بر اساس نتایج نظر سنجی‌های جدید انجام گرفته از سوی رسانه‌ها و نهادهای تحقیقاتی کشور ترکیه، میزان حمایت از حزب عدالت و توسعه از 42 درصد در انتخابات سال 2018 به 36 درصد کاهش پیدا کرده است. این امر موجب شده که اکنون سناریویی مشابه سناریوی حذف نتانیاهو از قدرت در سرزمین‌های اشغالی مطرح شود
الوقت - این روزها آسمان سیاست ترکیه برای اردوغان و حزب عدالت و توسعه بسیار تیره و تار نشان می‌دهد و احتمال پایان دوران حکمرانی 20 ساله برای این حزب بیش از هر زمان دیگری بالا رفته است. رجب طیب اردوغان که طولانی‌ترین رهبر ترکیه مدرن و قدرت‌مندترین رهبر این کشور از زمان بنیانگذار آن مصطفی کمال آتاترک محسوب می‌شود، پس از کاهش رشد اقتصادی، سقوط ارزش لیر و جدا شدن دو بنیانگذار حزب عدالت و توسعه برای تشکیل احزاب رقیب، در تنگنایی بزرگ قرار گرفته و بیش از هر زمان دیگری ناقوس خداحافظی او با قدرت فرا رسیده است.
کاهش اقبال عمومی به حزب عدالت و توسعه و تلاش برای تغییر قانون انتخابات
بر اساس اعلام 15 نظر سنجی جدید انجام گرفته از سوی رسانه‌ها و نهادهای تحقیقاتی کشور ترکیه، میزان حمایت از حزب عدالت و توسعه که از سال 2002 تا کنون در راس قدرت قرار دارد، از 42 درصد در انتخابات سال 2018 به 36 درصد کاهش پیدا کرده است. همچنین، بنابر نظرسنجی‌ها انجام گرفته حزب عدالت و توسعه با همراهی تمامی متحدان خود، به ویژه حزب حرکت ملی (MHP) به تنها 45 درصد خواهد رسید که به هیچ عنوان برای تشکیل حکومت جدید کافی نخواهد بود.
همچنین، اکثریت نظرسنجی‌ها از سرخورده‌‌گی بخش قابل توجهی از حامیان حزب عدالت و توسعه گزارش می‌دهند که بعبد به نظر می‌سد نظر آنها برگردانده شود. نمود بارز این موضوع را می‌توان در شکست بزرگ حزب عدالت و توسعه در انتخابات شهرداری‌ها در سه شهر بزرگ این کشور در سال 2019 مشاهده کرد. در این مقطع اتحاد احزاب اپوزیسیون در حمایت از یک نماینده، موجب شد که حزب عدالت و توسعه در برگزیده شدن شهردار‌های جدید ناکام بماند.
کاهش اقبال عمومی به حزب عدالت و توسعه در شرایطی است که بنابر گزارش تحلیل خیرگزاری رویترز، حزب جمهوری خلق به رهبری کلیچدار اوغلو حدود 27 درصد آراء، حزب خوب (نیک) به رهبری مرال آکشنر حدود 13 درصد آراء، حزب دموکراتیک خلق ها به رهبری مشترک پروین بولدان و مدحت سنجر حدود 11 درصد آراء، حزب «حرکت ملی» به رهبری دولت باغچلی، حدود 6 درصد آراء و هریک از احزاب «جهش و دموکراسی» به رهبری علی بابا جان، «آینده» به رهبری احمد داود اغلو، «سعادت» به رهبری کاراملا اوغلو و «مملکت» به رهبری محرم اینجه حدود 2 درصد آراء را دارند. این آراء به وضوح به معنای از دست رفتن اکثریت آراء برای حزب عدالت و توسعه خواهد بود
تلاش اردوغان بر تغییر قانون انتخاباتی
رجب طیب اردوغان و حزب عدالت و توسعه، در سال‌های بعد از 2016 به وضوح تهدید از دست رفتن جایگاه و قدرت خود در ریاست کابینه را احساس کردند. همین امر موجب شد که در آن مقطع تغییر نظامی سیاسی از پارلمانی به ریاستی را با طرح موضوع برگزاری همه‌پرسی تغییر قانون اساسی مطرح کنند. در نهایت در ۱۶ آوریل ۲۰۱۷ (۲۷ فروردین ۱۳۹۶) همه پرسی تغییر قانون اساسی برگزار شد و طی آن، نظام سیاسی به سیستم ریاستی تغییر پیدا کرد. در واقع، اردوغان از این تغییر بهره گرفت تا در صورت از دست دادن اکثریت در پارلمان، همچنان به عنوان شخص اول قدرت در مجموعه حاکمیت این کشور باقی بماند. البته این راهبرد اردوغان با موفقیت نیز همراه بود و برآیند آن پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری با کسب 52 درصد آراء در ۲۴ ژوئن ۲۰۱۸ بود.
اما اکنون مساله این است که علاوه بر پارلمان، به نظر می‌رسد جایگاه اردوغان برای پیروزی مجدد در انتخابات ریاست جمهوری نیز با تهدید جدی مواجه شده است. در حقیقت، اکنون وقایع اتفاق افتاده در کشور ترکیه نشانگر آن هستند که اردوغان از امکانات لازم برای کسب آرای بیش از 50 درصد برخوردار نیست؛ زیرا نظر سنجی‌ها از کاهش محبوبیت او حکایت دارند.
در پی این شرایط مقامات حزب عدالت و توسعه در پی آن هستند تغییراتی را در قوانین انتخاباتی اعمال کنند تا از این طریق چشم‌انداز حزب را در انتخابات آتی پارلمانی و ریاست جمهوری که در سال 2023 برگزار می‌شود، نجات دهند. چنین به نظر می‌رسد که برنامه حزب عدالت و توسعه، شامل تقسیم حوزه‌های انتخاباتی شهرهای بزرگ به حوزه‌های کوچک‌تر است تا از طریق آن تعداد بیشتری از قانون‌گذاران حزب عدالت و توسعه به پارلمان راه پیدا کنند.
همچنین، حزب عدالت و توسعه در پی آن است آستانه ورود به پارلمان را که در مقطع کنونی کسب حداقل 10 درصد آرا است را به 7 درصد کاهش دهند، تا از این طریق احتمال از دست رفتن حمایت احزاب کوچک به ویزه حزب حرکت ملی از خود را از دست ندهند. زیرا قراین حاکی از آن هستند که حزب حرکت ملی به رهبری دولت باغچلی، احتمالا در انتخابات آینده حد نصاب 10 درصد را کسب نخواهد کرد.
تکرار سناریوی نتانیاهو برای اردوغان و دشواری پیش‌رو
مجموع شرایط و وضعیت موجود در کشور ترکیه موجب شده که اکنون سناریویی مشابه سناریوی حذف نتانیاهو از قدرت در سرزمین‌های اشغالی مطرح شود. در واقع، احزاب اپوزیسیون رژیم صهیونیستی در توافقی بزرگ و تاریخی، بر سر کنار گذاشتن بنیامین نتانیاهو که به مدت 12 سال ریاست کابینه را بر عهده داشت به توافق رسیدند و در نهایت حکومت ائتلافی به ریاست نفتالی بنت و یائیر لاپید تشکیل شد. در مقطع کنونی نیز بسیاری از ناظران سیاسی بر این باور هستند که چنین سناریویی در انتخابات سال 2023 رخ خواهد داد. حتی برخی تحلیلگران از انتخابات سال 2023 به عنوان استثنایی ترین انتخابات قرن جدید در ترکیه یاد می‌کنند.
در این زمینه نیز شاهد هستیم که کمال کلیچدار اغلو، رهبر حزب جمهوری خواه خلق به عنوان مهم‌ترین رقیب آک پارتی در آستانه 100 ساله شدن حزب خود، بارها طرح اتحاد ملی را بر اساس ایجاد تغییرات درون حزبی و نیز تلاش برای ایجاد یک اجماع با دیگر احزاب اپوزیسیون را در دستور کار قرار داد. در همین چارچوب نیز ائتلاف ملت یعنی جبهه قدرتمند مخالفین اردوغان به رهبری کمال کلیچدار اغلو و مرال آکشنر تا کنون تشکیل شده تا بتواند ائتلاف جمهور متشکل از احزاب عدالت و توسعه و حرکت ملی را شکست دهند.
حتی احزاب اپوزیسیون، بعد از شکست بزرگ حزب عدالت و توسعه در انتخابات شهرداری‌های در سال 2019 بارها بر عدم مدیریت صحیح کشور و ضرورت برگزاری انتخابات زودهنگام تاکید کرده‌اند. با این وجود در تحقق چنین ایده‌ای علی‌رغم ظرفیت مهمی به نام اتحاد برای پایان دادن به قدرت اردوغان، محدودیت‌ها و موانعی وجود دارد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
1- در سطح ابتدایی توجه به این مساله ضروری است که به هیج عنوان مناسبات حسنه‌ای میان سه حزب اصلی اپوزیسیون یعنی احزاب جمهوریخواه خلق، خوب و دموکراتیک خلق‌ها وجود ندارد و اینکه این سه حزب نهایتا بتوانند اجماعی بزرگ را برای کسب 50 درصد آرا ایجاد کنند، بسیار دشوار خواهد بود.
2- در سطح دوم، حتی در صورت کسب بیش از 50 درصد آراء توسط این سه حزب که تا حدود زیادی محتمل نیز به نظر می‌رسد، پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری به واسطه تغییر نظام سیاسی کشور به ریاستی از اهمیت بیشتری برخوردار می‌باشد.
3- در سطح سوم، اجماع بر سر یک شخص برای رقابت با اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری سال 2023 بسیار دشوار خواهد بود. در مقطع کنونی حزب جمهوری خواه خلق بر نامزدی افرادی همانند، اکرم امام اوغلو، شهردار استانبول یا حتی کمال کلیچدار اغلو متمرکز شده است. در مقابل حزب دموکراتیک خلق‌ها بر نامزد شدن صلاح الدین دمیرتاش، رهبر زندانی شده خود برای رقابت با اردوغان اصرار دارد. حزب خوب (نیک) نیز بر نامزد شدن مرال آکشنر متمرکز شده است. علاوه بر این اشخاص افرادی همانند احمد داود اوغلو و علی باباجان به عنوان یاران سابق اردوغان نیز امیدوار هستند که از سوی احزاب اپوزیسیون مورد اجماع واقع شوند. در چنین فضایی از چند نامزدی به نظر می‌رسد شکست دادن اردوغان بر خلاف نظرسنجی‌ها آنچنان ساده نخواهد بود.
4- در سطح چهارم توجه به این مساله ضروری است که حزب عدالت و توسعه نیز در دوسال باقی مانده تا زمان برگزاری انتخابات به هیج عنوان دست بسته باقی نخواهد ماند این امکان وجود دارد که بهبود وضعیت اقتصادی کشور در ابعادی همانند افزایش اشتغال، کاهش تورم، افزایش درآمدهای توریستی و نیز افزایش ارزش لیر، زمینه‌ساز افزایش محبوبیت اردوغان و حزب مطبوع او باشد.
اردوغان را شعبده باز میدان سیاست در ترکیه می‌دانند که همواره ترفندی پنهان برای فرار از تگناها در چنته دارد؛ حال باید دید آیا این‌بار رقبای قسم خورده او می‌توانند با اتحادی تاریخی سحرهایش را باطل کنند و بر دوران طولانی حکمرانی اردوغان مهر پایان بزنند و یا خیر؟
