الوقت- در بخشي از امپراتوري تجزيه شده عثماني تحت عنوان تركيه «كمال آتاتورک» طي غربگرايي؛ مؤسس جمهوریت؛ حزب جمهوريخواه خلق؛ معمار كماليزم ( سكولار مدل تركيه ) گرديد. «تورگوت اوزال » هم با پيروي از ليبراليزم؛ سردار توسعه در تركيه شد. « نجم الدين اربكان» نيز طي سال ها فعاليت هاي سياسي؛ عقيدتي به پدر اسلام گرايي در تركيه اشتهار يافت. «رجب طيب اردوعان» نيز با چهره اي اسلامگرا؛ طي فعال سازي حزب عدالت و توسعه واقداماتي بس جسورانه؛ در نقش عامل خنثي سازي قدرتمداري كماليست ها و نظاميان؛ پيشرفت هاي اجتماعي و اقتصادي بي نظير در تاريخ اين کشور؛ آغاز گر رویکرد هاي گشايش علوي؛ روند مذاكرات صلح با اكراد گرديد كه نمادی از تلاش هاي وي و هم فکرانش در جا انداختن فرهنگ شهروندی و تسامح است. وي نيز تجسم اردوغانيزم در تركيه نوين است .
حركت اردوغان و هم فكرانش ابتداء فرهنگي ( اسلامگرايي اخواني ) و سپس اقتصادي ( رشد توليد ؛ ارتقاء سطح رفاه و خدمات) و در نهايت سياسي ( دخالت موثر در نقش پذيري منطقه ) گرديد. رهبري سيزده ساله اردوعانيزم در جمهوري تركيه توانست در مسائل داخلي و خارجي؛ چهره و اغلب زوایای این کشور را به گونه ای بنيادي تغییر دهد .لازم به ذكر است؛ جمهوري تركيه نوين، تا كنون هزینه های اصلاحات عميق اش را پرداخت نکرده است .
ديدگاه هاي صاحب نظران ايراني در خصوص مسائل تركيه
تاثير انقلاب اسلامي ايران نزد محافل اسلام گراي تركيه بويژه طرفداران ملي گوروش « مرحوم نجم الدين اربكان» امري قابل كتمان و انكار نيست. اما برخي صاحب نظران در ج.ا.ايران ؛ مسائل تركيه را از منظر غرب گرايي؛ هم سويي راهبردي با آمريكا و ناتو بررسي و تحليل مي كنند. گروهي از صاحب نظران مسائل تركيه نيز تلاش هاي رهبران حزب عدالت و توسعه را در راستاي مبارزه با كماليسم و اعتلاي اسلام گرايي نگريسته و عملكرد هاي آنان را همواره با سپيد نمايي بررسي و ارزيابي مي كنند. دسته اي؛ تاثير پذيري اردوغان و هم فكرانش از نظام جمهوري اسلامي ايران را تأثیرات سلبی مي دانند كه نزدیکی بیشتر به نظام جهانی؛ رقابت با ج.ا.ايران در منطقه؛ رویکرد مذهبی و قومي در تحولات سوریه و عراق را نماد هاي عيني آن معرفي مي كنند و معتقدند؛ ژست اعتراض اردوعان در داوس ؛ برداشت آرماني از وي و حزب اش را موجب گرديد. گروهي نيز عدم موفقيت اخير اردوغان و حزب اش را معلول توطئه هاي غرب؛ بويژه آمريكا در اجراي برنامه هاي تقسيم كشور هاي خاورميانه؛ تحميل تمهيدات اتخاذ راهبرد غلط سياست خارجي تركيه؛ دخالت هاي غير مستقيم در امور داخلي؛ جهت ممانعت از استقلال و پيشرفت تركيه؛ عنوان مي كنند. برخي ها معتقدند : سیاست های ترکیه در قبال سوریه و عراق امری فراحزبی بوده و بیشتر حاصل یک رقابت ژئوپلتیک ماندگار با ج.ا.ایران است که حاوي معادلات ثابت رقابتي و عقبه تاریخی است. لذا فراز و نشیب های جزیی و میدانی به مفهوم شكست سياست هاي آنكارا در دمشق و بغداد نيست. گروهي نيز كاهش آراء اين حزب را به مفهوم افول اردوعان و آغاز شكست هاي آتي حزب عدالت و توسعه؛ تفسير مي كنند. البته برخي ها نيز كاهش آراي مذكور را فرصتي براي حزب عدالت و توسعه ارزيابي مي كنند كه با رفع نقايص و خطا هايش؛ خواهد توانست به اريكه قدرت در تركيه باز گردد .
انتخابات پارلماني تركيه
بطور کلی احزاب سیاسی ترکیه به عرصه سیاست نگاه بلند مدت دارند و به نتایج نهایی آن بیش از فراز و نشیب های حاصله اهمیت می دهند. تابلو ترسیم شده در عرصه انتخابات پارلماني 17 خرداد ماه 1394 ؛ بيانگر این نکته است که ترکیه اينك در سطح كشورهاي خاور ميانه؛ در نهادینه کردن معیارهای دموکراسی تعيين شده توسط اتحاديه اروپا ؛ گام هاي نسبتا موفقي برداشته است . در انتخابات مذكور كه 46131968 راي قابل قبول محاسبه گرديد؛ مردم تركيه مشاركت 6/86% داشتند. از 550 كرسي مجلس اعلاي ملت تركيه؛ حزب عدالت و توسعه 258 كرسي؛ حزب جمهوريخواه خلق 132 كرسي؛ حزب حركت ملي گرا 80 كرسي؛ حزب دموكراتيك خالق ها 80 كرسي؛ كسب كردند. تعداد 96 نماينده زن درپارلمان حضور خواهند داشت ( 41 تن از عدالت و توسعه ؛ 31 تن از دموكراتيك خلق ها؛ 20 تن از جمهوريخواه خلق؛ 4 تن از حركت ملي گرا ) در مقايسه با انتخابات قبلي؛ حزب عدالت و توسعه حدود 9% و حزب جمهوريخواه خلق حدود 1 % با تقليل آراء ؛ و حزب دموكراتيك خلق ها با حدود 6/6% و حزب حركت ملي گرا با 3/3% افزايش آراء ؛ مواجه شدند .
پيام هاي مردم تركيه
1. ارتقاء نارضايتي اجتماعي (مشكلات اقتصادي؛ بي عدالتي و فساد)
2. به تغییر ساختار نظام سیاسی از پارلمانی به ریاستی « خير » و به بسط تك صدايي و افزايش قدرت سیاسی اردوعان « نه » گفته شد .
3.حزب عدالت و توسعه ؛ هنوز هم بي بديل ترین حزب ترکیه محسوب مي گردد .
4. لزوم توجه و رعايت ا نديشه هاي قوم گرا يانه در تركيه ؛
اهم مسائل تاثیرگذار درنتايج انتخابات مذكور
معضلات اقتصادي
به استناد گزارش هاي اقتصادي وادعاي احزاب مخالف؛ در حالي كه ميزان رشد اقتصادي در تركيه طي سال 2011 .م حدود 9% بود؛ در سال 2014 .م به کمتر از 3% تقليل يافته است. ارزش لیر ترکیه طي دو سال گذشته همواره سقوط کرده است. اينك در تركيه بیش از 17 میلیون فقیر ؛ بیش از 6 ميليون بيكار؛ بيش از 8 ميليون تن زير خط فقر بسر مي برند. از هر 4 کودک در این کشور 1 کودک با خطر گرسنگی روبروست. طبق آمار؛ حدود 19 % از ساکنان ترکیه درآمد کمتر از 2 دلار در روز دارند و 5/3 % از مردم با درآمد کمتر از 1 دلار زندگی می‌کنند. کنفدراسیون سندیکای کارگری ترکیه، خط فقر برای یک خانواده چهار نفری در ترکیه را برای ماه آوریل 2015 را بالغ بر چهار هزار و 344 لیر و مرز گرسنگی را یکهزار و 334 لیر اعلام داشته است . منابع دولتی اعلام كردند کسری تراز تجاری ترکیه در ماه آوریل سالجاري به چهار میلیارد و 966 میلیون دلار رسید. سازمان آمار ترکیه، میزان صادرات این کشور در ماه آوریل سال‌جاری را 3/13 میلیارد دلار و میزان واردات را در همین مدت 3/ 18 میلیارد دلار اعلام کرد. البته به اعتقاد بسياري از كارشناسان، رشد اقتصادي تركيه در دهه گذشته صرفا يك رشد حبابي بوده كه در نتيجه سرمايه‌گذاري مستقيم خارجي حاصل شده است و تركيه ميليارد ها دلار قروض خارجي دارد .
اختلاس مالي در حكومت اردوغان
مبارزه با فساد و رشوه؛ صداقت عمل؛ عدالت محوري و پرهيز از اسراف؛ از مهم ترين دلايل شهير و محبوب شدن اردوعان و گروه اجرايي اش از دوران رياست شهرداري استانبول تا پيروزي در انتخابات هاي قبلي بود. افشاي فساد هاي مالي ( 17 دسامبر 2013.م ) اطرافيان نزديك اردوعان؛ اسراف در ساخت كاخ سفيد استانبول (با هزينه بيش از ٦١٥ ميليون دلار ؛ ١١٥٠ اتاق كه 4 برابر مساحت كاخ ورساي است) مصارف تجمل گرايانه ميليارد ليري (اهداء خودرو هاي لوكس به مقامات) حمايت از كارفرمايان و پيمان كاران خاطي داخلي و خارجي كه موجبات خسارت هاي جاني و مالي گرديد و... افكار عمومي تركيه را متاثر ساخت .
تك صدايي و زورمداري
- سركوب وحشيانه اعتراض‌هاي مدني
- حوادث پارك گزي استانبول -2013.م ؛ رفتار قلدر مابانه با مخالفين
- تهديد و تحديد دگر انديشان و دست اندركاران رسانه اي مخالف
تركيه بالاترين آمار خبرنگاران زنداني را داشت و گفته مي شود؛ حتي ؛ رئيس جمهور قبلي؛ عبدالله گول ( از بنيانگذاران حزب عدالت و توسعه ) نيز به جرم عدم هم سويي با افكار و برخي عملكرد هاي اردوعان مورد نامهرباني قرار گرفت .
- حذف گروه فتح الله چي ها (گولنيست ها)
آنان نوک پیکان مبارزه چند ساله حزب عدالت و توسعه برای به حاشیه راندن ارتش و دیگر ارکان سابق نظام کمالیست و موفقيت هاي شان بودند. اما بعد از ده سال هم سويي و همكاري تنگاتنگ ؛ تحت عنوان «دولت موازي» و مزدوران رهبر پنسيلوانيايي؛ از صحنه هاي اجتماعي تركيه طرد و تسويه شدند. اگر چه چنين اقدامي ؛ ضمن برملا شدن بسياري از اعملكرد هاي پنهاني و اقدامات محرمانه هر دو طرف ؛ هزينه هاي كمر شكني به هر دو طرف وارد ساخت .
- طرح و تبليغ تغییرات در قانون اساسي و نظام پارلمانی؛ در راستاي قدرت مداري؛ استبداد ؛ منويات احياء امپراتوري عثماني
- بمباران محل اسكان اكراد غير نظامي تركيه
تغيير محسوس در سياست خارجي
تمايلات رهبري اخوان گرايي در منطقه؛ هم سويي با برخي از كشور هاي عربي در مبارزه قدرت منطقه اي؛ عليه ج.ا.ايران؛ حمايت از گروه هاي تروريستي مخالف حكومت سوريه؛ پيوستن به گروه ائتلاف ضد بشار اسد؛ تلاش براي سرنگوني نظام سوريه؛ دخا لت در امور داخلي عراق و سوء استفاده از وضعيت و موقعيت مناطق كرد نشين عراق؛ تجاوز به خاك سوريه و نبش قبر سلطان سليمان عثماني ؛ ممانعت از پناهندگي و جلوگيري از فرار زنان و كودكان شهر كرد نشين كوباني سوريه كه با هجوم تروريست‌هاي تكفيري داعش مواجه شده بودند؛ حمايت از حمله سعودي ها به يمن و....از اهم تغييرات مذكور است .
دولت شصت و چهارم
بر اساس نتايج انتخابات مذكور ؛ احتمال تشكيل حكومت ائتلافي( با مشاركت و يا عدم مشاركت حزب عدالت و توسعه ) و يا برگزاري انتخابات زود رس وجود دارد . در خصوص تشكيل دولت ائتلافي سناريو هاي متعدد و متفاوتي مطرح است . اگر چه ضريب شكنندگي و احتمال گسستگي دولت هاي ائتلافي نيز بالا است . اهم مطالبات احزاب مخالف عبارت اند از :
عدم دخالت هاي غير قانوني رئيس جمهور در امور كشور
رسيدگي به پرونده هاي اختلاس هاي مالي حكومت اردوعان
توقف گفتگوهاي صلح با پ.ك.ك ؛ و يا نهايي شدن سير مذاكرات مذكور
تحقق وعده هاي مالي رهبران احزاب در اثناي انتخابات
انعطاف در سياست خارجي تركيه
نتيجه گيري :
مسلما نمايندگان هر چهارحزب در پارلمان تركيه؛ به عنوان منتخبين مردم تركيه مورد احترام ج.ا.ايران هستند. حزب عدالت و توسعه؛ داراي تمايلات اسلام گرايانه؛ تجارب همكاري و نزديكي نسبي مواضع با ج.ا.ايران است. حزب جمهوريخواه خلق؛ علي رغم تمايلات گسترش همكاري با ج.ا.ايران؛ ساختاري ضد تئوكراسي دارد؛ داراي پيشينه موضع گيري غير دوستانه و عليه انقلاب اسلامي ايران است. حزب حركت ملي گرا؛ با عقايد افراطي نژاد گرا؛ اهداف مبهمي در رابطه با ملل و جهان ترك دارد. حزب دموكراتيك خلق ها ؛ آلياژي از پيروان عقايد مكاتب مختلف و حركت هاي فكري و اجتماعي است. حزب كرد گراي مذكور شاخه سياسي حزب كارگران كردستان است. خواهان گشایش فضای باز سیاسی و اجتماعی برای کردها؛ زبان و فرهنگ کردی است؛ حاوي تمايلاتي درمورد خودمختاري اكراد تركيه و اتحاد اكراد منطقه است. مجموعه ملاحظات داخلی، منطقه ای؛ بین المللی که سبب قدرت مندي و حاكميت اردوغان و حزب اش گردید؛ تقريبا باقی است؛ در صورت عدم تغيير آن ها؛ و به استناد نتايج انتخابات اخير كه مجموع آراي دو حزب شاخص چپ گرا ؛ كمتر از آراي فعلي حزب عدالت و توسعه است و با توجه به عدم جايگزيني برای حزب مذكور ؛ احتمال دارد تا چند سال آينده اين حزب كماكان در راس و اريكه قدرت مندي قرار داشته باشد. البته همان گونه که عبدالله گول و اردوعان؛ فرزندان معنوی اربکان نشدند و رسیدن به قدرت ؛ عامل تعیین موضع گيري آنان گرديد ؛ مسلما مهم ترین عامل در تنظیم رفتار دولت آتي تركيه در قبال ج.ا.ایران ؛ لحاظ و رعايت منافع ملي جمهوري تركيه خواهد بود.
احمد مرجانی نژاد
