الوقت- در روزهای اخیر، کشورمان میزبان سومین اجلاس سران مجمع کشورهای صادرکننده گاز (17 کشور) بود که با شعار "گاز طبیعی، سوخت منتخب برای توسعه پایدار" در سه سطح کارشناسان ارشد، وزرای خارجه و سران کشورها در مرکز همایش‌های بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران برگزار شد . اهمیت این نشست که در روزهای اول و دوم آذر انجام شد را باید بر حضور روسای جمهور روسیه، عراق، ونزوئلا، بولیوی، نیجریه، گینه استوایی و ترکمنستان در این نشست دانست که ریاست آن را حسن روحانی، ریاست‌جمهوری کشورمان بر عهده داشت.
مجمع کشورهای صادرکننده گاز، که به اوپک گازی معروف شده اختصاراً (GECF ) نامیده می‌شود. این نهاد بین‌المللی با دستورکار خاص و رژیم‌همکاری‌های ویژه‌ی خود، مجمعی نوپدید در عرصه انرژی است که به منظور هماهنگی عملیاتی در تولید، صدور و کنترل بر قیمت گاز طبیعی در سطح جهان تاسیس شده است. تصمیم اولیه‌ی تشکیل این مجمع به سال 2001، در نشست وزرا در تهران با حضور کشورهای الجزایر، برونئی، اندونزی، ایران، مالزی، نیجریه، عمان، قطر، روسیه و ترکمنستان برمی‌گردد. دومین فاز عملیاتی برای تشکیل این مجمع در ۱۰ بهمن سال ۱۳۸۵ از سوی رهبر معظم انقلاب در دیدار با ایگور ایوانف، دبیر شورای امنیت وقت روسیه مطرح گردید. اما پس از گذشت سال‌ها از طرح نظری این مجمع در سال 2001، در یک نشست در سطح وزرا در 23 دسامبر 2008، در مسکو، "جی‌ای‌سی‌اف" به عنوان یک سازمان دولتی بین‌المللی ثبت و این تصمیم در 30 سپتامبر 2009، قابلیت اجرایی به خود گرفت. کشورهای اصلی گازی شکل‌دهنده در ترکیب این مجمع شامل؛ الجزایر، بولیوی، مصر، گینه استوایی، ایران، لیبی، نیجریه، قطر، روسیه، ترینیداد و توباگو، امارات و ونزوئلا هستند و مانند هر سازمان دیگری، چندین عضو ناظر هم دارد که اعضای ناظر را عراق، قزاقستان، هلند، نروژ، عمان و پرو شکل می‌دهند.
اهمیت این مجمع را می‌توان در دو عرصه‌ی اهمیت ژئواکونومیک در بعد گازی و درعین حال اهمیت ژئواستراتژیک این منبع در وضعیت کنونی سوخت جهان به خصوص برای کشورهای تولیدکننده‌ی عضو و نیز مصرف‌کنندگان اصلی آن به خصوص در اروپا دانست. به صرفه بودن این منبع سوختی موجبات توجه به آن را در کشورهای مختلف به عنوان یک کالای انرژی مهم نشان داده است. پاک و ارزان بودن این سوخت از سویی، شرایط را برای وابستگی کشورهای اروپایی به این منبع طبیعی فراهم نموده است و می‌تواند به اهرم فشار بلوک کشورهای عضو مجمع برای پیگیری مطالبات خود و تجدید نظر کشورهای اروپایی در سیاست‌های سخت‌گیرانه‌‌شان نسبت به این کشورها؛ خصوصاً تحریم‌های جمهوری اسلامی ایران، باشد. از سویی دیگر، اگر کشورهای عضو مجمع قادر به طرح برنامه‌ای کاربردی، برای جایگزینی رقابت حذف‌کننده در عرصه گازی به واسطه‌ی عدم مکملیت اقتصادی در تولید این منبع باشند، می‌توانند به همگرایی و تسری همکاری‌ها از بخش صنعت گاز به سایر بخش‌های صنعتی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی وارد شوند. اصل اساسی در تئوری تسری را باید با عنایت به نظریه‌ی کاربردی، نوکارکردگرایی دانست که بر لزوم تسری همکاری‌ها از یک بخش به بخش‌های دیگر توجه دارد. کشورهای عضو می‌توانند با حمایت از منافع مشترک اعضا بواسطه‌ی اجرای سیاست‌ها و استراتژی‌های همکارانه در سطح بین‌المللی به ارتقای منافع اجتماعی و اقتصادی حاصل از این منبع طبیعی بواسطه‌ی رویکرد همکارانه دست یابند.
اگرچه حلقه‌ی اصلی پیونددهنده‌ی کشورهای صادرکننده گازِ عضو مجمع را باید در همان برخورداری از منابع طبیعی گازی دانست، حال مهم‌ترین اهداف این سازمان از اوان تاسیس آن تا به امروز را می‌توان در چند مولفه‌ی اساسی دید. این اهداف شامل؛ حمایت از حقوق گازی کشورهای عضو، توانمندسازی این کشورها برای برنامه‌ریزی و مدیریت مستقل توسعه، استفاده کاربردی از گاز طبیعی همچون سوخت پاک در جهت نیل به توسعه‌ی پایدار به خصوص در زمینه‌ی زیست محیطی برای سلامتی و منفعت مردمان کشورهای عضو دانست. این چند مولفه‌ی اساسی در هر نشست دوره‌ای مورد بررسی و تایید مجدد قرار گرفته و تلاش بر کاربردی‌تر نمودن آنها و جبران ضعف‌های مجمع در هر یک از این بخش‌ها در طول سال است.
با نگاهی به وضعیت منابع گازی و نیز ترانزیتی این کشورها، اهمیت این مجمع را بهتر درک خواهیم نمود. اینفوگرافی مختصری از کشورهای عضو مجمع نشان می‌دهد که آنها دارای ٦٧ درصد از ذخایر گازی جهان، ٤٢ درصد از تولید گاز جهان، ٣٨ درصد مسیر انتقال گاز با خط لوله و نیز ٨٥ درصد از تجارت گازطبیعی مایع شده (LNG ) را در اختیار دارند. جهان امروز که توسعه پایدار را با محوریت سوخت پاک به شعار اصلی خود بدل نموده، در روند فعلی و آتی خود به گاز طبیعی توجه ویژه‌ای خواهد نمود و این می‌تواند به عنوان برنامه‌ای از سوی کشورهای عضو مجمع مورد توجه قرار گیرد.
حال که کشورمان میزبانی و ریاست دوره‌ای این نشست را بر عهده دارد، باید از این اجلاس به عنوان راهی برای نیل به همگرایی و ادغام بیشتر سطوح همکاری میان کشورهای عضو مجمع ابتدائاً در بعد گازی و پس از آن در سایر ابعاد اقتصادی و اجتماعی و سیاسی استفاده نماید. تلاش برای جذب سرمایه‌های خارجی در بخش گاز و نیز کوشش برای سرمایه‌گذاری مشترک در عرصه‌ی گازی در کشورهای عضو می‌تواند نقطه‌ی اتکای خوبی برای همگرایی بیشتر باشد. دلیل ما برای این ادعا بر این است که در میان اعضای مجمع، ایران یکی از کشورهای موثر و توانمند در عرصه‌های مختلف؛ به خصوص گاز با بیش از ۳۳ تریلیون متر مکعب ذخایر اثبات شده و داشتن عنوان اولین دارنده ذخایر گازی جهان است، که می‌تواند در روند همکاری با روسیه، و دیگر کشورهای عضو اقدام نماید. آنچنان که گفته شد ایران با داشتن منابع بالای گاز و نیز مولفه‌ی کشور موسس این نهاد می‌تواند از این منبع قدرت طبیعی و نیز تاسیسی خود در جهت نیل به همکاری‌های بیشتر و تقویت روابط خود با کشورهای تولید کننده و صادر کننده استفاده کند.
یحیی زرین‌نرگس (پژوهشگر مسائل خاورمیانه)
