الوقت- کشور مصر از جایگاه ویژه ای در شکل دهی به تحولات و روندهای منطقه ای برخوردار است تا جایی که برخی کشورهای منطقه از جمله سعودی همواره سعی داشته اند از پتانسیل و ظرفیت این کشور در مسیر اهداف و جاه‌طلبی های منطقه ای خود استفاده کنند اما به علت وجود اختلافات عمیق فرهنگی و اجتماعی در سطوح مردمی و نخبگی و همچنین رویکردهای متغایر و مختلف سیاستمداران این دو کشور در قبال پرونده های منطقه ای از جمله پرونده‌هاي یمن، سوریه و ایران، هیچگاه دوکشور به طور کامل در مسائل مختلف منطقه ای با یکدیگر همگرا و همگام نبوده اند. بر همین اساس، پایگاه تحلیلی ـ خبری الوقت با هدف روشن سازی ماهیت روابط عربستان و مصر و همچنین دیدگاه جامعه نخبگی این کشور در قبال تحولات منطقه ای از جمله مساله یمن، مصاحبه ای را با دکتر حسن نافعه استاد علوم سیاسی دانشگاه قاهره مصر انجام داد که مشروح آن به شرح ذیل می باشد .
الوقت: موضع گیری نخبگان و کارشناسان مصری در برابر حمله عربستان سعودی به یمن چه می باشد؟ امروز شاهد این هستیم که عربستان جنگ بزرگی را علیه مردم مظلوم و مستضعف یمن به راه انداخته است. به گونه ای که بسیاری مردم یمن را مانند مردم غزه دانسته که از جمیع جهات تحت محاصره بوده و از طریق آسمان و دریا مورد هدف قرار می گیرند، در سایه این مسائل موضع گیری ملت مصر در برابر مردم یمن چیست؟
د. نافعه: هرگاه جنگی علیه یک دولت و ملت فقير و مستضعف که از مشکلات عدیده ای رنج می برد، صورت می‌گیرد، بدون شک هیچ فردی احساس راحتی نمی کند به خصوص زمانی که آن ملت هر روزه قربانیانی می دهد. اما در مورد آنچه در یمن در حال جریان است باید به اوضاع سياسي كه قبل از شکل‌گیری این ائتلاف وجود داشت، نگاه کرد. این ائتلاف از سوی عربستان سعودی شکل گرفته و عربستان نیز روابطی پیچیده و چندوجهی با یمن دارد و باید به اوضاع پیش از تشکیل ائتلاف و همکاری نظام قدیم با برخی از گروه ها که یک همکاری عجیب بود، نگریست و حتی برخی معتقدند که این همکاری با هدف سیطره یک گروه معین بر قابلیت ها و توانمندی های کشور صورت گرفته است.
بر همین اساس یک خشونتی در داخل یمن صورت گرفت و این مشکل از طریق راه حل های مسالمت آمیز حل وفصل نشد. لذا یک برداشت وجود دارد مبنی بر اینکه مسبب اصلی این جنگ خود طرف های داخلی بودند و به صورتی غیر مسوولانه رفتار کردند و تلاش نمودند به تنهایی بر سرنوشت کشور سیطره یابند. اما این بحران سیاسی در یمن مستلزم آغاز جنگ به این شیوه نبود و لذا ملاحظه می کنیم که ائتلاف بین المللی در این جنگ یک ائتلاف شکننده و ضعیف می باشد.
اما طرفی که اقدامات نظامی انجام داد دولت عربستان سعودی بود که بار اصلی این جنگ را بر دوش می کشد، چه بار نظامی و چه بار مادی و مالی، البته تلاش هایی از سوی سازمان ملل و کشورهای دیگر به ویژه مصر برای حل این بحران صورت گرفته و دولت اين کشور نیز سعی کرده است به صورت مستقیم و مخفیانه با همه طرف های یمنی ارتباط برقرار کرده و آنان را به مذاکره برای حل این بحران و جلوگیری از بروز جنگی دیگر وا دارد و در این بین وجدان نخبگان و کارشناسان مصری تا زمان حل این بحران آرام نخواهد شد و ما از کشورهای منطقه می خواهیم که برای حل این بحران اقدام لازم را به عمل آورند .
امروز مصر نیز به دلیل عدم وجود ثبات در یمن، سوریه و لیبی احساس نگرانی می کند، چرا که از حدود ٤ سال پیش در لیبی و اخیراً در عراق جنگ وجود داشته و کارشناسان مصری معتقدند دولت این کشور از همه جهات مورد محاصره قرار گرفته است، اما این قدرت و توانایی را دارد که در برابر عملیات های تروریستی مقاومت کند ولذا همه این بحران ها به هم پیوسته بوده و نمی توان آنها را از هم جدا کرد و باید تمامی آن ها از طریق سیاسی حل و فصل گردد .
حل این بحران ها نیز نیازمند گفتگوی وسیعی بین کشورهای منطقه و به خصوص کشورهای مهم جهان اسلام مثل ایران، ترکیه، عربستان سعودی، مصر و همچنین از طریق همکاری های بین المللی می باشد.
الوقت: در مورد اختلافات بین مصر و عربستان سعودی، بعضی ها معتقدند عربستان سعودي نظام مصر را به قطع پشتیبانی مالی و نزدیکی بیشتر به اخوان تهدید کرده تا نظام مصر را در برابر سیاست های خود به تسلیم وا دارد، همچنین صحبت هایی در مورد اختلاف بین مصر و عربستان در مورد سوریه، یمن، ایران و قضایای دیگر مطرح می شود، به نظر شما علت این اختلافات چیست؟
د. نافعه: عربستان سعودی دولتی بزرگ و موثر در منطقه بوده و مصر نیز از نظر تعداد جمعیت و تاریخ و تمدن و... دولتی بزرگ در جهان عرب می باشد، که روابط بین آنان به تسلط مصر بر عربستان سعودی در عهد محمد علی پاشا (که از سال ١٨٠٥م تا ١٨٤٨م در مصر حکومت کرد) بر مي گردد و در این شرایط اختلافات بین مصر و عربستان در مورد انقلاب یمن در اوائل دهه شصت (قرن گذشته) بسیار بوده و عربستان نيز از نظام گذشته یمن که قبل از انقلاب حکمفرما بود حمایت می کرد. اما همکاری های مهمی نیز بین مصر و عربستان وجود داشته است چرا که نظام منطقه ای عربی معمولا براساس توافقات بین مصر و عربستان سعودی و سوریه فعالیت می کرده است. این توافقات در زمان حمله فرانسه، انگلیس و رژیم صهیونیستی در سال ١٩٥٦م بسیار نمود پیدا کرده و در جنگ ١٩٧٣م نیز عربستان سعودی در زمان ملک فیصل اول تصمیم گرفت که از صدور نفت به کشورهایی که اسراییل را کمک می کنند خودداری کند، ولذا در تاریخ روابط مصر و عربستان هم درگیری دیده می شود و هم همکاری، اما لازم است به این نکته توجه کرد که نه عربستان سعودی از مصر بی نیاز است و نه مصر از عربستان .
در زمان ملک عبدالله پادشاه سابق عربستان سعودی، پس از این که محمد مرسی و اخوانی ها از قدرت برکنار شدند، عربستان تصمیم گرفت از نظر سیاسی از مصر پشتیبانی کند، ولذا حمایت مالی بزرگی نیز با همکاری دولت های امارات و کویت از مصر به عمل آورد بطوری که اگر این حمایت ها نبود مصر با مشکلات فراوانی مواجه می گردید. اما این همکاری ها در زمان ملک عبدالله موجب نشد بعضی اختلافات در مورد مسائل منطقه ای از بین برود. به عنوان مثال موضع گیری مصری ها در مورد بحران سوریه با مواضع سعودی ها دارای اختلافات بسیاری می باشد، و حتی کمک های مالی عربستان به مصر، موجب نگردید تا مواضع این دو کشور در مورد سوریه به اشتراک برسد.
همچنین برداشت های این دو کشور در مورد پرونده های منطقه ای دیگر نیز با یکدیگر اختلاف دارد، به عنوان مثال در حالیکه عربستان سعودی خواهان این است که نیروهای زمینی مصري در جنگ یمن ورود پیدا کنند، اما این مساله برای مصر به عنوان خط قرمز تلقي شده و بسیار سخت می باشد ولذا ترجیح می دهد به حل و فصل مسالمت آمیز این بحران بپردازد. با وجود همکاری های خیلی کم اما مستمر این دو کشور در زمان ملک عبدالله، این دو کشور به دنبال این بوده اند که اختلافات خود را کاهش داده و منافع مشترک را افزایش دهند اما هردو می دانند که نمی توانند از یکدیگر بی نیاز باشند. در جریان توافق هسته ایران با کشورهای ١+٥ نیز مصر به ایران تبریک گفت در حالی که عربستان سعودی نگرانی خود را از این توافق اعلام کرد ونشان داد که این قضیه یکی از پرونده هایی است که مصر و عربستان سعودی در مورد آن به یک نظر مشترک نرسیده اند .
الوقت: می دانیم عربستان سعودی تمایلی ندارد که بین مصر و ایران روابط دو جانبه ای شکل بگیرد به رغم این که این دو کشور جزو موثرترین کشورها در جهان اسلام محسوب می گردند، چرا که در صورت برقراری ارتباط بین این دو کشور ممکن است بسیاری از بحران های منطقه ای فروکش نماید، ایران دارای قدرت اقتصادی و علمی بوده و در زمینه های انرژی صلح آمیز هسته ای و نفت و گاز دارای توانمندی می باشد و مصر نیز برای رشد اقتصادی خود نیازمند این موضوعات می باشد؟
د. نافعه: من جزء کسانی هستم که دائماً خواهان برقراری ارتباط مستحکم بین مصر و ایران می باشم، چرا که براساس مطالبی که اشاره کردید دو کشور بزرگ و قدرتمند ایران و مصر دارای نقش مهمی در منطقه می باشند، گرچه در مورد بعضی از مسائل منطقه ای نیز با یکدیگر اختلافاتی داشته باشند .
در این شرایط مصر دریافته است ایران کشوری بزرگ و مهم بوده و این حق ایران است که تمام ابزار و وسایل دفاع مشروع را برای خود فراهم کرده و در جهان تاثیرگذار باشد. دولت و ملت مصر از حمایت ها و پشتیبانی های ایران از جریان مقاومت در منطقه در برابر رژیم صهیونیستی تشکر می نماید، چرا که تاثیر بسیاری بر ایستادگی حزب الله لبنان، حماس و جهاد اسلامی فلسطین داشته است.
از سوی دیگر بنده معتقدم لازم است درگیری های قومی و مذهبی بین شیعه و اهل سنت متوقف گردد چرا که اسلام دین وحدت می باشد. می دانید که مصر در زمان شیخ محمود شلتوت در زمانی که ریاست الازهر را برعهده داشت، جزء اولین کشورهایی بود که برای تقریب بین شیعه و اهل سنت قدم برداشت ولذا زمینه مناسبی برای همکاری مشترک ایران و مصر وجود دارد. بنده جزء کسانی هستم که از زمان گذشته نوشته و گفته ام که حتی اگر در مورد موضوعات منطقه ای نیز اختلافاتی وجود داشته باشد روبط ایران و مصر باید مستحکم باشد، ولذا این روابط دیپلماتیک باید به بالاترین سطح خود رسيده و برای ریشه کنی فتنه های قومی در منطقه نیز باید تلاش گردد که اين مساله خیلی مهم می باشد .
به نظر بنده پس از پافشاری ایران بر توافق هسته ای با ایالات متحده آمریکا، شرایط برای افزایش سطح همکاری ها بین مصر و ایران فراهم شده و فرصت های بسیاری برای دو کشور وجود دارد تا با برقراری ارتباط، منافع ملت هایشان را تضمین کنند .
الوقت: اهداف احتمالی جان کری وزیر امور خارجه آمریکا از سفر خود به مصر چیست؟ در شرایط کنونی سطح روابط بین قاهره و واشنگتن در چه حدی می باشد؟
د. نافعه: منافع مشترکی بین مصر و ایالات متحده آمریکا وجود دارد، آمریکا دولت بزرگی است که بر نظام بین المللی مسلط بوده و قدرت دخالت در امور کشورهای دنیا را دارد، روابط بین مصر و ایالات متحده بحران های مختلفی را پشت سر گذاشته است. در واقع تحولات سیاسی مصر، ایالات متحده را بر آن داشت تا باب ارتباط با دولت مصر را بازگذاشته و به دنبال "گفتگوی استراتژیک" با این کشور باشد .
مصر درک می کند که ایالات متحده کشوری بزرگ، قدرتمند و دارای نفوذ در بین کشورهای دنیا می باشد و لذا نمی توان آن را نادیده گرفت و به دنبال این است که مشکلات خود را با این کشور از طریق مسالمت آمیز حل و فصل کند، همچنین آمریکا نیز دریافته است که مصر در خاورمیانه کشوری بزرگ بوده و با معاهده صلح با (اسراییل) نیز مرتبط می باشد ولذا شرایط برای همکاری در زمینه منافع مشترک دو کشور مهیا می باشد .
این گفتگوهای استراتژیک از ١٥ سال پيش آغاز شده بود اما شرایط سیاسی کنونی مصر و منطقه موجب توقف آن گردیده است. گرچه موارد اختلافی بین مصر و ایالات متحده بسیار زیاد می باشد، اما تلاش هایی صورت گرفته تا این گفتگوها از سر گرفته شده و مسائل مشترک بین دو کشور مورد اهتمام قرار گرفته و اختلافات نیز به حداقل برسد. همچنین سعی شده است روابط مصر و آمریکا به ماقبل ٢٥ ژانویه ٢٠١١ برگردد. من فکر می کنم تحقق این موضوع بسیار سخت باشد، چرا که سیاست ایالات متحده آمریکا در بسیاری از موارد جانبداری از اسراییل و ایجاد تنش و درگیری در خاورمیانه می باشد. اما نمی توان از کنار این گفتگوها براحتي گذشت چرا که بدون این گفتگوها درگیری ها افزایش خواهد یافت که اين مساله به نفع هیچ کس نخواهد بود .
اما لازم است درک کنیم که تاریخ روابط مصر و آمریکا با اختلافات بسياري همراه بوده و دو طرف نیز سعی داشته اند تا با تاکید بر منافع مشترک به تفاهم برسند. لذا نباید انتظار داشت خیلی سریع روابط مصر و آمریکا از درگیری ها به همکاری و یا ائتلافی استراتژیک تبدیل شود و این مساله نیازمند مدت زمان بیشتری می باشد .
الوقت: چه گروه هایی در پشت صحنه انفجارات در مناطق مختلف مصر از جمله منطقه سیناء قرار دارند؟
د. نافعه: اطلاعات ما از گروه هایی که عملیات های تروریستی در مصر انجام می دهند بسیار کم است، ولی در مورد عملیات های تروریستی که گروه های مشخصی انجام داده و یا مسئولیت آن را برعهده می گیرند اطلاعاتی در دست داریم، بین عملیات هایی که در صحرای سینا و سایر مناطق مختلف مصر روی می دهد نیز تفاوت هایی وجود دارد. عملیات هایی که در منطقه سینا اجرا می گردد در حقیقت بر علیه نیروهای مسلح و پلیس مصر بوده و مجریان این عملیات ها با داعش مرتبط می باشند، چرا که بعضی از عملیات های آنان از نظر حجم و قدرت قابل توجه می باشند. خصوصاً عملیاتی که به طور همزمان در تعدادی از ایست بازرسی های نظامی و با حضور بیش از ٣٠٠ تروریست صورت گرفت، که بر اثر آن تعداد بسیاری از سربازان مصری زخمی و کشته شدند. این عملیات که برای تصرف شهر الشیخ ازوید صورت گرفته بود، ناکام ماند چرا که هدف تروریست ها این بود که یکی از شهرهای سینا را تصرف کنند تا همان اقداماتی را که در عراق و یا مناطق دیگر جهان عرب انجام دادند را در اینجا نيز تکرار کنند
اما باید گفت عملیات های تروریستی فقط به مصر محدود نمی گردد، بلکه کل جهان عرب و حتی کل دنیا را در بر گرفته و هیچ دولتی از این اقدامات در امان نمی باشد، به طوری که عملیات های تروریستی مختلفی در عربستان سعودی، بحرین، کویت و حتی دولت های غربی از جمله فرانسه صورت گرفته است، ولذا ظاهر تروریسم ظاهری جهانی و منطقه ای است نه محلی و در نتیجه سازمان های بین المللی و منطقه ای باید در مواجهه با این ظاهر خطرناک متحد باشند .
