الوقت- پس از گذشت چهار دهه از تأسیس حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) که مشی مبارزه مسلحانه با دولت ترکیه را برای رسیدن به اهدافش برگزیده بود، اکنون در تصمیمی تاریخی روز دوشنبه (22 اردیبهشت) به صورت رسمی انحلال خود را اعلام کرد. رسانه‌های کردی نیز گزارش دادند که حزب کارگران کردستان ترکیه منحل شده و اقدامات مسلحانه اعضای این حزب علیه ترکیه و تمام فعالیت‌های آن به پایان می‌رسد.
همچنین کنگره فوق العاده این حزب با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که می‌توان با روش‌های سیاسی مشکلات و مسائل مربوط به کردها را حل کرد. در این بیانیه آمده است:بر این اساس کنگره پ ک ک تصمیم به انحلال ساختار سازمانی خود و پایان دادن به روش‌های مسلحانه گرفته است.
این تصمیم در پاسخ به نامه عبدالله اوجالان، رئیس این حزب که از 27 سال پیش در زندانهای ترکیه به سر می‌برد، انجام شد که در اسفندماه گذشته خواستار خلع سلاح و انحلال این گروه مسلحانه شده بود. این بیانیه واکنش‌های گسترده‌ای را در سرتاسر جهان به همراه داشت و نوید پایان بخشیدن به یکی از طولانی‌ترین منازعات مسلحانه را داد.
این درحالی است که در ماه‌های اخیر، ترکیه شاهد تحرکات سیاسی فشرده‌ای با حزب برابری و دموکراتیک خلق‌ها (HDP)، حزب حامی کردها، و عبدالله اوجالان بوده است تا به راه‌حلی برای پایان دادن به درگیری مسلحانه دست یابند.
این تلاش‌ها منجر به دیداری میان رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه و هیئتی از حزب برابری و دموکراسی خلق‌ها در مجتمع ریاست‌جمهوری در آنکارا شد. این دیدار تاریخی به ابتکار دولت باغچلی، رهبر حزب حرکت ملی و متحد اردوغان انجام شد. باغچلی از اوجالان خواست تا انحلال این سازمان را اعلام کرده و سلاح را زمین بگذارد.
پایان فعالیت‌های مسلحانه پ ک ک می‌تواند به کاهش چشمگیر درگیری‌ها در مناطق جنوب شرقی ترکیه منجر شود و فضای بهتری برای بازسازی، توسعه اقتصادی و آشتی ملی فراهم آورد. همچنین، انحلال پ ک ک ممکن است زمینه‌ساز احیای گفتگوهای صلح میان آنکارا و نمایندگان سیاسی کردها شود.
علاوه‌براین، حذف تهدید نظامی پ.ک.ک می‌تواند باعث افزایش مشروعیت و نقش احزاب کردی مانند حزب دموکراتیک خلق‌ها در صحنه سیاست ترکیه شود، در صورتی که دوباره به همکاری با پ ک ک متهم نشوند.
موانع جدی در مسیر صلح ترکیه و پ ک ک
اگرچه انحلال پ ک ک پس از چهار دهه مبارزه مسلحانه، می‌تواند گامی مثبت در جهت پایان خشونت و آغاز فصلی تازه از گفتگوهای سیاسی باشد، با این حال، تحقق صلح پایدار مستلزم عبور از موانع و چالش‌های پیچیده‌ای است که در دو سطح داخلی و سیاسی وجود دارد.
در سطح سیاسی، ترکیه همچنان با مسئله بی‌اعتمادی ریشه‌دار از سوی کردها مواجه است. آنکارا احتمالاً این اقدام را گام مثبت قلمداد می‌کند اما تا زمان دریافت ضمانت‌های امنیتی کامل، بی‌اعتمادی خود را حفظ خواهد کرد. همانگونه که هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه اخیرا در سخنانی اعلام کرد:«باید کمی منتظر بمانیم تا پاسخ تاریخی پ ک ک را بشنویم، زیرا صرف کنار گذاشتن سلاح کافی نیست. باید ساختار غیرقانونی این حزب که ممکن است در صورت نیاز دوباره دست به سلاح ببرد، برچیده شود».
در سطح داخلی حزب کارگران کردستان نیز موانع جدی وجود دارد که روند آشتی بین این گروهک با آنکارا را دور از دسترس می‌کند. یکی از مهم‌ترین چالش‌های باقی‌مانده، سرنوشت سلاح‌های این گروه است. تاکنون هیچ اطلاعیه رسمی یا تضمین عملی در مورد خلع سلاح کامل پ ک ک و تحویل تسلیحات آن به نهادهای بین‌المللی یا دولت ترکیه منتشر نشده است و عدم شفافیت در این زمینه باعث افزایش نگرانی‌ها از سوی آنکارا شده است.
ترکیه خواستار انحلال کامل تمامی شاخه‌های پ ک ک در کشورهای همسایه و توقف کامل فعالیت‌های مسلحانه است اما برخی از شاخه‌های وابسته به پ ک ک، از جمله نیروهای مستقر در کوه‌های قندیل عراق، پژاک در ایران، و همچنین یگان‌های مدافع خلق (YPG) در سوریه، هنوز نسبت به خلع سلاح یا ترک کامل مبارزه مسلحانه تمایلی نشان نداده‌اند. حتی رهبران نیروهای دموکراتیک سوریه پیشتر مخالفت خود را با تحویل سلاح اعلام کرده بودند و در واکنش به نامه اوجالان، گفتند که تصمیم انحلال پ ک ک بر کردهای سوریه تأثیری نخواهد داشت.
این شاخه‌ها که ساختار فرماندهی مستقل‌تری دارند، خواهان تضمین‌هایی درباره آینده سیاسی، امنیت شخصی و جایگاه قومی خود هستند. برخی از آنها بر این باورند که انحلال پ ک ک بدون دستاورد سیاسی روشن برای کردها می‌تواند به تضعیف موقعیت آنان منجر شود. در نتیجه، تعلل در اجرای خلع سلاح یا مقاومت در برابر آن، فضای بی‌اعتمادی میان ترکیه و نیروهای کُرد را تشدید کرده است.
بنابراین، عدم هماهنگی کامل درون مجموعه پ ک ک و تردید در پایبندی به تصمیم انحلال، می‌تواند بهانه‌ای برای دولت ترکیه جهت توقف مذاکرات و تداوم رویکرد امنیتی باشد، عاملی که صلحی پایدار را در هاله‌ای از ابهام فرو می‌برد.
سایه بی اعتمادی بر مذاکرات صلح
همانطور که ترکیه دنبال خلع سلاح کامل و برچیدن تمام زیرشاخه‌های پ ک ک است، رهبران کرد نیز انتظار برداشتن گامهای موثر از سوی آنکارا را دارند تا صلح واقعی به ثمر بنشیند. از اینرو، اگر دولت ترکیه تنها خواهان تسلیم یکجانبه باشد و هیچ‌گونه اصلاحات سیاسی یا فرهنگی انجام ندهد، انحلال پ ک ک به صلح پایدار منجر نخواهد شد و احتمال بازتولید درگیری در قالبی دیگر وجود دارد.
تجربه‌های شکست‌خورده مذاکرات گذشته (مانند فرآیند صلح ۲۰۱۳–۲۰۱۵) باعث بی‌اعتمادی جدی در میان کردها شده است. از یکسو، ترکیه نتوانست وعده‌های خود در زمینه حقوق کردها و اصلاحات سیاسی را به‌طور کامل اجرایی کند و از سوی دیگر، پ ک ک نتوانست تمامی اعضای خود را به پیروی از خط مشی صلح‌طلبانه وادار کند.
همچنین، سابقه برخوردهای امنیتی شدید با فعالان کرد باعث نگرانی در بین رهبران این گروهک شده است که مبادا پس از خلع سلاح، اعضای پ ک ک یا احزاب همسو دوباره هدف سرکوب یا محاکمه گسترده قرار گیرند. زیرا ضمانت‌های قانونی و حقوقی برای حفظ امنیت رهبران ارشد پ ک ک، تاکنون شفاف اعلام نشده است.
ابهام در مورد اینکه چه نهادی بر روند خلع سلاح نظارت خواهد کرد و آیا مکانیزمی بین‌المللی برای اجرای آن وجود دارد یا خیر، روند صلح را در وضعیت ناپایدار نگه می‌دارد. بدون راه‌حل شفاف برای این موضوع، انحلال پ ک ک ممکن است صرفاً یک اقدام نمادین باقی بماند و صلحی پایدار حاصل نشود. علاوه‌براین، در غیاب یک چارچوب مشخص برای انتقال مطالبات کردها به عرصه سیاسی، خلع سلاح می‌تواند منجر به خلأ نمایندگی شود.
در کل، اعلام رسمی انحلال پ ک ک، یک نقطه پایان نیست بلکه آغاز یک مسیر پیچیده سیاسی و امنیتی خواهد بود. اختلافات داخلی این گروهی، عدم اعتماد تاریخی و نگاه محافظه‌کارانه دولت ترکیه از جمله موانعی هستند که می‌توانند روند صلح را تضعیف یا متوقف کنند.
