ظهور داعش از سال 2014 در عراق بسیار غافلگیرکننده و سریع بود. این گروه پس از سوریه و در پی تشکیل به اصطلاح دولت اسلامی عراق و شام، به عراق حمله کرده و نزدیک به چهل درصد خاک این کشور را تصرف کرد. ملت عراق و بازیگران منطقه ای و بین المللی متحیر شده و ناامیدی خاصی در عراق حکمفرما شده بود. داعش تبدیل به خبر اول و آخر عراق شده بود و با وحشت آفرینی قبل از پیروزی در میدان نبرد دیگران را به عقب می‌راند و بدون مشکل خاصی توانست پیشروی کرده و تا نزدیک بغداد رسید.
در میانه کشمکش سیاسی برای برگزیدن نخست وزیر جدید عراق بود که به ناگاه در 9 ژوئن 2014 خبری تکان دهنده مبنی بر کنترل داعش بر شهر موصل (مرکز استان نینوا) _ دومین شهر بزرگ عراق_ در رسانه‌ها منتشر شد. ارتش عراق در شرایط خوبی قرار نداشت . چرا که غافلگیر شده و در عین حال دچار یکسری مشکلات داخلی نیز بود. وحشت و ترس از نیروهای خشن داعش در همه جای عراق سایه گسترده بود.
در چنین فضایی آیت الله سیستانی با درک واقعی از بحران پیش آمده و با دقت نظر وارد و با فتوای خود برای جهاد علیه داعش، شرایط را تغییر داد. فتوای این مرجع شیعی باعث شد تا تعداد زیادی از جوانان عراقی خود را برای جنگ با داعش آماده کرده و در واقع نشان دادند که جنگ روانی داعش به عنوان اصلی‌ترین سلاح با حضور مردمی بی‌اثر می شود.
آیت الله سیستانی جهاد را واجب اعلام کرده و گفته بود هرکسی در جنگ با داعش کشته شود شهید است. این جملات کوتاه خیل عظیمی از مردم و جوانان را بسیج کرد تا در مقابله با داعش اعلام آمادگی کرده و گروه‌های مردمی را برای دفاع از خاک عراق تشکیل دهند. همچنین پس از پیروزی‌های حاصل شده در عراق به خصوص بازپس گیری شهر مهم موصل، آیت الله سیستانی بار دیگر در میانه جنگ فتوا داد گرچه پیروزیها آغاز شده اما ماندن در جبهه ها تا پیروزی کامل واجب است.
آیت الله سیستانی در قامت یک مرجع دینی در جنگ با داعش توصیه‌های اکید اخلاقی ارائه کرد که بسیار موثر واقع شد. او در سال ۲۰۱۵ مجموعه توصیه‌هایی به عموم نیروهای نظامی شرکت کننده در جنگ با گروه داعش از جمله نیروهای ارتش عراق و نیروهای مردمی حشد الشعبی صادر کرد.
این توصیه‌ها در بیست بند شامل قواعد اخلاقی در صحنه جنگ بود. از جمله مهم ترین موارد این قواعد، نهی از تندروی، مثله کردن، کشتن کهنسالان و زنان و خردسالان، بریدن درختان، تعدی به جان و مال غیرنظامیان، هدف قرار دادن مظنونین پیش از اطمینان یافتن از وضع آنان، دشنام‌گویی به دشمن، آسیب رساندن یا آزار اسیران، بدرفتاری با غیرمسلمانان، کافر شمردن مسلمانان حتی اگر از گروه داعش باشند و توصیه‌های کلی و مکرر به رعایت اخلاق انسانی در همه جوانبش بود. آیت الله سیستانی همچنین در خرداد ماه سال ۹۵ به شکل ویژه‌ای در عملیات باز پس گیری فلوجه به نیروهای نظامی توصیه کرد که «خویشتنداری خود را حفظ کنند».
آیت‌الله سیستانی در بحبوحه آزادسازی موصل نیز که شمار زیادی از عناصر داعش به اسارت نیروهای عراقی درآمدند اعلام کرد که نباید داعشی‌ها و همدستان آنها که در موصل به اسارت نیروهای عراقی درآمدند، مورد اذیت و آزار و شکنجه قرار بگیرند. وی با تاکید بر اینکه شکنجه اسرای داعش جنایت شرعی و قانونی است گفت: تحویل آنها به دستگاه قضایی عادلانه و حفاظت از جان شهروندان ضرورت دارد.
پیش از این نیز آیت الله سیستانی لزوم وحدت گروه های سیاسی برای جلوگیری از بحران را حتی قبل از فتوای علیه داعش درک کرده بود. در سال ۲۰۱۴ و در همان ابتدای جنگ با داعش عراق با بحران سیاسی نیز مواجه بود. افزایش اختلافات بر سر عملکرد نخست وزیر وقت یعنی نوری مالکی باعث شد که آیت الله سیستانی توصیه به تغییر نخست وزیر کرد. فواد معصوم، رییس جمهور عراق حیدر عبادی را به عنوان نخست وزیر معرفی نمود که با اعتراض نوری مالکی همراه بود، اما آیت الله سیستانی برای حفظ وحدت عراق از نوری مالکی خواست کناره گیری کند و اولین قدم را در رفع بحران برداشتند.
به نظر می رسد ریشه حقیقی تاثیرگذاری اقدامات ایشان در قدرت ، نهاد مرجعیت و استقلال آن است وگرنه ایشان در قانون اساسی عراق جایگاهی ندارند و از نظر حقوقی دارای قدرتی نیستند. نهاد مرجعیت در چنین فرایندی نه بخشی از قدرت رسمی سیاسی است و نه بخش بی تفاوت بدنه اجتماعی بدون تاثیر در سیاست‌ها و روندها.
منش و روش ایشان می تواند موردتوجه دیگر علمای شیعی و سنی عراق قرار گیرد. به واقع جایگاه مرجعیت و علما در بین مردم جایگاهی خاص است که می توانند با نگاه بالا به سیاست آن را هدایت کنند و هزینه های ملت های مسلمان را در مواجهه با شرایط بغرنج و پیچیده بین المللی بکاهند.
نقش آفرینی بسیار مؤثر آیت الله سیستانی در صحنه بحرانی عراق به وضوح ، جایگاه مهم و قدرت دینی علمای دین در جهان اسلام بویژه در بین توده های مردمی و مسلمان را نشان می دهد. بطور حتم چنانچه آن بخش از علمای دین در جهان اسلام که کمتر به شرایط حساس و بحرانی حاکم بر جوامع مسلمان و منطقه توجه داشته اند، بیش از گذشته به این شرایط توجه نموده و اقدامات لازم را در جهت وحدت مسلمانان و خیزش عمومی در جهت مقابله عوامل نا امن ساز- که در خدمت قدرتهای سلطه گر غربی و رژیم اشغالگر قدس می باشند - انجام دهند ، در واقع می توانند جهان اسلام را از بحرانهای پیش رو رهایی بخشند.
محمد اکبری هشترودی
