الوقت- چندین ماه پس از روی کار آمدن پادشاه جدید عمان ،هیثم بن طارق، وی هفته گذشته در خلال تغییراتی که در ساختار کابینه انجام داد یوسف بن علوی وزیر خارجه پرسابقه این کشور را برکنار کرد. بن علوی از سال 1997 و به مدت 23 سال به عنوان وزیر مسئول در امور خارجی عمان فعالیت داشت.این امر که با استقبال عربستان سعودی مواجه شد؛سوالاتی را در خصوص چرایی برکناری بن علوی و همچنین تاثیرات احتمالی آن بر سیاست خارجه عمان در دوران سلطان جدید،به وجود آورده است.
دلایل برکناری بن علوی
با توجه به اینکه مدت زمان زیادی از روی کار آمدن سلطان هیثم در عمان نمی گذرد، طبیعی است که سلطان جدید در نظر داشته باشد برخی تغییرات مدنظر خود را در کابینه اعمال کند.این امر،امری کاملا مرسوم بوده و براین اساس در وهله نخست می توان به برکناری یوسف بن علوی و جایگزینی بدر بن حمد البوسعیدی از این منظر نگریست. نکته حائز اهمیت در این خصوص آن است که در زمان سلطان فقید عمان، این یوسف بن علوی بود که به دلیل بیماری سلطان، طراح و مجری سیاست خارجه این کشور شده بود؛ درواقع با توجه به این امر که وزیر خارجه عمان شخص سلطان قابوس بود، اختیارات وی به دلیل بیماری به وزیر مسئول در امور خارجه به صورت کامل تفویض شده بود.
بر این اساس و با توجه به نفوذی که بن علوی در سطوح داخلی و بویژه خارجی پیدا کرده بود؛ به نظر می رسد سلطان هیثم در نظر داشته است با برکناری وی و انتصاب شخصی نزدیک به خود،عملا نقش بیشتری را در سیاست خارجه این کشور و متفاوت با سلطان فقید عمان به عهده گیرد. هر چند در حکم بدر بن حمد البوسعیدی از عنوان وزیر خارجه استفاده شده و اشاره ای به وزیر مسئول در امور خارجه نشده است.
در کنار این امر انتشار یک فایل صوتی از مکالمه یوسف بن علوی با معمر قذافی، که در آن بن علوی سخنانی علیه عربستان سعودی و نقش و جایگاه آینده این کشور بر زبان می آورد را می توان به عنوان بخشی از چرایی برکناری وی درنظر گرفت. انتشار این فایل صوتی که خشم ریاض را به دنبال داشت؛ موجب شد تا مسئولان سعودی بلافاصله پس از انتصاب بدر بن حمد البوسعیدی بر خلاف سایر کشورها و البته رسوم رایج، بدون تقدیر از بن علوی،از این امر استقبال کنند. لذا می توان گفت با توجه به اینکه سلطنت عمان به دنبال پرهیز از ورود به مناقشات منطقه ای می باشد و بروز هر نوع تنشی در روابط این کشور با همسایگانش (بالاخص تنش با ج.ا.ایران و عربستان سعودی)، می تواند علاوه بر تضعیف نقش منطقه ای عمان، امنیت آن را نیز با خطر مواجه کند؛ این کشور با برکناری بن علوی به دنبال رفع تنش به وجود آمده با ریاض بوده است.
آیا برکناری بن علوی موجب تغییر در مشی میانه روی عمان می‌شود؟
درخصوص برکناری بن علوی،می توان گفت آنچه به عنوان مهم ترین مطلب و درواقع بطن این ماجرا به حساب می آید،خط مشی سیاست خارجه عمان در دوران پس از وی می باشد؛در واقع این امر سبب شده است تا چرایی برکناری بن علوی مهم به نظر رسیده و محل بحث باشد.
با توجه به اینکه سلطنت عمان از نظر ژئوپلیتیکی دارای شرایطی است که امکان خارج شدن این کشور از خط مشی میانه روی و قرار گرفتن در ائتلاف های منطقه ای علیه دیگر بازیگران منطقه را به آن نمی دهد؛ نمی توان انتظار داشت که مسقط در سیاست خارجه خود بازنگری کند. به عبارتی اگرچه در تحلیل سیاست خارجه یک کشور نمی توان از سطح تحلیل فردی،چشم پوشی کرد اما با این حال ویژگی های جغرافیایی ، اقتصادی و حتی اجتماعی کشور عمان به گونه ای است که با در نظر گرفتن شرایط منطقه،نمی توان حتی با وجود تغییرات گسترده در سطوح فردی، انتظار تغییر در سیاست خارجه این کشور را داشت.
میراث 23 ساله بن علوی
یوسف بن علوی که حدود 23 سال سکان دار سیاست خارجه این کشور بود و نقش وی در سالهای پایانی سلطنت سلطان قابوس نیز افزایش یافته بود، در این دوران مسقط را در مسیر میانه روی و تلاش برای تبدیل شدن به بازیگری میانجی در منطقه پیش برد. در واقع بن علوی با درک درستی که از موقعیت عمان و شرایط منطقه داشت؛ ضمن تلاش در برقراری روابط متوازن با کشورهای منطقه بالاخص قدرت های منطقه ای، سعی داشته است در کنار این امر زمینه ای را برای ایفای نقش مسقط در پرونده های مهم منطقه به عنوان یک میانجی فراهم آورد. این امر به تدریج عمان را ضمن دورنگه داشتن از تنش های منطقه ای که زمینه ای برای رشد اقتصادی این کشور شد، به بازیگری موثر در پرونده ها و بحران های مهم منطقه تبدیل کرد.
با این حال در سالهای پایانی مسئولیت بن علوی، برخی تحولات منطقه ای که تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی عمان محسوب میشد، پیمودن مسیر قبلی را برای این کشور بسی دشوار کرده بود؛ با این حال بن علوی تا آخرین روزهای حضورش در سمت وزیر مسئول در امور خارجه عمان سعی در پیشبرد همان مسیری داشت که به مدت 23 سال در آن حرکت می کرد.
در مجموع به نظر می رسد برکناری یوسف بن علوی و انتصاب بدر بن حمد البوسعیدی در وهله نخست مربوط به تغییرات مدنظر سلطان جدید عمان در سطح داخلی بوده و سلطان هیثم درنظر دارد تا نقش خود را در سیاست خارجه این کشور پررنگ تر کند. درکنار این امر با توجه به حواشی به وجود آمده برای بن علوی در ماه های اخیر،برکناری وی را نه تنها نمی توان به دلیل تصمیم مسقط برای دوری از سیاست میانه روی دانست بلکه می توان این برکناری را در راستای تقویت همان خط مشی سابق عمان درنظر گرفت. ضمن اینکه سلطنت عمان از نظر ژئوپلیتیکی دارای شرایطی است که امکان خارج شدن این کشور از خط مشی میانه روی و قرار گرفتن در ائتلاف های منطقه ای علیه دیگر بازیگران منطقه را به آن نمی دهد.
