الوقت- مناسک حج امسال در روز عید قربان شاهد دومین حادثه دردناک خونین خود بود، اتفاقی که در جریان آن تاکنون بیش از یک هزار و 400 نفر از حجاج کشته و بیش از دو هزار تن دیگر زخمی شده‌اند؛ تعداد جان باختگان ایرانی تاکنون به بیش از 130 زائر، شمار مجروحان ایرانی نیز به بیش از 100 نفر و 360 نفر مفقود رسیده است.
سرزمین منا كه در پنج کیلومتری مکه مکرمه واقع است در روز عید قربان، قربانگاه بیش از سه هزار حجاج بود. حجاج و زائرانی که روز پنجشنبه در ادامه مناسک حج امسال در سرزمین منا حضور یافته بودند با ازدیاد جمعیت ناشی از مسدود كردن راه حجاج و بی‌کفایتی سعودی‌ها مواجه شدند و در پی آن حادثه‌ای مرگ بار برای چندمین بار در سرزمین وحی به وقوع پیوست، حادثه‌ای که در 25سال اخیر، بدترین حادثه مرگ و میر حجاج به شمار می‌آید.
حج خونین امسال و وقوع چندین حوادث مرگبار در کمتر از دو هفته این تحلیل را به ذهن متبادر می کند که ممکن است رقابت های پنهانی شاهزاده های سعودی برای قدرت در ورای این تحولات نهفته باشد.
هرچند رسانه های سعودی در گزارشات خود تصریح می‌كنند که این حادثه نتیجه ازدحام جمعیت وعدم توجه به زمانبندی حركت بوده است ولی برخی از رسانه های منطقه با در کنار هم قرار دادن حادثه اخیر و ماجرای سقوط جرثقیل و آتش گرفتن هتلی در مکه تصریح دارند که این حوادث خونین در کمتر از دو هفته اتفاقی نیست و دست های پشت پرده عامل این حادثه بوده است:
واقعیت این است که یكی از دلایل چنین حوادث، اختلافات درونی و رقابت میان شاهزدگان در خانواده سلطنتی عربستان است تا با سیاستی ماکیاولیستی مسئولان حج امسال را در شرایط دشواری قرار دهند. در همین زمینه روزنامه الدیار لبنان گزارش داده که محمد بن سلمان وزیر دفاع و جانشین ولیعهد عربستان در پشت پرده این حادثه قرار دارد و به دستور وی درب اصلی بسته شده است. این تحلیل زمانی به واقعیت نزدیک‌تر می شود که دریابیم مسئول برگزاری حج وزیر کشور و ولیعهد عربستان یعنی محمد بن نایف است که به نوعی رقیب اصلی محمد بن سلمان در راس هرم قدرت و رسیدن به جایگاه پادشاهی به حساب می‌آید.
اینکه گمان کنیم محمد بن سلمان با بستن درب به روی حجاج بدون اهداف سیاسی چنین کاری را انجام داده باشد امری دور از ذهن است و به عقیده برخی از ناظران وی این اقدام را با هدف تضعیف جایگاه محمد بن نایف انجام داده است. چراکه نایف به دلیل موفقیتش در مبارزه با القاعده در زمان معاونت وزرات کشور در سال های پس از 11 سپتامبر دارای اعتباری ویژه در میان خانواده سلطنتی و شخصیت های غربی است.
البته چنین اقداماتی در عربستان بی سابقه نیست چرا که دو سال قبل هم در آتش سوزی ساختمان وزارت کشور عربستان در ریاض که منجر به کشته و زخمی شدن ده ها نفر شد، به سرعت احمد بن عبدالعزیز وزیر کشور وقت در موضع ضعف قرار گرفت و ملک عبدالله پادشاه متوفی سعودی وی را از قدرت برکنار کرد. بعدها تحولات داخلی عربستان به سمت و سویی رفت که نشان داد ماجرای آتش سوزی توطئه ای برای کنار زدن احمد بن عبدالعزیز از قدرت بوده است تا وی از گزینه اصلی جانشینی عبدالله خارج شود و شانس پسر پادشاه افزایش یابد.
در این میان نکته حائز اهمیت این است که جان حجاج به بازیچه رقابت های میان شاهزاده ها بدل شده است. در همین راستا باید اظهار داشت که اهمیت موسم حج برای رژیم سعودی و اعتبار فرهنگی این کشور بسیار دارای اهمیت است و لطمه دیدن آن، هزینه بسیار زیادی از نظر فرهنگی برای خانواده سلطنتی دربار دارد و بی شک شاه سعودی می تواند به بهانه این فاجعه بدون فشار آمریکا که حامی محمد بن نایف است، وی را از قدرت کنار بزند.
اما این مطلب قابل طرح است که در عربستان سعودی به دلیل رژیم قبیله ای ، تنها قدرت سخت، تعیین کننده رقابت های سیاسی است و در آن ثبات سیاسی و چرخش نخبگان وجود ندارد و به دلیل عدم شایستگی مقامات عربستان، این احتمال وجود دارد که در آینده نیز چنین اتفاقاتی رخ دهد؛ بویژه زمانی كه این مقامات به راحتی تقصیر بی‌كفایتی خود در موسم حج را به گردن حجاج و عدم رعایت قوانین مراسم حج مربوط دانسته و مدعی‌اند كه زائران به خوبی آموزش ندیده‌اند.
در انتها باید گفت كه به نظر می‌رسد یكی دیگر از دلایل حادثه منا به تغییر اولویت امنیتی عربستان سعودی از موسم حج به تجاوز یمن مربوط است. در واقع به كارگیری نیروهای امنیتی و انتظامی خبره برای تجاوز به كشور یمن و سركوب مردم مظلوم بحرین و همچنین كاهش كمی و كیفی عوامل انتظامی در حج تمتع نقش تعیین كننده‌ای در بروز این فاجعه داشته است. به هر حال بی‌كفایتی و ناكارآمدی حكومت آل سعود در برگزاری مراسمات حج مشهود است و هر ساله صدها تن از مسلمانان، قربانی بی‌لیاقتی مقامات سعودی می‌شوند.
