الوقت- پس از یک هفته خونین در مرزهای پرتنش پاکستان و افغانستان، پرچم صلح نهاتیاً از صدها کیلومتر آنطرف‌تر از دل آب‌های خلیج فارس به احتزاز درآمد.
بامداد یکشنبه، وزارت خارجه قطر اعلام کرد که پاکستان و افغانستان پس از بیش از یک هفته درگیری مرگبار ـ که با وجود آتش‌بس پیشین همچنان ادامه داشت ـ در جریان مذاکرات در دوحه بر سر برقراری آتش‌بس فوری جدید به توافق رسیدند.
به گفته این وزارتخانه، دو کشور در گفت‌وگوهای میانجی‌گرانه قطر و ترکیه توافق کردند که جنگ را متوقف کرده و برای دستیابی به «صلح و ثبات پایدار» تلاش کنند.
این بیانیه پس از آن منتشر شد که طالبان افغانستان، پاکستان را به انجام حملات هوایی بیشتر در خاک خود متهم کرد. این درگیری‌ها، شدیدترین تنش میان دو کشور از زمان بازگشت طالبان به قدرت در کابل در سال ۲۰۲۱ محسوب می‌شود.
اسلام‌آباد می‌گوید بیش از ۲۰۰ جنگجوی طالبان را کشته است، در حالی که گروه طالبان افغانستان می‌گوید ۵۸ سرباز پاکستانی کشته شده‌اند. آمار کشته‌شدگان از هر دو طرف، نشان می‌دهد که روند آشتی در اوایل سال 1404 با میانجی‌گری چین شروع شد چقدر شکننده بوده است.
دو طرف چهارشنبه گذشته به آتش‌بس ۴۸ ساعته رضایت دادند اما این آتش‌بس نیز نتوانست مانع از ادامه خشونت‌ها درگیری‌های پراکنده مرزی شود.
مذاکرات از روز شنبه آغاز شد و دو کشور هیئت‌های مذاکره کننده را با سرپرستی وزرای دفاع و امنیت به دوحه فرستادند. از افغانستان «محمد یعقوب مجاهد» وزیر دفاع و عبدالحق وثیق، رئیس سازمان اطلاعات و امنیت و از پاکستان «خواجه آصف» وزیر دفاع وعطاالله ترار وزیر اطلاعات در راس مذاکرات قرار داشتند.
پیش از برگزاری نشست دوحه وزارت امور خارجه پاکستان اعلام کرد: «این مذاکرات بر اقدامات فوری برای پایان دادن به تروریسم فرامرزی علیه پاکستان که از افغانستان سرچشمه می‌گیرد و بازگرداندن صلح و ثبات در امتداد مرز پاکستان و افغانستان متمرکز خواهد بود».
خشونت‌های مرزی میان دو همسایه در امتداد مرز 2۶۰۰ کیلومتری مورد مناقشه، از دهم اکتبر آغاز شد؛ زمانی که افغانستان ابتدا پاکستان را به حملات هوایی در کابل متهم کرد و سپس اقدام به حملات تلافی‌جویانه نمود.
مارشال عاصم منیر، فرمانده ارتش پاکستان، روز شنبه در مراسم فارغ‌التحصیلی دانشجویان دانشکده افسری گفت: «رژیم افغانستان باید نیروهای نیابتی را که در افغانستان پناهگاه دارند و از خاک افغانستان برای انجام حملات فجیع در داخل پاکستان استفاده می‌کنند، مهار کند».
پاکستان که با افزایش چشمگیر حملات، به ویژه در استان خیبر پختونخوا در شمال غربی این کشور دست و پنجه نرم می‌کند، مدتی است کابل را به پناه دادن به گروه طالبان پاکستان (TTP) متهم می‌کند اما کابل با رد این دعا ارتش پاکستان را به انتشار اطلاعات نادرست در مورد افغانستان و پناه دادن به جنگجویان مرتبط با داعش که ثبات و حاکمیت این کشور را تضعیف کرده‌اند، متهم می‌کند.
بر اساس بیانیه‌ای که یکشنبه از سوی ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، منتشر شد، کابل به عنوان بخشی از توافق آتش‌بس متعهد شده است که «از گروه‌هایی که علیه دولت پاکستان عملیات می‌کنند حمایت نکند». همچنین دو طرف توافق کرده‌اند که «از هدف قرار دادن نیروهای امنیتی، غیرنظامیان و زیرساخت‌های حیاتی یکدیگر» خودداری کنند.
در طرف مقابل محمد اسحاق دار، معاون نخست وزیر و وزیر امور خارجه پاکستان نیز از این توافق استقبال کرد و آن را «گامی نخست در مسیر درست» خواند.
او در پستی در X نوشت: «از نقش سازنده‌ای که کشورهای برادر قطر و ترکیه ایفا کردند، عمیقاً قدردانی می‌کنم».
او افزود: «ما مشتاقانه منتظر ایجاد یک مکانیسم نظارتی مشخص و قابل تأیید، در نشست بعدی که به میزبانی ترکیه برگزار می‌شود، برای رسیدگی به تهدید تروریسم ناشی از خاک افغانستان به سمت پاکستان هستیم». «مهم است که تمام تلاش‌ها برای جلوگیری از تلفات بیشتر به کار گرفته شود».
عامل پشت درگیری‌های مرزی
درگیری‌های هفته‌های اخیر مرگبارترین تشدید تنش‌ها از زمان خروج ایالات متحده از افغانستان در سال ۲۰۲۱ را نشان می‌دهد و می‌تواند نشانه‌ای از دور تازه‌ای از بی‌ثباتی در روابط این دو همسایه باشد.
پاکستان در گذشته از حامیان اصلی طالبان پس از سرنگونی آنها در سال ۲۰۰۱ و در جریان شورش علیه دولت مورد حمایت آمریکای افغانستان بود.
با این حال روابط کابل – اسلام‌آباد برخلاف خوشبینی‌های اولیه در دوران حکومت امارت اسلامی با فرازو نشیب و بعضاً پرتنش دنبال شده است که یکی از عوامل اصلی آن اقدامات گروه‌های تروریستی فعال در خاک پاکستان و ادعای اسلام آباد درباره ارتباط آنها با طالبان می‌باشد.
از میان گروه‌های مسلح مختلفی که بنا به گزارش‌ها از افغانستان فعالیت می‌کنند، مقامات پاکستانی طالبان پاکستان (TTP) را بزرگترین تهدید می‌دانند. طالبان پاکستان در سال ۲۰۰۷ در بحبوحه اشغال افغانستان به وسیله آمریکا به بهانه مبارزه با تروریسم» ظهور کرد و سال‌هاست که علیه اسلام آباد مبارزه مسلحانه انجام می‌دهد.
این گروه با ایدئولوژی تکفیری وهابی به دنبال اجرای قوانین سختگیرانه اسلامی است، خواستار آزادی اعضای زندانی شده و خواستار لغو ادغام مناطق قبیله‌ای سابق پاکستان با استان خیبر پختونخوا است.
طالبان پاکستان مستقل از طالبان افغانستان است، اما این دو گروه از نظر ایدئولوژیکی با هم همسو هستند.
آمارها نشان می‌دهد که از زمان روی کار آمدن طالبان در افغانستان بر میزان حملات تی تی پی هم افزوده شده است. در گزارش اخیر موسسه «داده‌های مکان و رویدادهای درگیری مسلحانه» (ACLED) مستقر در ایالات متحده آمده است: «داده‌های ما نشان می‌دهد که تحریک طالبان پاکستان تنها در سال گذشته حداقل در ۶۰۰ حمله علیه نیروهای امنیتی یا درگیری با آنها دست داشته است. فعالیت این گروه در سال ۲۰۲۵ تاکنون از کل سال ۲۰۲۴ فراتر رفته است».
مرکز تحقیقات و مطالعات امنیتی (CRSS)، یک اندیشکده مستقر در اسلام آباد، نیز تعداد کشته‌شدگان پرسنل امنیتی پاکستان را در سه فصل اول سال جاری بیش از ۲۴۰۰ نفر اعلام کرد که در مسیر تبدیل شدن به مرگبارترین سال در یک دهه گذشته است.
طالبان ادعای پاکستان درباره ارتباط و حمایت از گروه تحریک طالبان را رد می‌کند اما اسلام آباد در ماه‌های اخیر برخی از رهبران برجسته این گروه را در خاک افغانستان مورد هدف قرار داده است.
این موضوع چنان بر روابط دو طرف سایه افکنده که حتی اسلام آباد در موضعی کم سابقه اخیراً مشروعیت دولت طالبان را زیر سوال برد تا نشان دهد حلقه‌های اتحاد در گذشته در حال فرپاشی هستند.
اواخر هفته گذشته وزارت امور خارجه پاکستان برای اولین بار مشروعیت دولت طالبان را نیز زیر سوال برد، اگرچه اسلام آباد به مدت یک ربع قرن حامی اصلی این جنبش بود.
پاکستان خواستار «اقدامات مشخص و قابل تأیید علیه این عناصر تروریستی توسط رژیم طالبان» شد و بر تشکیل یک دولت فراگیرتر تأکید کرد. در بیانیه وزارت امور خارجه آمده است: «ما همچنین امیدواریم که روزی مردم افغانستان آزاد شوند و توسط یک دولت نماینده واقعی اداره شوند».
علاوه بر پاکستان، قدرت‌های منطقه‌ای، از جمله چین، ایران و روسیه، نیز بارها از طالبان خواسته‌اند تا تحریک طالبان پاکستان و سایر گروه‌های مسلحی را که گفته می‌شود در افغانستان فعالیت می‌کنند، از بین ببرند. این درخواست در اوایل ماه اکتبر در نشست «مذاکرات مسکو» که متقی، وزیر امور خارجه دولت طالبان نیز در آن حضور داشت، مجدداً مطرح شد.
چشم‌انداز مبهم صلح
اگرچه پاکستان و طالبان هر دو از توافق به دست آمده در دوحه اعلام رضایت کرده‌اند و از توقف درگیری‌ها استقبال می‌کنند اما به نظر می‌رسد پایداری صلح منوط به اقدامات طالبان برای رفع نگرانی‌های امنیتی پاکستان است.
اکنون، برخی تحلیلگران می‌گویند، پاکستان با روشن کردن این موضوع که حملات آینده در خاک این کشور می‌تواند منجر به انتقام‌جویی در داخل افغانستان شود، در تلاش است تا یک «معادله جدید» با طالبان ایجاد کند. از نظر کارشناسان این رویکرد شبیه آن الگوی رفتاری است که دولت نارندرا مودی هند در ماه آوریل علیه پاکستان اتخاذ کرد.
پس از آن که هند، اسلام‌آباد را به خاطر کشته شدن ۲۶ غیرنظامی در کشمیر تحت کنترل هند در ماه آوریل مقصر دانست حملات هوایی تلافی جویانه را در ماه مه علیه پاکستان کلید زد که به جنگی چند روزه انجامید.
بنابراین در حالی که به نظر نمی‌رسد طالبان کنترل کاملی بر اقدامات و تصمیمات گروه تحریک داشته باشد همچنان سایه اقدامات تلافی‌جویانه از سوی ارتش پاکستان علیه خاک افغانستان در صورت تکرار حملات تحریک وجود دارد.
مسئله مهم دیگر مربوط به نشانه‌های تمایل طالبان به توسعه روابط با هند است که خشم مقامات پاکستانی را در پی داشته است. حمله اخیر پاکستان به کابل درست زمانی روی داد که امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه طالبان به دهلی نو سفر کرده بود و هندی‌ها به گرمی از هیئت طالبان استقبال کردند. نزدیکی کابل به دهلی‌نو از نظر رهبران پاکستان به معنای افزایش نفوذ هند در افغانستان و حتی احتمال همکاری‌های امنیتی آنها در آینده علیه اسلام آباد می‌باشد.
مع الوصف تحلیلگران می‌گویند، این تغییر چشم‌انداز بین پاکستان و افغانستان نشان می‌دهد که اگرچه ممکن است درگیری‌ها در آخر هفته کاهش یافته باشد، اما تنش‌ها احتمالاً در هفته‌های آینده تشدید خواهد شد و دستیابی به یک توافق پایدار همچنان دور از دسترس است.
