آنچه شدت تنش بین قاهره و کشورهای عرب خلیج فارس را دو چندان کرد، تلاش مصر برای نزدیک کردن روابط با ایران و عراق بود. مصر به دلیل مشکلات مالی، وابستگی شدیدی به کمک های مالی عربستان سعودی و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس دارد و با قطع شدن این کمک ها بویژه قطع صادرات نفت، این کشور در پی راه های جایگزین برای تأمین انرژی از طریق عراق و ایران افتاده است.
الوقت- بروز اختلاف و ایجاد فاصله و شکاف میان دیدگاه مصر با دولت های عربی حاشیه خلیج فارس در سیاست های منطقه ای با عدم شرکت وزرای خارجه کشورهای عربستان، قطر و امارات در چهل و هفتمین نشست وزیران اعضای اتحادیه عرب که 7 مارس در قاهره برگزار گردید، به بالاترین حد خود در سالهای اخیر رسیده است. در این بین اختلافات بوجود آمده میان مصر و عربستان سعودی نقش مهمی در ایجاد این شکاف داشته است. تلاش های عمر موسی دبیر کل پیشین اتحادیه عرب برای آرام کردن اوضاع بین قاهره و ریاض و از سرگیری روابط گرم بین دو طرف نیز کارساز نبوده است تا روند تنش همچنان سیر صعودی داشته باشد.
سوریه و یمن در کانون اختلافات
با روی کار آمدن اخوان المسلمین و شخص محمد مرسی در پی انقلاب مردم مصر، علی رغم وجود اختلافات ایدئولوژیک میان سعودی ها و اخوان المسلمین، مصر و عربستان در کنار هم برای سرنگونی نظام سیاسی سوریه نخست با گرفتن کرسی این کشور در اتحادیه عرب و سپس با تقویت گروه های شورشی اقدام کردند. اما با روی کار آمدن ژنرال سیسی در پی کودتای ارتش، دولت جدید مصر رویکرد متفاوتی در ارتباط با سوریه برگزیده است. به نحوی که وزیر امور خارجۀ مصر، در نشست سالیانه سران کشورهای جهان در سازمان ملل اعلام کرد مواضع قاهره در قبال مناقشۀ مرگبار سوریه با مواضع عربستان سعودی که از گروه‌های معارض دولت دمشق حمایت می‌کند، متفاوت است. سامح شکری گفت: «عربستان سعودی مواضعی اتخاذ می‌کند که بر تغییر سیستم حاکم و رهبری سوریه تمرکز دارد. مصر چنین موضعی اتخاذ نکرده است». پس از این سخنان سرلشکر علی مملوک، رئیس سازمان امنیت ملی سوریه در 15 اکتبر در سفر رسمی به قاهره با مقامات بلندپایۀ اطلاعاتی مصر از جمله سرلشکر خالد فوزی، رئیس سازمان اطلاعات این کشور دیدار و دربارۀ «هماهنگ کردن مواضع سیاسی» و بهبود همکاری‌‌های دوجانبه در «نبرد علیه تروریسم» توافقاتی انجام دادند.
دولت سیسی رشد گروه های بنیادگرای سلفی در منطقه و بویژه در امتداد مرزهای خود را تهدیدی برای امنیت این کشور میداند چنانکه با ادامه بحران در سوریه و عراق در نتیجه ی دمیدن کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در آتش منازعات، پای گروه های تروریستی را به خاک مصر نیز گشوده است. داعش هم اکنون در برخی استان های مصر در صحرای سینا فعالیت دارد و چندی پیش دومين شاخه این گروهک تروريستي در مصر، «ايالت صعيد» اعلام موجودیت کرد. پیشتر داعش شاخه اول خود بنام «انصار بیت المقدس» را تشكيل داده بود. «أبو سفيان المصری» يكي از رهبران شاخه «ايالت سيناء» مسئوليت سقوط هواپیمای مسافربری خطوط هوایی روسیه در 31 اکتبر 2016 و حملات به كاروانهای ارتش مصر در روستاهاي جنوب منطقه «شيخ زويد» را بر عهده گرفته بود. سیسی، در دیدار 2 فوریه خود با آنگلا مرکل صدراعظم آلمان، در قاهره گفت مصر خواستار «یک سوریۀ متحد، راهکار سیاسی برای حل بحران و بازسازی سوریه» است. وی همچنین گفت: «ما نمی‌خواهیم مردم سوریه را در دستان گروه‌های تروریست رها کنیم» و «قاهره از ارتش سوریه برای نابودی افراط‌گرایان و همچنین بازپس‌گیری اراضی این کشور حمایت می‌کند». حال این روند، با روی کار آمدن میشل عون نزدیک به جریان 8 مارس و حزب الله، قوی تر شده است و همکاری دولت های مصر و لبنان برای بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب در زمره منافع مشترک مصر و لبنان قرار گرفته است.
اتخاذ این مواضع از سوی مصر در کنار لغو واگذاری جزایر صنافیر و جیران به عربستان و عدم همراهی با ریاض در ارسال نیروی زمینی به جنگ یمن و همچنین حضور پررنگ مصر در کنفرانس گروزنی در 27 آگوست 2016، موجب شد تا عربستان به اقدامات تلافی جویانه از جمله قطع صادرات نفت به مصر در ابتدای ماه اکتبر 2016، ديدار محمد بن نايف وليعهد عربستان سعودی با هيأتی از رهبران اخوان المسلمين در تركيه در تاريخ 29 سپتامبر، و سفر برخی مقامات سعودی به اتیوپی برای کمک مالی به پروژه ی سد النهضه بر روی سرچشمه رود نیل دست زده تا بدین ترتیب روابط دو کشور به تنش کشیده شود. در تکمیل این روند در اقدامی مشابه محمد بن عبدالرحمان، وزیر خارجه قطر، نیز به اتیوپی سفر کرد تا از حمایت قطر از پروژه سدسازی آدیس آبابا خبر دهد.
بازسازی روابط با ایران و عراق
اما آنچه شدت تنش بین قاهره و کشورهای عرب خلیج فارس را دو چندان کرد، تلاش مصر برای نزدیک کردن روابط با ایران و عراق بود. مصر به دلیل مشکلات مالی، وابستگی شدیدی به کمک های مالی عربستان سعودی و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس دارد و با قطع شدن این کمک ها بویژه قطع صادرات نفت، این کشور در پی راه های جایگزین برای تأمین انرژی از طریق عراق و ایران افتاده است. حبیب‌الصدر سفیر عراق در قاهره در این باره گفته است: «دولت‌های مصر و عراق توافقنامه‌ای را برای تحویل یک میلیون بشکه نفت در ماه به مصر در آینده نزدیک اجرایی می‌کنند». همچنین طارق المولا، وزیر نفت مصر با هدف انعقاد قراردادهای جدید نفتی با تهران در 7 نوامبر 2016 به ایران سفر کرد. این اولین نشانه تغییر در مناسبات مصر و ایران نبود و پیش تر در حاشیه اجلاس سازمان ملل در نیویورک وزیران خارجه ایران و مصر با هم دیدار کردند که خشم و اعتراض سعودی ها را در پی داشت. با سفر رییس جمهور لبنان به قاهره، روابط ایران و مصر در مذاکرات میشل عون و السیسی مطرح شد و رئیس جمهوری لبنان در زمینه میانجی گری برای ایجاد پل ارتباطی میان تهران و قاهره ابراز تمایل کرده بود. وی در این زمینه گفته بود « منافع همه کشورها اقتضا می کند تا دو کشور بزرگ منطقه یعنی ایران و مصر کانال های ارتباطی با یکدیگر داشته باشند».
بازآفرینی شکوه ناصری در رهبری اعراب
مصر یکی از بزرگترین کشورهای عربی است. رییس جمهور جدید مصر با توجه به پتانسیل های این کشور از لحاظ سابقه تمدنی و پیشینه تاریخی، نفوذ در میان جریان های مذهبی جهان اسلام از طریق الازهر، رهبری اعراب در قرن بیستم در دوران جمال عبدالناصر و مبارزه با اسرائیل و سپس پرچم داری مذاکرات صلح با این رژیم، در پی احیای جایگاه و موقعیت گذشته مصر در هبری جهان عرب می باشد. از این رو رویکرد سیاست خارجی مصر در سطح منطقه ای بر حضور فعال و تاثیر گذار در منطقه و سازمان ها و نهادهای عربی و اسلامی مانند اتحادیه عرب و سازمان کنفرانس اسلامی قرار گرفته است. همسویی مصر با روسیه بر سر حل پرونده سوریه و خودداری قاهره از ارسال نیرو به ائتلاف نظامی عربستان علیه یمن نشانه های این رقابت جویی با عربستان است. سعودی ها این رویکرد را تهدیدی علیه موقعیت و جایگاه منطقه ای خود می دانند، لذا برای جلوگیری از احیای مصر و قدرت گیری آن در جهان عرب از هیچ اقدامی فروگذاری نمی کنند.
