گام دوم کاهش تعهدات برجامی تهران می‌تواند گامی مثبت در دادن اولتیماتوم به دیگر طرف‌های برجام باشد و زمینه را برای اجرایی شدن واقعی این توافق بعد از خروج آمریکا از آن، مهیا کند
به گزارش الوقت مساله اجرایی شدن و بقای توافق هسته ای (برجام) طی ماههای اخیر و پس از اعلام تهران در 12 اردیبهشت 1397 مبنی بر کاهش مرحله به مرحله تعهدات ایران، بیش از هر زمان دیگری مورد توجه رسانه‌ها و ناظران سیاسی قرار گرفته است. در موقعیت کنونی نیز، پس از کار شکنی و عدم تعهد کشورهای اروپایی به تعهدات خود در قبال این توافقنامه، دیروز -یکشنبه- 16 تیر 1397، ایران اجرایی شدن گام دوم از کاهش تعهدات برجامی خود را اعلام کرد.
ایران در گام دوم و بر اساس برنامه اعلام شده از سطح غنی سازی ۳.۶۷ درصدی عبور کرد. این مقدار از سطح غنی‌سازی براساس بند پنجم متن اصلی برجام بود که در آن جمهوری اسلامی ایران تعهد داده بود که از ۲۷ دی ۱۳۹۴ تا ۲۶ دی ۱۴۰۹ طی مدت ۱۵ سال و بر اساس برنامه بلندمدت خود، سطح غنی سازی اورانیوم را تا سقف ۳.۶۷ درصد نگه دارد که البته این تعهد در قبال رفع تحریم ها پذیرفته شده بود.
با این وجود، اکنون مقام‌های سیاسی ایرانی این استدلال را مطرح می‌کنند که از یک سو تحریم‌ها برگشته و از سوی دیگر، طرف‌های باقی مانده در برجام به ویژه اروپایی‌ها هیچ اقدام موثری را در راستای اجرای تعهدات خود در برجام انجام نمی‌دهند. بنابراین، ایران نیز طبق طبق پاراگراف ۳۶ برجام می‌تواند تعهدات خود را کاهش دهد. با این اوصاف، در وضعیت کنونی آنچه نمایان بوده این است که فعلاً رسیدن به غنای مورد نیاز برای تأمین سوخت راکتور تهران (۲۰ درصد) در دستور کار نیست. این موضوع همچون یک بمب خبری در سطح داخلی و خارجی ایران با واکنش همراه شد.
اعلام آمادگی ایران برای گام سوم کاهش تعهدات
در ارتباط با تشریح ابعاد گام دوم کاهش اعهدات ایران در برجام، سید عباس عراقچی در نشست مشترک با علی ربیعی سخنگوی دولت و بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی برای اعلام آغاز اجرای گام دوم کاهش تعهدات برجامی ایران گفت: در گام دوم نسبت به تعهد خود در میزان درصد و غلظت غنی سازی اعلام عدم پایبندی می‌کنیم. در بخشی دیگر از اظهارات خود معاون سیاسی وزارت خارجه بر در تضاد نبودن کاهش تعهدات برجامی ایران با نقض این معاهده تاکید کرد. در همین زمینه او گفت: حرکت ما داخل برجام و مشروع است و این اقدامات از نظر ما نقض برجام نیست. همزمان ما هم شکایات خود را از آمریکا و اروپایی ها ارائه می‌دهیم. همچنین، عراقچی دربخشی دیگر از سخنان خود تصریح کرد: اینکه طرف های اروپایی تلاش می‌کنند خوب است و امیدواریم راه حل هایی پیدا شود و این روند واقع بینانه است، از این رو رفت و آمدها بین ما جریان دارد و انشاءالله به نتایجی برسیم در غیر این صورت بعد از ۶۰ روز گام سوم را هم برمی‌داریم.
هر چند در ظاهر امر اقدام تهران به کاهش تعهدات خود پیرامون تواق برجام اقدامی با بار منفی در زمینه حفظ این توافق محسوب می‌شود اما در عرصه عینی این اقدام می‌تواند تضمین گرفتن از دیگر طرف‌های برای بقای آن باشد. در واقع، کشورهای اروپایی، پس از خروج دولت آمریکا از برجام به صورت کج‌دار و مریز، ماندن در برجام را ادامه داده‌اند ولی تا کنون هیچ اقدام جدی را برای حفظ برجام و تعهدات خود نسبت به ایران انجام نداده‌اند. اکنون اقدام تهران می‌تواند گامی مثبت در دادن اولتیماتوم به دیگر طرف‌های برجام باشد و زمینه را برای اجرایی شدن واقعی این توافق بعد از خروج آمریکا از آن، مهیا کند. با این وجود، این اقدام تهران با واکنش‌های زادی در سطح بین‌المللی همراه شده است.
همدلی روسیه با ایران
بر خلاف غالب کشورهای غربی، دولت روسیه با اقدام ایران در کاهش تعهدات خود موضعی نسبتا همدلانه را اتخاذ و سیاستهای دولت آمریکا را بانی این تصمیم تهران دانست. در واقع، میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین دیروز (یکشنبه) تصریح کرد: روسیه دلیل ایران برای برداشتن گام‌های اخیرش پیرامون برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را درک می‌کند، دلایلی که سبب شد ایران دست به این اقدامات بزند. البته ما از ایران می‌خواهیم تا از اقدامات بیشتر که می‌تواند وضعیت این توافق را حتی از این هم پیچیده‌تر کند، پرهیز کند. وی در ادامه خاطر نشان کرد: تصمیم ایران برای افزایش سطح غنی‌سازی خود بالاتر از ۳.۶۷ درصد غیر منتظره نبوده است، چراکه ایران به شکلی کاملاً شفاف عمل می‌کند. اولیانوف تاکید کرد که در هر شرایطی فضای ادامه تلاش‌ها برای دیپلماسی وجود دارد و این تلاش‌ها ادامه خواهد یافت.
در جریان امور بودن آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از افزایش سطح غنی‌سازی ایران
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ساعاتی پس از آنکه ایران اعلام کرد به زودی سطح غنی‌سازی خود را از ۳.۶۷ درصد بالاتر می‌برد، به آن واکنش نشان داد. سخنگوی آژانس اظهار داشت: ما از تصمیم ایران در ارتباط با سطح غنی‌سازی خود مطلع هستیم و بازرسان آژانس که در ایران حضور دارند به محض راستی‌آزمایی تحولات جدید پیرامون این موضوع آن را گزارش خواهند داد.
اتحادیه اروپا همچنان در تعلل و سرگردانی
اتحادیه اروپا به عنوان یکی از مهم‌ترین طرف‌های حاضر در برجام همانند چند ماه گذشته واکنشی پرتعلل و منفعلانه را نسبت به گام دوم کاهش تعهدات برجامی ایران نشان داد. مایا کوچیانچیک، سخنگوی موگرینی دیروز یکشنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد: ما به شدت نگران اعلامیه ایران مبنی‌بر غنی‌سازی اورانیوم بالاتر از سطح ۳.۶۷ درصد هستیم و قویاً از ایران می‌خواهیم که تمامی اقدامات متناقض با تعهداتش را متوقف کند و از آنها بازگردد. ما برای اتخاذ اقدامات آتی‌مان در چهارچوب برجام، از جمله برگزاری کمیسیون مشترک، با دیگر طرفین برجام در ارتباط هستیم.
زبان دوگانه فرانسه
یکی از مهم‌ترین واکنش‌ها در سطح خارجی به کاهش تعدات ایران را می‌توان واکنش دولت فرانسه دانست که بخش عمده آن متعاقب گفتگوی تلفنی امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه با حسن روحانی، همتای ایرانی خود بود. در همین ارتباط، یک مقام در دفتر ریاست جمهوری فرانسه به خبرگزاری رویترز گفت که امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه در واکنش به افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم در ایران به بالاتر از حد تعیین شده در برجام (۳.۶۷) در اظهاراتی آن را محکوم کرد. به گفته این مقام فرانسوی، مکرون همچنین این اقدام ایران را نقض توافق هسته‌ای دانسته و بر ضرب‌الاجل تعیین شده برای از سرگیری مذاکرات میان طرف‌های توافق در ۱۵ ژوئیه تاکید کرده است.
همچنین،کاخ ریاست جمهوری فرانسه (الیزه) طی بیانیه‌ای درباره گفت‌وگوی تلفنی امانوئل مکرون و حسن روحانی رؤسای جمهوری فرانسه و ایران اعلام کرد که مکرون در این گفت‌وگو نسبت به پیامدهای عبور ایران از محدوده‌های تعیین شده در برجام ابراز نگرانی کرده است. در این بیانیه آمده است: رئیس جمهور مکرون نگرانی شدید خود را درباره خطرات هر گونه اقدام جدیدی که توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را تضعیف می‌کند و پیامدهای آن به اطلاع همتای ایرانی خود رسانده است. در این بیانیه نیز آمده است: دو طرف قرار است به گفت‌وگوهای خود در این زمینه ادامه دهند و توافق کرده‌اند که تا ۱۵ ژوئیه شرایط از سرگیری مذاکرات میان تمام طرف‌ها و کاهش اختلافات را فراهم کند.
آلمان در پی برگزاری نشست مشترک برجام
در سطحی دیگر، وزارت امورخارجه آلمان طی یک بیانیه نسبت به اعلام افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم در ایران واکنش نشان داد. در بیانیه وزارت خارجه این کشور تاکید شده است: آلمان همچون دیگر اعضای گروه E3 (انگلیس و فرانسه) و شرکای‌مان در اتحادیه اروپا به شدت از اینکه ایران از حد تعیین شده برای غنی‌سازی اورانیوم ذیل برجام، یعنی ۳.۶۷ درصد فراتر می‌رود، نگران است. در ادامه این بیانیه آمده است: ما به عنوان عضو E3 و اتحادیه اروپا بارها از ایران خواسته‌ایم تا دست به اقدامات بیشتر که توافق هسته‌ای را بیش از این تضعیف می‌کند، نزند. ما همچنین به‌طور قوی از ایران می‌خواهیم تا تمامی این گام‌ها را که مطابق با تعهداتش نیستند، متوقف کند و از آنها بازگردد. وزارت امورخارجه آلمان اضافه کرد که این کشور با دیگر امضاءکنندگان توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ درباره گام‌های بعدی رایزنی خواهد کرد که می‌تواند شامل برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام باشد.
تداوم خوشرقصی لندن برای ترامپ
علاوه بر قدرت‌های اروپایی همچون آلمان و فرانسه، دولت انگلستان نیز نسبت به گام دوم کاهش تعهدات برجامی ایران واکنش نشان داد. انگلیسی‌ها همانند اقدامات غیر قانونی و نامشروع خود در چند هفته گذشته تلاش کردند، با خوشرقصی برای دونالد ترامپ، خود را به نوعی هم‌موضع با واشنگتن نشان دهند. به گزارش رویترز، سخنگوی وزارت خارجه انگلیس، روز یکشنبه در واکنش به گام دوم ایران در خصوص کاهش تعهدات برجامی با طرح این ادعا که جمهوری اسلامی مفاد برجام را زیر پا گذاشته گفت که ایران باید سریعاً از این کار دست بردارد و از اقداماتش در این زمینه، بازگردد. وی در این‌باره گفت: ایران مفاد برجام را زیر پا گذاشته است. انگلیس همچنان به طور کامل به برجام پایبند است. ایران باید تمامی اقداماتی که در تضاد با تعهداتش ذیل برجام است را متوقف کرده و از آنها بازگردد. ما گام‌های بعدی خود از جمله برگزاری نشست کمیسیون مشترک را ذیل توافق هسته‌ای و در هماهنگی کامل با دیگر طرف‌های برجام اتخاذ خواهیم کرد.
بازتاب گسترده اعلام «افزایش سطح غنی‌سازی ایران» در رسانه‌های خارجی
علاوه بر سیاست‌مداران، تصمیم جمهوری اسلامی ایران برای کاهش اجرای تعهدات برجامی خود بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های خارجی داشت. رسانه‌های متعددی همچون شبکه‌های بی‌بی‌سی، یورو نیوز، سی‌ان‌بی‌سی، الجزیره، راشا تودی، خبرگزاری‌های رویترز، آسوشیتدپرس، خبرگزاری فرانسه، اسپوتنیک، آرتی‌ای، یاهو فایننس، ان‌پی‌آر و روزنامه‌هایی از جمله آیریش تایمز، تایمز آو اسرائیل، وال استریت ژورنال، ژاپن تایمز، گاردین، ماینیچی، ایندیپندنت، واشنگتن پست و بسیاری رسانه بین‌المللی دیگر به‌طور گسترده به انتشار خبر افزایش سطح غنی‌سازی ایران پرداختند.
در همین ارتباط، رویترز با انتشار این خبر گزارش داد: مقامات ایران می‌گویند که تا ساعاتی بعد غنی سازی اورانیوم بالاتر از سطح تعیین شده در برجام، یعنی ۳.۶۷ درصد را آغاز خواهند کرد. آنها همچنین تاکید کردند که می‌توانند اورانیوم را در هر سطحی که بخواهند غنی‌سازی کنند اما فعلاً نیازی به آن وجود ندارد. وال استریت ژورنال نیز با بیان این که ایران اعلام کرد که سطح غنی‌سازی خود را از محدوده برجام فراتر خواهد برد، مدعی شد که این دومین نقض عامدانه این سند بین‌المللی محسوب می‌شود که خطر نابودی آن را به همراه دارد. اما بسیاری دیگر از این رسانه‌ها این‌طور گزارش دادند که ایران طبق اعلام قبلی خود برای کاهش اجرای تعهدات برجامی‌اش در واکنش به خروج آمریکا از توافق و بازگرداندن تحریم‌ها علیه این کشور، در دومین گام خود سطح غنی‌سازی‌اش را افزایش می‌دهد.
بازتاب آغاز گام دوم کاهش تعهدات برجامی ایران در رسانه‌های عربی
علاوه بر رسانه‌های غربی، رسانه‌های جهان عرب نیز تصمیم جمهوری اسلامی ایران برای کاهش اجرای تعهدات برجامی خود را به شکل جدی بازتاب دادند . در همین زمینه، روزنامه القدس العربی در این باره تیتر کرد: ایران تعهدات برجامی خود را کاهش و سطح غنی سازی اورانیوم را افزایش داد.
بی بی سی عربی نیز در گزارشی خبری مدعی شد که ایران در رابطه با سطح غنی سازی اورانیوم چارچوب برجام را نقض کرده است. خبرگزاری رسمی سوریه (سانا) هم نوشت: ایران پایبندی خود به برجام را کاهش داد. الخلیج آنلاین نیز در این رابطه نوشت: علیرغم تحریم‌ها، ایران پایبندی خود به برجام را کاهش داد.
شبکه النور لبنان نوشت که ایران تعهدات برجامی خود را کاهش داد و قبل از اتخاذ گام سوم مهلت جدیدی به اروپایی‌ها داد. شبکه سعودی العربیه هم در این باره نوشت که ایران اعلام کرد تا ساعاتی دیگر سطح غنی سازی اورانیوم را به بیش از ۳.۶ درصد می‌رساند. شبکه الجزیره نیز در این رابطه نوشت: ایران اعلام کرد که تعهداتش به توافق هسته‌ای را کاهش و سطح غنی سازی اورانیوم را افزایش می‌دهد. همچنین، شبکه روسیه الیوم نیز نوشت: تهران اعلام کرد که طی چند ساعت سطح غنی سازی اورانیوم را به بیش از ۳.۶ درصد می‌رساند.
