الوقت - در اوائل ماه جاری میلادی بود که شش کشور عربی به یکباره روابط دیپلماتیک و به تبع آن تجاری خود را به یکباره با قطر قطع کردند. بعد از واکنش های بین المللی به بحران قطر، عربستان و متحدانش برای داشتن دست برتر در این مسئله، شروط 13 گانه ای رابرای حل بحران مطرح کردند که یکی از آنها بستن پایگاه نظامی ترکیه در خاک قطر بود که با واکنش مقامات آنکارا رو به رو شد. به عبارتی مقامات ترکیه این شرط را به دلیل مداخله در امور داخلی کشورها مغایر با حقوق بین الملل می دانند. اما سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که بر اساس همسویی آنکارا با دوحه، آینده روابط ترکیه با اعراب تا چه حد دچار تحول خواهد شد؟
اخوان نقطه مشترک قطر و ترکیه
یکی از همسویی های ترکیه با قطر به موضع هر دو طرف در قبال اخوان المسلمین باز می گردد. به عبارت بهتر در حوادث بعد از سال 2011 ترکیه از احزاب اسلام گرایی که در حال قدرت گیری بودند از جمله اخوان المسلمین ، حمایت کرد. آنکارا تصور داشت که محال ممکن است ترکیه به عنوان یک کشور غیر عربی در خاورمیانه ای که مرهون ناسیونالیسم عربی است، دچار تزلزل نشود. از این روی،ترکیه از رژیم ها و طرف های اسلام گرا ، حمایت می کرد. به دلیل تمرکز بیش از حد روی کمک به اخوان المسلمین، با خلع ید دولت مصر از طریق کودتای نظامی سال 2013 ، سیاست آنکارا در قبال مصر از هم فروپاشید وگفتمان ترکی از تقدیس اراده مردم، به انتقاد سخت از تمام طرف هایی تبدیل شد که از السیسی حمایت و یا سکوت کرده بودند. به عبارت بهتر بعد از بهار عربی عوامل ایدئولوژیک در سیاست خارجی ترکیه برجسته بود اما آنکارا بعد از موج سرکوب گروه های اسلام گرا در کشورهایی همچون مصر، شکست سنگینی متحمل شد. به نحوی مصر به عنوان یکی از تحریم کنندگان قطر، روابط سردی با ترکیه دارد تا آنجا که مصر خواستار تحریم ترکیه همچون قطر است. بنابراین نمی توان در کوتاه مدت و یا میان مدت انتظار بهبود روابط مصر و ترکیه را داشت.
روابط متزلزل عربستان و ترکیه
ترکیه یک رقیب جدی برای عربستان در منطقه است و این مسئله در بحران اخیر قطر تعیین کننده است. به نظر می رسد که عربستان عامداً با تعیین شروط سیزده گانه برای حل این بحران مانع تراشی کند، چرا که تحقق آن از جانب قطر بعید به نظر می رسد و نشانه های کمی برای بهبود و یا حل بحران وجود دارد. نکته ای که نباید از آن غافل شد همزمانی تحولات داخلی عربستان با بحران قطر است. به عبارت بهتر تغییرات مربوط به جانشین سلمان، واکنش های منفی را در ریاض و سایر شاهزادگان به دنبال داشت و تلقی تهدید از کشورهای غیر همسو و یا تهدید سازی از رقبا می تواند در کاهش این تنش ها و یا کنترل آن موثر باشد. به نظر می رسد روابط میان عربستان و ترکیه به دلیل موضع متفاوت در قبال قطر در حال ترک خوردن است روابطی که بعد از بهار عربی، هر دو طرف تلاش هایی برای بهبود آن بعد از مدت ها داشتند. البته اتخاذ رویکرد ضد سعودی شدید از جانب آنکارا بعید خواهد بود چراکه آنکارا سعی داشته تا روابط با ریاض و دوحه را همزمان پیش ببرد.
تلاش ترکیه برای حفظ متحدان دنیای عرب
شورای همکاری خلیج فارس، ترکیه را در موضع حساسی قرار داده است، کشوری که قبلا روابط خوبی با اعضای این شورا داشته است. طبیعتا با ادامه بحران قطر، ترکیه در تنگنای بیشتری قرار خواهد گرفت از این روی تلاش خواهد داشت تا روابط نظامی خود را در مناطق عربی گسترش دهد.یکی از طرفین بحران امارات متحده عربی است که مشتاق به معاملات سودآور شرکت های دفاعی ترکیه است. همچنین 40 درصد از گاز امارات از جانب قطر تامین می شود که عاملی مهم در میزان پافشاری بر ادامه تحریم هاست. همچنین شرکت های ترک امیدوارند تا قراردادهای ایمن تری را در دنیای عرب تضمین کنند. ترکیه برای تقویت روابط نظامی در دنیای عرب پایگاهی در سومالی به ارزش 50 میلیون دلار در اوائل 2015 ساخته است. همچنین سه مدرسه نظامی ترکیه نیز در خاک سومالی نیز وجود دارد. همچنین پایگاهی نیز در باشقه عراق دارد. بنابراین نمی توان انتظار داشت که این تلاش ها به یکباره قطع شود.
به طور کلی آنکارا باید نسبت به موقعیتی که طی 15 سال گذشته به دست آورده است محتاط باشد. طبیعتا خط کشی در خلیج فارس یک تهدید جدی برای منافع ترکیه در خاورمیانه قطب بندی شده خواهد بود. به نظر می رسد که بهترین گزینه برای ترکیه یک راه حل دیپلماتیک باشد. طی دو هفته اخیر ترکیه تلاش داشته است تا با تلاش های دیپلمالتیک و مذاکره با طرفین کویتی، الجزایری، لبنانی، عراقی و عمانی، از تشدید تنش جلوگیری کند. البته آنکارا علاوه بر پیشبرد منافع خود در بحران قطر، تلاش دارد تا در کنار کویت خود را در قامت یک میانجی نیز نشان دهد. در مقابل بدترین گزینه برای ترکیه درگیری نظامی در بحران قطر خواهد بود که در این صورت آنکارا با یک دو راهی بزرگ میان ریاض و دوحه قرار خواهد گرفت.
