الوقت- مناقشه قره باغ بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان همچنان یکی از اختلافات ارضی و مناقشات سرزمینی و قومی طولانی مدت در جهان است. وضعیت شکننده و بدون صلح ، بدون جنگ ، تهدیدی جدی برای ثبات در منطقه قفقاز جنوبی و فراتر از آن محسوب می شود.
در حالی که در ماه‌های گذشته علاوه بر اظهار امیدواری گروه میسنک برای شروع دور جدید مذاکرات (تیرماه 98)، بروز تحولات سیاسی در این کشورها همانند برگزاری انتخابات زودهنگام پارلمانی در ارمنستان در 8 دسامبر 2018 و رویداد مشابه آن در جمهوری آذربایجان در 9 فوریه 2020، امکان گشایشی در فضای درگیر رکود مذاکرات صلح را بوجود آورد با این حال، هیچ پیشرفتی در مذاکرات چندین ساله قره باغ کوهستانی حاصل نشده است.
مناقشه میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قره باغ کوهستانی در سال 1988 میلادی آغاز و در سال 1992 به درگیری نظامی تبدیل شد در نتیجه این مناقشه منطقه قره باغ کوهستانی جمهوری آذربایجان و هفت شهرستان همجوار آن تحت اشغال نیروهای ارمنستان درآمد.
در این میان به دلیل موقعیت ژئوپلتیکی حساس منطقه بازیگران مهم بین المللی و شورای امنیت سازمان ملل به ایفای نقش در روند تحولات برای حل این بحران طولانی مدت پرداخته اند که تشکیل کارگروه موسوم به گروه مینسک متشکل از شامل 11 کشور آلمان، ایالات متحده، فرانسه، ایتالیا، سوئد، جمهوری چک، ترکیه، بلاروس، روسیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان در سال 1992 توسط سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) از جمله مهمترین این اقدامات بوده است.
وظیفه اصلی گروه مینسک کنترل مناقشه ارمنستان - آذربایجان و تهیه یک سند مربوطه برای حل مناقشه قره باغ به طور مسالمت آمیز و رفع این نزاع پردامنه منطقه‌ای است؛ وظیفه‌ای که تاکنون از اجرای آن ناتوان بوده است و همین ناکارامدی طولانی مدت موجب ناامیدی از موفقیت آن در آینده شده است.
در این میان با شیوع بیماری کرونا نه تنها درگیری‌های گاه و بیگاه و نقض آتش بس را به حداقل رسانده است بلکه ضرورت‌های کنترل بیماری توسط دو کشور موجب شکلگیری دور جدیدی از گفتگوها و توافقاتی میان طرفین شده است.
درمذاکرات «المار محمدیاراف» و «زهراب مناتساکانیان» وزیران امور خارجه جمهوری آذربایجان و ارمنستان که روز سه شنبه با مشارکت دیپلمات‌های آمریکایی، روسی و فرانسوی گروه میانجی مینسک به صورت آنلاین برگزار شد بر اهمیت رعایت آتش‌بس در منطقه مورد مناقشه قره‌باغ در شرایط « وجود بحران جهانی در حوزه بهداشتی» به خاطر شیوع ویروس کرونا تاکید شد. این توافق با توجه به اینکه در 19 مارس ، تیم بین المللی نظارت بر آتش بس اعلام كرد كه به دلیل شیوع COVID-19 عملیات نظارت را به طور نامحدود به حالت تعلیق در می آورد و همچنین به دنبال نگرانی‌های های اولیه مبنی بر اینکه یکی یا هر دو طرف ممکن است به دنبال سواستفاده از هرج و مرج برای منافع نظامی باشند از اهمیت برخودار است.
به طور حتم در این مدت احتمال بروز درگیری‌های کوچک مرزی که قادر است وضعیت شکننده صلح در منطقه را به خطر اندازد تشدید می شود چنانکه در اوایل فروردین طی درگیری میان نیروهای نظامی دو کشور یک سرباز ارمنی کشته شد که طرفین یکدیگر را به نقض توافقات آتش بس متهم کردند.
از جمله مباحث دیگر مورد مذاکره میان وزرای خارجه وضعیت اقدامات در حال اجرای اعتماد سازی از جمله دیدار خانواده‌های بازداشت شدگان از هر دو طرف و پیگیری ارسال روزنامه نگاران در سال گذشته بود.
پس از دیدار وزرای امور خارجه ارمنستان و آذربایجان در ماه آوریل 2019 در مسکو، دو دیپلمات توافقاتی در مورد ایجاد زمینه‌های لازم برای برقراری تماس بین مردم دوکشور، از جمله دیدارهای متقابل نمایندگان رسانه ها صورت گرفت. دلایل این توافق تلاش برای کاهش خصومت عمیق شکل گرفته بین دو جامعه ناشی از چند دهه درگیری بر سر قره باغ بوده است. از زمان آتش بس در سال 1994 ، تماس بین ملت‌های دو طرف حداقل بوده و بازدیدکنندگان ارمنستان از جمهوری آذربایجان یا برعکس بسیار نادر است.
در اوایل ماه نوامبر 2019، اولین بازدید از این دست انجام شد: سه روزنامه نگار از جمهوری آذربایجان از قره باغ کوهستانی تحت کنترل ارمنستان بازدید داشتند ، در حالی که دو روزنامه نگار ارمنستان از قره باغ جمهوری آذربایجان دیدار کردند.
حال اما با وجود کاهش درگیری بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان از آغاز شیوع کرونا و همچنین مذاکره و توافق وزرای خارجه دو کشور برای خارج کردن دیپلماسی از رکود، بررسی اطلاعیه های مطبوعاتی اخیر و عکس های نظامی هر دو طرف همچنان به انجام تمرینات نظامی ادامه داده اند.
مع الوصف آنچه از وضعیت مناقش قره باغ در بحران شیوع کرونا به چشم می خورد بیشتر از تهدید ناشی از امکان شیوع درگیری در خلا حضور گروه ناظر بین المللی، تلاش دو کشور برای مدیریت اوضاع از طریق افزایش تماس‌های بدون واسطه همانند انجام کنفرانس ویدئویی می باشد که می تواند ابتکار جدیدی در آینده دیپلماسی برای حل این مناقشه طولانی مدت و خونین باشد.
