الوقت _ پس از عربستان سعودی، امارات، ترکیه و مصر به عنوان کشورهایی در خاورمیانه دیده می‌شوند که بیشتر به دنبال دستیابی به توانایی‌های پیشرفته هسته‌ای می باشند. براین اساس، مصر بیشترین تجربه را بین این سه کشور با دهه‌ها کار و فعالیت با مواد و تاسیسات هسته‌ای دارد. ترکیه نیز ممکن است بیشترین خطر گسترش تسلیحاتی را باتوجه به وضعیت سیاسی در آن کشور و انگیزه‌های رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور برای تقویت قدرت داشته باشد. هرکدام از این کشورها دارای نگرانی‌های امنیتی مختلف بوده و اهداف داخلی متناسب خود را دارند که می‌تواند تلاش‌ها در مسیر گسترش سلاح اتمی را تحریک کند.
امارات اولین کشور عربی است که قرارداد ساخت نیروگاه هسته ای با امریکا را امضا نموده و اردن نیز ظاهراً دومین کشورعربی منطقه خواهد بود .اردن شرایط ویژه ای دارد که به دلیل کم آبی و واردات نفت و سوخت، تولید برق هسته ای برای این کشور منافع زیادی داشته و از سویی دیگر منابع غنی اورانیوم در این کشور یکی دیگر از انگیزه های بهره برداری از انرژی هسته ای می باشد. لذا از سال گذشته این کشور رایزنی هایی را با برخی کشورهای اروپایی از جمله فرانسه برای ساخت نیروگاه هسته ای آغاز کرده است.
درخصوص نگرانی های این کشور در راستای فشار آمریکا برای لغو قرار دادهای اردن با سایر کشورها و ساخت نیروگاه هسته ای برای این کشور توسط آمریکا باید قرارداد هسته ای اردن و آمریکا به سیاق امارات، اردن را از حق طبیعی این کشور در غنی سازی اورانیوم محروم می سازد. اردن از زمانی که اعلام کرد مایل است برنامه صلح آمیز هسته ای را شروع نماید، برای خود گزینه های متنوعی را در همکاری با کشورهای اروپایی و از جمله فرانسه در زمینه ساخت نیروگاه و آموزش کادر، استفاده از تکنولوژی و دانش علمی برای استفاده در تولید برق و شیرین سازی آب و جستجو و کشف اورانیوم و غنی سازی آن، قرار داده است و در این راستا با شرکت فرانسوی "اریوا" قراردادهایی را منعقد نموده اما همچنان به دنبال امضای قراردادهای همکاری مشترک با کشورهای کره جنوبی، چین، ژاپن، روسیه، اسپانیا و سایر کشورها می باشد. هرچند سفیر اردن در واشنگتن از قریب الوقوع بودن تصویب قرارداد هسته ای با امریکا خبر داده اما همچنان از جزئیات این قرارداد خبری در دست نیست.
در این بین قرار داد هسته ای بین امارات و آمریکا از همان ابتدا موجب نگرانی اردن بوده زیرا شروطی که آمریکا در این قرار داد قید نموده، از دیدگاه اردن، سخت و ظالمانه است زیرا اردن دارای مقادیر زیادی اورانیوم است .از سویی دیگر امریکا در قرارداد خود با امارات، این کشور را از هرگونه حق غنی سازی و یا بازیافت سوخت و تبدیل مواد هسته ای و تولید سوخت، محروم و منع نموده است .امریکا همچنین اعلام نموده که قرارداد مشابهی را با اردن منعقد خواهد کرد درحالی که اگر همین شروط برای اردن وضع شود، ضربه سنگینی برای برنامه هسته ای این کشور خواهد بود. چنین قراردادی همه آرزوهای اردن در راستای برنامه هسته ای ملی را به باد داده و لذا دولت باید این قرار داد را با تفاصیل آن قبل از انعقاد به رای عمومی مردم بگذارد.
سیاست هسته ای ترکیه نیز اکنون عمری به درازای پنج دهه دارد. عمری که هرچند با موفقیت چندانی روبه رو نشده اما تلاش های مقامات آنکارا در بهره گیری از این صنعت باوجود فرازونشیب های متعدد در طول این چند دهه همواره وجود داشته است. وضعیت جغرافیایی و ژئوپلتیکی ترکیه و قرار گرفتن در تیررس مسکو در دوران جنگ سرد، شرایط داخلی و ناتوانی اقتصادی و تکنولوژیکی، مخالفت های قدرت های شرق و اروپای غربی در کنار ترس از تکرار حوادثی همانند حادثه چرنوبیل (باتوجه به شرایط زلزله خیز ترکیه) همواره از عللی بوده که ترکیه را در استفاده صلح آمیز و بهینه از انرژی هسته ای ناکام کرده است.
در واقع از سال 1962 ترک ها استفاده از انرژی هسته ای را در دستور کار خود قرار دادند و رآکتوری آزمایشی را مورد بهره برداری قرار دادند. در این حال در سال های 1967 و 1970 مقامات آنکارا در راه تامین نیروگاه هسته ای گام هایی را برداشتند .این گام ها باوجود مذاکرات با طرف های متعدد خارجی از جمله آلمان و کانادا بازهم ناکام ماند. در این راستا ادامه تلاش های ترکیه برای بهره گیری از انرژی هسته ای و تامین نیروگاه هسته ای در دهه های 1980 و 1990 باتوجه به توان اقتصادی داخلی و وجود مشکلات بین المللی همچنان ترکیه را ناکام بزرگ دستیابی به برق هسته ای کرد.
با آغاز هزاره سوم و پیشرفت های چشمگیر ترکیه در زمینه اقتصادی و بهبود شاخص های مالی این کشور، ترکیه در کنار افزایش وابستگی به انرژی وارداتی باعث توجه بیشتر این کشور به استفاده انرژی هسته ای شد. در این میان قابل ذکر است که ترکیه هم اکنون حدود 70 درصد به واردات سوخت های فسیلی وابسته بوده و درصورت تامین نیروگاه های هسته ای می تواند از وابستگی خود به گاز و نفت وارداتی بکاهد.
دولت اردوغان در یک سال گذشته کوشیده تا با انجام مذاکراتی با مسکو و طرف های غربی روند متوقف شده احداث نیروگاه های هسته ای را پیگیری کند. افزایش نقش ترکیه در خاورمیانه، توان اقتصادی مطلوب و وجود نیروگاه های هسته ای کشورهای اطراف (ارمنستان و بلغارستان)، تلاش کشورهای خاورمیانه برای استفاده از این صنعت و نیاز آینده ترکیه به برق هسته ای موجب افزایش تلاش مقامات آنکارا شده است.
در این میان انجام مذاکرات مقامات مسکو و آنکارا در زمینه احداث نیروگاه هسته ای در «آک کوریو مرسین» هرچند هنوز به پایان نرسیده است اما رویکرد جدید ترکیه در بهره گیری از توان هسته ای کره جنوبی در ساخت نیروگاه هسته ای در منطقه سینوپ این کشور می تواند گام بزرگ این کشور در هفته های اخیر تلقی شود. کره جنوبی که موفق به عقد قراردادهایی با امارات شده، ترکیه را واداشته تا با استفاده از الگوهای چندگانه همکاری مشترک فنی و مالی، بهره گیری از کمک مالی امارات متحده عربی و گزینه های دیگر به بهره گیری از برق هسته ای در سال های آینده بیندیشد. امری که همواره از سوی محافل داخلی ترکیه غلبه بر ناکامی های هسته ای این کشور در دهه های گذشته ارزیابی می شود.
در همین حال مصر به عنوان پر جمعیت ترین کشور جهان عرب و یکی از قطب ها و قدرت های مهم قاره آفریقا اندک اندک در حال بازگشت به گذشته برنامه اتمی خود و تاسیس چندین نیروگاه هسته ای در کشور است. بی شک این رویکرد دولت قاهره را می توان از جوانب مختلفی بررسی کرد.
در نیمه اول قرن بیستم و یکم، باتوجه به افزایش تقاضای جهان برای انرژی بیشتر که اغلب در اثر نیاز رو به رشد کشورهای در حال توسعه همچون چین و هند ناشی می شود، انرژی هسته ای نقش مهمی پیدا می کند. براساس تخمین ها تا سال 2030، 27 درصد از برق جهان در نیروگاه های هسته ای تولید می شود و اکنون این رقم، 17 درصد است. در سه دهه گذشته نیز در تولید نیروی هسته ای و دسترسی به مواد و فناوری هسته ای، افزایش چشمگیری ایجاد شده است. در حال حاضر چالش اصلی، چگونگی هماهنگ کردن اهداف عدم تکثیر مطرح در معاهده عدم تکثیر سلاح های هسته ای با نیاز های امروز، می باشد؛ به گونه ای که عدم پایبندی به این تعهدات بدون اخلال در استفاده صلح آمیز از سلاح هسته ای قابل تشخیص باشد.
در این راستا مصر نیز همچون بسیاری از کشور های در حال توسعه دیگر با آگاهی از پتانسیل بالقوه انرژی هسته ای در تولید برق و سایر مصارف در حال رشد آن تلاش های خود را در جهت استفاده از آن گسترش داده و قصد تاسیس چندین نیروگاه از جمله در اسکندریه را دارد. فعالیت هسته ای مصر از اوایل دهه پنجاه، به منظور بازدارندگی در برابر تهدید هسته ای اسرائیل آغاز شده بود. به خاطر رقابت دو ابر قدرت آمریکا و شوروی با موانع خارجی مواجه و به تعلیق در آمد..
بعد از پایان جنگ سرد، آمریکا با نگاه امنیتی به برنامه هسته ای مصر پیوسته مراقب تحرکات این کشور بوده است. بدون تردید نپیوستن اسرائیل به معاهده های کاهش تسلیحات اتمی موجب شده است تا بسیاری از مقامات کشوری و لشگری و برخی اساتید دانشگاه، خواستار پیگیری برنامه هسته ای مصر در مقابل برنامه هسته ای تل آویو باشند .در عین حال پرستیز آفریقایی مصر و حفظ قدرت ملی و منطقه ای مقامات این کشور را بر آن داشته تا از کشورهای دیگر آفریقایی عقب نمانند. مصر با توجه به ساختار متزلزل اقتصادی، معضل امنیتی ناشی از اسرائیل، ماهیت نظام سیاسی متأثر از محیط روانی رهبران سیاسی و همچنین موقعیت ژئواستراتژیک خود، استراتژی ائتلاف را با قدرت های بزرگ در پیش گرفته اما از آنجایی که برای نقش منطقه ای مصر حد و مرزی وجود دارد، مصر هسته ای برای امریکا خط قرمز است؛ چرا که اگر مصر به توان هسته ای دست یابد، موازنه قدرت در منطقه به ویژه ضداسرائیل بر هم می خورد. در این راستا مصر کوشیده تا بهره گیری از توان غرب برای برنامه اتمی خود این تضمین را به اروپا وامریکا بدهد که برنامه هسته ای این کشور راهی نظامی نخواهد داشت و صرفاً مسالمت آمیز خواهد داشت .
با این حال اردن، عربستان و امارات همگی در تکاپوی راه اندازی راکتورهای هسته ای هستند چه اینکه امارات و عربستان تاکنون موفق به امضای معاهده های ده ها میلیارد دلاری با کشورهایی نظیر فرانسه، امریکا و کره جنوبی برای ساخت نیروگاه های هسته ای شده اند. مقامات همه این کشورها برای دست یافتن به فناوری هسته ای را تأمین نیازهای سوخت و تأمین برق عنوان تلاش می کنند، اما چنان که تحلیلگران امور استراتژیک می گویند، دستیابی به تکنولوژی هسته ای برای آنها یک اهرم دفاعی است. مجهز شدن کشورهای عربی به راکتورهای هسته ای به این معنا است که منطقه حساس خاورمیانه از ناامنی شدیدی رنج می برد در این حال هرچند مصر توان اقتصادی کشورهایی نظیر امارات و عربستان را دارا نیست اما می کوشد تا با بهره گیری از توان متخصصان داخلی خود از سایر کشورهای عرب و ایران عقب نماند.
در این حال باید به نقش ایران نیز در بازگشت دوباره مصر به برنامه هسته ای اشاره کرد. در واقع برنامه هسته ای ایران موجب شده تا مصری ها، غرب را راضی به گشودن دوباره برنامه هسته ای خود کنند چرا که بازماند ن مصر از رقابت با کشور هایی عربی و ایران به نوعی موجب کاهش قدر ت منطقه ای، افت جایگاه در جهان عرب و نقش ژئوپلتیک این کشور خواهد شد .
در حالی که مقامات رژیم سعودی پیش‌بینی کردند که عربستان بتواند در سال ۲۰۲۰ میلادی اولین نیروگاه هسته‌ای خود را در این کشور راه‌اندازی کند. با این حال این احتمال وجود دارد، درصورتی که ریاض و واشنگتن قرارداد منع انتشار سلاح‌های هسته‌ای را امضا نکنند، شرکت‌های آمریکایی در اجرای این طرح مشارکت نداشته و این به معنای از دست دادن میلیارد‌ها دلار توسط این شرکت‌هاست.
هم اکنون تمام نیروگاه‌های تولید برق عربستان سعودی با سوخت نفت و گاز فعالیت می‌کنند، این درحالی است که تقاضا برای مصرف برق در این کشور هر روز در حال افزایش بوده و بنابر ادعای مسئولان سعودی نیاز برق در این کشور در آستانه سال ۲۰۳۵ میلادی از ۴۵ گیگاوات کنونی به ۱۲۰ گیگاوات افزایش یابد. این درحالی است که پیش از این عربستان سعودی تفاهم‌نامه‌هایی هسته‌ای با فرانسه، روسیه، کره جنوبی، چین و آرژانتین امضا کرده بود. عربستان سعودی نخستین کشور در خاورمیانه است که آشکارا موشک های هسته ای DF3 خود را به نمایش گذاشت. این موشک های بالستیک که برد زیادی دارد 27 سال پیش از چین خریداری شده است.
DF3 دارای برد 2650 کیلومتر است و مجهز به یک کلاهک هسته ای است .این رژه نظامی که در آن مقامات ارشد نظامی و دفاعی به ریاست سلمان بن عبدالعزیر حاضر بودند پایانی بر مانورهای «شمشیر عبدالله» بود. عربستان با این اقدام، صریحاً اعلام کرد که به سلاح هسته ای دست پیدا کرده و آماده استفاده از آن در جنگ با ایران است. از سوی دیگر، حضور ژنرال پاکستانی در رژه نظامی اثبات کننده نقش فعال اسلام آباد به عنوان منبع زرادخانه هسته ای سعودی است. عربستان نخستین کشور در خاورمیانه است که آشکارا موشک‌های هسته‌ای خود را به نمایش گذاشت. که در حال حاضر عربستان رادیکال و افراطی شاهد دوره ای بحرانی است که خطرناک ترین دوره در نوع خود در تاریخ معاصر این کشور به شمار می رود و براساس علائم موجود، پیش بینی این مسئله دشوار است که در آینده نزدیک در عربستان چه چیزی روی خواهد داد.
در هر حال کشورهای غربی نمی خواهند به هیچ طریقی این دانش به سایر کشورها منتقل شود تا بتوانند با استفاده از این موضوع به لحاظ اقتصادی و سیاسی کشورهای جهان سوم و در حال توسعه را تحت سلطه خود درآورند. نکته دیگر برهم زدن توازن قوا در خاورمیانه است، آمریکا معتقد است هیچ کشوری نباید به لحاظ قدرت اقتصادی و نظامی و تکنولوژی با رژیم صهیونیستی که چماق آمریکا در منطقه است برابری کند و در راستای همین سیاست، نیروگاه هسته ای عراق را هدف قرار می دهد و سایت هسته ای سوریه را نابود می سازد و برای سایر کشورها مانع تراشی می کند
دیر یا زود منابع نفتی خاورمیانه ناپدید خواهند شد و نیاز به انرژی برای ملت ها غیرقابل انکار است و انرژِی هسته ای، گزینه بی رقیب انرژِی های فسیلی خواهد بود. غرب و امریکا تلاش دارد تا از هم اکنون راهی برای استعمار و بازکردن جای پا در کشورهای منطقه و تسلط کامل و همه جانبه بر آنان بیابد. یعنی عدم وابستگی به غرب در همه زمینه های و عدم تسلط سیاسی غرب بر منطقه و نه بمب اتمی و سلاح هسته ای بلکه چطورمی توان به استعمار و تسلط سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی غرب با اقتدار علمی پایان داد.
