الوقت- در حالی که هزاران تن از مردم مصر طی چند روز گذشته با برگزاری تظاهراتی شبانه،خواستار کناره گیری عبدالفتاح السیسی از قدرت شده اند؛ برخی کاربران فضای مجازی در مصر خواستار استمرار این تظاهرات و برگزاری تظاهراتی گسترده تر در روز جمعه شده اند. تظاهرات مردم مصر از روز یکشنبه هفته جاری آغاز شده و تاکنون نیز ادامه داشته است.
ریشه های اعتراضات
جرقه اعتراضات فعلی از وقتی آغاز شد که چند واحد مسکونی و ساختمان که گفته می شود محل سکونت افراد فقیری بوده است، تخریب شد. دولت مصر مدعی شده است که این ساختمان ها و واحدهای مسکونی غیرقانونی ساخته شده اند و در صورت عدم تخریب آنها؛ساکنان این ساختمان ها باید جریمه سنگینی پرداخت می کردند.
با این حال این امر را صرفا می توان جرقه و بهانه ای برای اعتراضات فعلی دانست و باید ریشه های این اعتراضات را به صورت عمیق تری مورد بررسی قرار داد.به صورت کلی ریشه های اصلی اعتراضات فعلی را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:
1.سیاست های اقتصادی دولت: دولت مصر با توجه به اخذ وام از صندوق بین المللی پول و آغاز برنامه های اصلاح اقتصادی از چند سال گذشته تا کنون، به ناچار برخی از یارانه ها و خدمات عمومی را حذف کرده است تا در مسیر اصلاحات ترسیم شده،حرکت کند؛ با این حال و علی رغم دستیابی دولت به اهدافی چون کاهش چشمگیر نرخ تورم و دستیابی به رشد اقتصادی مناسب،سیاست های اقتصادی فعلی فشارهایی را بر اقشار ضعیف وارد کرده است.
به عبارتی دیگر اقشار کم درآمد جامعه در مصر بار اصلی سیاست های اقتصادی دولت را به دوش کشیده و به طور قابل ملاحظه ای خسارت دیده اند. بر این اساس شاهد هستیم که هم در اعتراضات فعلی و هم در اعتراضات گذشته؛همواره مباحث اقتصادی و اعتراض به سیاست های اقتصادی دولت مصر،در دستور کار معترضین بوده است.
2. محدودیت های سیاسی: به طور کلی فضای سیاسی حاکم بر مصر از سال 2014 تاکنون با نوعی محدودیت های غیر قابل انکار مواجه بوده که توسط دولت اعمال شده است.این شرایط که با تمدید مکرر وضعیت فوق العاده در مصر توسط رئیس جمهور این کشور،تشدید نیز شده است؛ نارضایتی مردم و فعالان سیاسی را به دنبال داشته است. این نارضایتی ها از سال 2018 به بعد و پس از بروز محدودیت هایی در نامزدی برخی افراد در انتخابات ریاست جمهوری افزایش یافته است.
3.سیاست خارجی دولت مصر: یکی از عوامل اعتراضات اخیر را نیز می توان به سیاست های خارجی دولت السیسی نسبت داد. مردم مصر معتقد هستند که دولت در زمینه احقاق حقوق آنها در پرونده سد النهضه کوتاهی کرده است و قاهره به جای اولویت قائل شدن برای پرونده لیبی باید این امر را در اولویت خود قرار می داده است. در کنار این امر بحث منابع گازی در شرق مدیترانه و همکاری مصر با رژیم صهیونیستی نیز مورد توجه مصری ها بوده است.معترضان معتقدند که دولت فعلی مصر در حال واگذاری امتیازات و منابع گازی مصر به رژیم صهیونیستی می باشد.
4. فساد سازمان یافته: بخشی دیگر از دلایل اعتراضات اخیر نیز ناشی از اعتقاد گروهی از معترضین مصری به وجود فسادی گسترده و سازمان یافته در ساختار دولت و با حمایت ارتش و سازمان امنیت می باشد. این ادعا برای نخستین بار توسط محمد علی، بازیگر و تاجر فراری مصری،مطرح شد که ارتش و سازمان امنیت با همکاری خانواده رئیس جمهور مصر شبکه ای فاسد و گسترده را راه اندازی کرده اند و به منافع ملت مصر خیانت می کنند.
سازمان دهندگان اعتراضات
علی رغم وجود برخی زمینه های برای شعله ور شدن آتش اعتراضات در مصر؛نمی توان نقش سازمان دهندگان این اعتراضات را در شکل گیری آن نادیده گرفت. نخستین تلاش مخالفین دولت السیسی برای تشویق مردم جهت برگزاری اعتراضات سراسری پس از انتخابات مجلس شیوخ (سنا) صورت گرفت. پس از برگزاری این انتخابات که با مشارکت بالایی همراه نبود؛ مخالفین دولت این امر را نشانه عدم تمایل مردم مصر به ادامه ریاست جمهوری السیسی دانستند و خواستار کناره گیری وی از قدرت شدند.
با این حال السیسی در طی یک سخنرانی مدعی شد که اگر مردم مصر خواستار بقای وی در قدرت نباشند، وی از ریاست جمهوری کناره گیری خواهد کرد. پس از این سخنرانی هشتکی در فضای مجازی با عنوان "تو را نمی خواهیم سیسی" به ترند اول در مصر تبدیل شد. این امر در حالی اتفاق افتاد که اغلب توئیت هایی که از این هشتک استفاده کرده بودند، مربوط به صفحات رسانه های قطری بود.هواداران السیسی نیز در مقابل هشتک" رئیس، ما با تو هستیم" را به ترند سوم در مصر تبدیل کردند.
پس از این درگیری مخالفین و حامیان السیسی در فضای مجازی، به تدریج مخالفین عمدتا داخلی السیسی نیز به تشویق مردم جهت برگزاری تظاهرات روی آوردند و چهره های نزدیک به اخوان المسلمین که در خارج از مصر سکونت دارند نیز خواستار کنار زدن السیسی از قدرت شدند.در کنار این امر محمد علی نیز پس از اعتراضات یکشنبه شب(نخستین روز اعتراضات)،مردم مصر را به شرکت در تظاهرات تشویق کرد.
بنابراین به نظر می رسد انتخابات مجلس سنا در مصر،نقطه آغاز فعالیت های مخالفین دولت مصر(داخلی و خارجی)برای شکل دهی اعتراضات بوده است.این امر تا زمان وقوع تخریب منازل مسکونی ادامه داشته است و اتفاق مذکور جرقه لازم برای شکل گیری اعتراضات در مصر را فراهم کرده است.
چشم انداز اعتراضات
یکی از نقاط مشترک تمامی اعتراضات سنوات اخیر در مصر(پس از 2014) نبود رهبری مشترک و فقدان اشتراک نظر میان معترضین بوده است. اعتراضات اخیر علاوه بر داشتن این ویژگی، از حجم محدودتری نسبت به اعتراضات سپتامبر سال گذشته برخوردار است. از سویی دیگر،محمد علی، به عنوان یکی از چهره هایی که سعی دارد خود را به عنوان رهبر مقبول معترضین معرفی کند را نمی توان چندان موثر و توانمند ارزیابی کرد. وی پیشتر و در آخرین فراخوان مردم به تظاهرات علیه السیسی، اعلام کرده بود که در صورت عدم مشارکت مردم در این فراخوان از فعالیت های سیاسی کناره گیری می کند؛ فراخوانی که با عدم استقبال مردم همراه شد و تا یکشنبه شب محمد علی را از فضای سیاسی دور کرده بود. بر این اساس به نظر می رسد که وی نیز از کنش موثر سیاسی در مصر ناامید شده است و به دلیل تلاش قاهره برای استردادش به کشور،در حال انجام آخرین تلاش هایش می باشد.
از سویی دیگر دولت مصر نشان داده است که در شرایط مشابه، اقدام به فراخوان هوادارانش به خیابان ها خواهد کرد و این امر هم اکنون توسط حزب "آینده وطن" مطرح شده است. لذا به نظر می رسد در صورت تداوم تظاهرات مخالفین دولت، هواداران السیسی نیز به خیابان ها بیایند.
بنابراین با احتساب موارد مذکور نمی توان سرنوشت این تظاهرات را چندان بدون تشابه با تظاهرات سنوات اخیر دانست و به نظر می رسد آتش این تظاهرات نیز در مدت زمان کوتاهی فروکش کند.
