الوقت- تغییرات در راس هرم قدرت ساختار سیاسی عربستان از سال 2015 تا کنون، تغییر رویکرد سیاست خارجی سعودی ها به سمت رادیکالیزه و تهاجمی شدن را موجب گردید که حاصل آن تنشهای چند ضلعی بین کشورهای منطقه و به خصوص خلیج فارس بود که به خطر افتادن منافع تمام کشورهای حوزه خلیج فارس را در پی داشت. پس از قرارداد 110 میلیاردی نظامی ترامپ با عربستان در سال 2017، ریاض به سرعت وارد تنشهای جدید با برخی کشورههای منطقه شد که یکی از مهمترین آنها قطر بود. با گذشت زمان، بن بستی در روابط کشورهای منطقه ایجاد شد و به سدی در برابر همکاری های سیاسی و اقتصادی شورای همکاری بدل گردید تا این شورا بیش از پیش ناکارآمدی خود را نشان دهد.
در طول بیش از دو سال گذشته با وجود اینکه در برهه‌هایی شواهد و علائم از نزدیک بودن پایان بحران خبر می داد اما هر بار این گمانه زنی ها به طریقی به شکست گرایید. در همین راستا اخیرا تحرکات دیپلماتیک برای پایان دادن به بحران شدت گرفته است تا مجدداً توجهات به مسئله بحران شورای همکاری متمرکز شود.
تحرکات دیپلماتیک جدید
اول آبان ماه کنفرانس امنیتی با عنوان " امنیت و دفاع" با حضور برخی کشورهای منطقه و فرامنطقه ای در عربستان برگزار شد. در این کنفرانس، ریاض ،روال دو سال اخیر خود برای انتقاد از قطر را کنار گذاشته بود. متقابلا سه روز قبل نیز نشست مهمی در قطر با عنوان «کمیته خاورمیانه ای کنفرانس امنتی مونیخ » برگزار شد که دوحه نیز در آن نشست برخلاف روال گذشته از این فرصت برای حمله به سیاست های کشورهای تحریم کننده استفاده نکرد.
شرایط جدید پیش آمده در حالی است که محاصره قطر عملا شکست خورده است. برخی از کشورهایی که با عربستان در این محاصره کمک کردند با گذشت زمان نگران شدند، عربستان همین رفتار را علیه آنها انجام دهد. پادشاه اردن که یکی از شرکت کنندگان در این ائتلاف بود، پس از دو سال محاصره بی نتیجه قطر ، اواسط مردادماه تصمیم به برقراری مجدد روابط دیپلماتیک با دوحه گرفت. در این راستا عبدالله دوم ، با سفر به قطر یکی ازکارکشته ترین سفرای خود را در این کشور منصوب کرد. از این زمان به بعد اردن نیز مانند کویت و عمان به جمع کشورهای میانجی در تنشهای منطقه پیوست.
پادشاه اردن در ادامه تلاشهای خود برای متعادل کردن روابط، پس از سفر به ریاض ، روز چهارشنبه به کویت سفر نمود. کمی پس از آن صباح الخالد الحمد الصباح، وزیر خارجه کویت و معاون نخست وزیر این کشور به دوحه سفر کردند و با «تمیم بن احمد آل ثانی » امیر قطر دیدارکردند. قبل از این دیدار، در میانه شهریور نیز «مرزوق الغانم» رئیس پارلمان کویت، با سفر به قطر پیام کتبی «صباح الاحمد الجابر الصباح» امیر کویت را برای «تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر برد. دوحه به این پیام واکنش نشان داد و چند روز بعد «جاسم بن حمد آل ثانی»، فرستاده شخصی امیر قطر به کویت رفت تا جواب نامه امیر کویت را برای او ارسال کند. الجزیره در مورد محتوای این مورد نوشت:« سفر فرستاده امیر قطر به کویت دومین دلیل درستی پیش‌بینی ناظران درباره نقش کویت برای حل بحران است. »
بازی حاصل جمع صفر مذاکره
نیازمندی ریاض به سروسامان دادن به وضعیت آشفته سیاست منطقه ای خود موجب شده تا کشورهای کویت و عمان به دنبال راه حلی برای ایجاد شرایط مصالحه و پایان دادن به بحران به صورتی که مورد رضایت دو طرف باشد بگردند. در این میان در حالی که ریاض نگران حفظ پرستیژ بین المللی خود می‌باشد در مقابل قطر نیز نشان داده است که حاضر به پذیرش دیداری نمادین که تنها به بهره برداری های سیاسی کشورهای مزبور بیانجامد نخواهد بود.
قطر در این مدت با تقویت روابط اقتصادی و نظامی با کشورهایی نظیر ترکیه و پاکستان و پبش گرفتن دیپلماسی فعال، عملا محاصره کشورهای مزبور را شکست داده بنابراین با شروط 13 گانه قبلی موافقت نخواهد کرد. «خالد محمد العطیه» وزیر دفاع قطر ماه قبل در نشست عمومی در جشنواره «موفقیت قطر» در دوحه گفت:« قطر از گفت‌وگوی بدون پیش شرط با کشورهای تحریم‌کننده آن استقبال می‌کند». با ادامه میانجی گری ها اولین واکنش را نماینده قطر در سازمان ملل نشان داد؛ روز گذشته «آل ثانی » نماینده قطر در سازمان ملل ،با قرائت بیانیه ای در نشست شورای امنیت سازمان ملل گفت:« کشورهای تحریم کننده در اثبات ادعاهای خود در خصوص قطر ناکام ماندند و اصرار آنان برای تحمیل اقدامات غیر قانونی و ظالمانه گفت وگو و مذاکره را با چالش مواجه می کند». او در ادامه ضمن قدردانی از تلاش های امیر کویت برای حل این بحران تاکید کرد:« دوحه با رعایت احترام متقابل و رفع پیش شرط ها حاضر است با کشورهای تحریم کننده مذاکره کند».آنچه که عربستان در آغاز تحریمها آن را نادیده گرفته بود عزت ملی و استقلال قطر بود، قطر در آن شرایط دشوار آغازین که به لحاظ سیاسی، روانی و اقتصادی تحت فشار بود، تسلیم خواسته های محاصره کنندگان قرار نگرفت. با گذر زمان که گشایشهای بیشتری برای قطر ایجاد شد و تحولات به نفع قطر در حال رخ دادن است، تا عربستان از موضع قبلی خود عقب نشینی نکند این کشور حاضر به مذاکره نخواهد بود.
از سوی دیگر عربستان تلاش زیادی برای تحول اقتصادی گرفته و یکی از دستورالعمل های کنفرانس اقتصادی «داوس صحرا2 » جذب بیشترین سرمایه گذاری در عربستان است. سرمایه گذاران خارجی نیز تا زمانی که تصویر بین المللی عربستان مثبت نشود از سرمایه گذاری گسترده در این کشور خودداری میکنند. بنابراین عربستان برای موفقیت برنامه های خود چاره ای جز عقب نشینی از موضع قبلی و مذاکره در شرایط برابر قطر ندارد.
