بود.»
تنش‌های دولت بایدن با ریاض عاملی موثر در گرایش ریاض به تنش‌زدایی با تهران بوده است
این کارشناس مسائل منطقه‌ای در بخشی دیگر از اظهارات خود در ارتباط با نقش تنش‌های میان عربستان و آمریکا در دولت بایدن، بر رغبت پیدا کردن عربستان به مذاکره با ایران تاکید کرد: «اساسا سیاست خارجی دولت بایدن نسبت به عربستان در چارچوب رویکرد کلان سیاست خارجی حزب دموکرات قابل تحلیل است. در درون حزب دموکرات دو دیدگاه وجود دارد؛ یکی تحریم عربستان در بُعد نظامی به دلیل مسائل حقوق بشری و دیگری تداوم مناسبات با این کشور به شکل دوران ترامپ. اساسا در یک سال گذشته شاهد بوده‌ایم که رویکرد طیف به ظاهر طرفدار حقوق بشر بر عرصه سیاست کاخ سفید نسبت به عربستان حاکم شده است. برآیند این سیاست نیز تعلیق ارسال تجهیزات نظامی به عربستان و نیز سردی در مناسبات میان دو کشور بوده است.
مجموع این روند موجب کاهش مناسبات میان دو کشور شد و محمد بن سلمان نیز در برخی مسائل همانند جنگ اوکراین و افزایش وارد کردن نفت به بازار جهانی مواضعی مخالف با دولت آمریکا را اتخاذ کرد. در چنین وضعیتی به نظر می‌رسد محمد بن سلمان با ناامید شدن از حمایت‌های آمریکا، سیاست تنش‌زدایی با همسایگان به ویژه جمهوری اسلامی ایران را در پیش گرفت. حملات انصارالله به مجموعه نفتی آرامکو و عدم حمایت واشنگتن از این کشور، همچون یک ضرورت موضوع نزدیکی میان تهران و ریاض را مطرح کرد. لذا می‌توان تنش در مناسبات واشنگتن با ریاض را همچون یک عامل موثر در آغاز مذاکرات پنج دور گذشته میان ایران و عربستان مورد ارزیابی قرار داد.»
مدیریت تنش‌های منطقه‌ای مهم‌ترین چالش در مذاکرات میان دو کشور است
زنگنه در بخشی دیگر از اظهارات خود در ارتباط با مهم‌ترین موانع در مسیر مذاکرات صلح میان ایران و عربستان اظهار داشت: «اساسا مهم‌ترین موضوع اختلاف میان دو کشور در قالب یک مفهوم مهم قابل خوانش بوده که آن هم عبارت است موضوع «مدیریت تنش‌های منطقه‌ای و تهدیدات». اساسا هر دو کشور در مجموع تحولات چند سال گذشته سطحی از تهدیدات و فرصت‌ها را برای خود ترسیم کرده‌اند. دو طرف می‌بایست در وضعیت جدید پیرامون این مسائل به مذاکره و گفتگو بنشینند. موضوع «مدیریت تنش‌های منطقه‌ای و تهدیدات» تنها محدود به بحران یمن نیست، بلکه مجموعه‌ای از مسائل مورد اختلاف در سایر کشورهای منطقه همانند لبنان، عراق، سوریه، فلسطین و... را شامل می‌شود.
پیشرفت مذاکرات مثبت و چشمانداز توافق نیز روشن است
این کارشناس مسائل منطقه‌ای در ادامه با تاکید بر اینکه مسائل میان ایران و عربستان بسیار جدید و عمیق نیستند و در صورت نرمش طرفین به آسانی قابل حل می‌باشند، در ارتباط سطح پیشرفت مذاکرات تصریح کرد: «آنچه که تا کنون از شواهد نمایان است، یادداشت تفاهم 10 بندی میان دو کشور تنظیم شده است. همچنین، توافق احتمالی دیگر این است که دور بعدی گفت و گوهای ایرانی-سعودی در سطح دیپلماتیک انجام بگیرد. این امر بدین معنا است که شاید دور بعدی مذاکرات در بغداد با حضور وزاری خارجه دو کشور باشد.»
وی در ارتباط با چشمانداز مذاکرات نیز تاکید کرد: «با توجه به سطوح پیشرفت مذاکرات می‌توان چشمانداز مثبتی را در پیوند با گفتگوهای میان دو کشور ایران و عربسیتان ترسیم کرد. در واقع، به نظر می‌رسد پس گذشت حدود یک دهه تنش در مناسبات، حاکمان ریاض نیز به اراده مثبت تهران برای تنش‌زدایی و گفتگوهای منطقه‌ای پیوسته و واقعیت را با رویکرد صحیح پذیرفته‌اند. در همین راستا نیز بازگشایی سفارت‌خانه‌های دو کشور در ریاض و عراق می‌تواند اولین گام در این زمینه باشد.»
