الوقت- جمهوری اسلامی ایران در پی پایان جنگ ۱۲ روزه اخیر با رژیم صهیونیستی، نخستین رزمایش نظامی دریایی خود را با نام «اقتدار پایدار ۱۴۰۴» در آب‌های اقیانوس هند و دریای عمان برگزار کرد.
این رزمایش که در بحبوحه گمانه‌زنی‌ها در مورد احتمال تجاوز نظامی جدید آمریکا و رژیم صهیونی انجام شد با هدف آشکار کردن آمادگی دفاعی، بازدارندگی و تأکید بر توان موشکی صورت گرفت و در آن آخرین توانمندی‌های دفاعی و جدیدترین سلاح‌های تولید داخل رونمایی و آزمایش شد. این رزمایش با حضور ناوشکن‌های ایرانی و شامل شلیک موشک‌های ساحل‌پایه نظیر موشک کروز ضدکشتی و رادارگریز قادر، نصیر، قدیر، استفاده از پهپادها، ضدالکترونیک و کشتی‌ها و زیردریایی‌ها بود. موشک‌های کروز دریایی با قدرت تخریب بالا و دقت هدف‌گیری چشمگیر به‌شمار می‌روند که برای مقابله با شناورها و اهداف ساحلی طراحی شده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، در این رزمایش، یگان‌های شناور سطحی و زیرسطحی، سکوهای موشکی ساحلی، پهپادهای انتحاری و شناسایی و مراکز فرماندهی پیشرفته شرکت داشتند.
انجام رزمایش دریایی (به‌جای زمینی یا هوایی) نشانه‌ای از «قدرت سیال» است؛ قابلیت عملیات در حوزه گسترده دریایی، توان عملیاتی واقعی را نشان می‌دهد و پیام «در هر جا لازم باشد» را منتقل می‌کند.
در این رابطه سرتیپ عزیز نصیرزاده، وزیر دفاع گفت: امروز ما موشک‌هایی با قابلیت‌های بیشتر از موشک‌های استفاده شده در جنگ ۱۲ روزه تولید و در اختیار داریم. اگر اسرائیل حمله جدیدی انجام دهد، از آنها استفاده خواهیم کرد.
مع الوصف، انتخاب نوع رزمایش (دریایی) و محل آن (اقیانوس هند / دریای عمان) حامل پیام‌هایی فراتر از نمایش قدرت، و در ادامه به دلایل این انتخاب و اهمیت ژئوپلیتیکی منطقه خواهیم پرداخت.
اهمیت ژئوپلیتیکی اقیانوس هند و دریای عمان
اقیانوس هند نقش بسیار مهمی در تجارت و امنیت جهانی ایفا می‌کند. منطقه آبی اقیانوس هند، که تقریباً 70 میلیون کیلومتر مربع مساحت دارد، بیش از دو سوم سطح زمین را تشکیل می‌دهد و یک منطقه دریایی وسیع را تشکیل می‌دهد که آفریقا، غرب آسیا، جنوب آسیا، جنوب شرقی آسیا و خاور دور را از طریق خطوط دریایی به هم متصل می‌کند که در مجموع به معنای یک زنجیره تأمین حیاتی برای بازار جهانی فعلی است.
دو سوم محموله‌های نفتی جهان، یک سوم جابجایی محموله‌های فله و دو سوم تناژ صادراتی برای حمل و نقل کانتینری جهانی از طریق دریا انجام می‌شود. حاشیه اقیانوس هند (IOR) اساساً یک بازار مصرف جهانی رو به رشد را تشکیل می‌دهد که حداقل ۵۰ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد و تقریباً ۲۰ تا ۲۵ درصد از خروجی اقتصادی جهانی را در اختیار دارد. هند چهاردهمین کشور بزرگ تجاری جهان است و ۹۵ درصد از تجارت ۲۸ تریلیون دلاری آن از نظر حجم و ۶۸ درصد از نظر ارزش از طریق دریا حمل می‌شود.
همچنین بیش از ۸۰٪ تجارت دریایی نفت جهان از طریق مسیرهای منطقه اقیانوس هند عبور می‌کند.
از تنگه هرمز، که تنها یکی از گلوگاه‌های مهم مربتط با اقیانوس هند است، حدود ۲۰ میلیون بشکه نفت، معادل یک‌چهارم نفت دریایی و یک‌پنجم گاز طبیعی جهانی عبور می‌کند.
عبور نفت از خلیج فارس بدون استفاده از مسیرهای جایگزین امن همچون اقیانوس هند تقریباً غیرممکن است. همچنین، ارتباط با باب‌المندب و سوئز، از طریق همین مسیر عملی می‌شود.
ارسال پیام به آمریکا و غربی‌ها
ایران همواره امنیت خلیج فارس و تنگه هرمز را تأمین کرده، اما در سالهای اخیر تلاش برای حضور در آب‌های فراسرزمینی را به عنوان یکی از شاخصه‌های قدرت دریایی و دفاع از منافع راهبردی خود در آب‌های بین المللی را در دستور کار قرار داده است. در نتیجه این بار ایران نشان می‌دهد که در بیرون از خلیج نیز قادر به دفاع از منافع راهبردی خود است.
رزمایش در دریای عمان و اقیانوس هند، حاوی این پیام است که ایران تنها در تنگه هرمز فعال نیست، بلکه می‌تواند در خطوط دریاهای بازتر نیز بازدارندگی ایجاد کند، پیامی به دشمنانی همچون آمریکا و کشورهای غربی؛ به ویژه در شرایط افزایش تهدیدهای منطقه‌ای.
ایران با تمرکز کردن بر افزایش سهم اقتصاد دریاپایه در تجارت خارجی و اهمیت دادن به مسیرهای ترانزیتی و توسعه بنادر اقیانوسی، طرح‌های مهمی مانند کریدور شمال–جنوب و بندر چابهار را در دستور کار دارد که به ویژه در صورت بازگشت تحریم‌ها، نیاز به مسیرهای دریایی امن برای صادرات انرژی و تجارت ضروری خواهد بود.
همچنین امروز با تقویت مناسبات اقتصادی کشورهای حاشیه خلیج فارس و قدرت‌های اقتصادی شرقی، بر اهمیت راهبردی دریای عمان و اقیانوس هند افزوده شده است و این یعنی ابزارهای بازدارندگی ایران صرفاً به بستن تنگه هرمز محدود نمی‌شود و ابعاد خطر آتش‌افروزی آمریکا و رژیم صهیونیستی می تواند دامنگیر اقتصاد جهانی شود.
از طرف دیگر حضور قدرتمند ایران در حوزه امنیتی اقیانوس هند و دریای عمان، جمهوری اسلامی را به بازیگر تعیین کننده در رقابت‌های ژئوپلتیکی کلان شرق و غرب تبدیل می‌کند. در منطقه اقیانوس هند، قدرت‌های جهانی مانند چین، آمریکا، هند، ژاپن و انگلستان به دنبال تثبیت نفوذ دریایی خود هستند.
چین و هند به دلیل وابستگی شدید به انرژی خلیج و مسیرهای دریایی، سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک در این حوزه دارند. به گزارش خبرگزاری رویترز چین در سال ۲۰۲۴ با عربستان حدود ۵۷ میلیارد دلار صادرات داشت و در مقابل ۵۰ میلیارد دلار کالا به عربستان صادر کرد.
هند در حال توسعه توان دریایی خود است زیرا ۹۵٪ تجارت هند به مسیرهای دریایی در این منطقه متکی است.
وبسایت نیو عرب هم در گزارشی اعلام کرده که در ۲۰۲۳–۲۴، کشورهای خلیج عربی با هند، حدود ۱۶۲ میلیارد دلار تجارت داشتند که ۱۵.۸٪ از کل تجارت هند را تشکیل می‌دادند.
تحلیل اکنومیک تایمز نیز نشان می‌دهد که با امضای توافق CEPA بین هند و امارات ( در سال ۲۰۲۲)، حجم تجارت دو کشور تا سال مالی ۲۰۲۵ به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار رسیده است.
در این رابطه برگزاری رزمایشهای مرکب دریایی ایران و روسیه و چین در سالهای قبل در این منطقه، موید چنین اهمیت روزافزونی در تقابل شرق و غرب و اهمیت حضور قدرتمند ایران است.
ماحصل و چشم‌انداز
رزمایش دریایی اخیر ایران نشانگر چند محور کلیدی است:
1. بازدارندگی منعطف – توانایی واکنش در مناطق گسترده‌تر، نه فقط تنگه هرمز و خلیج فارس.
2. تأکید بر امنیت مسیرهای دریایی بین‌المللی – اهمیت خط تجاری بین‌المللی از جمله با هند، چین و از طریق کریدور شمال–جنوب.
3. کنش در رقابت بزرگ‌تر شرق–غرب – هم‌راستا با رزمایشهای گذشته مشترک با روسیه، چین و عمان در منطقه.
4. آمادگی در مواجهه با سناریوهای تحریمی و دفاعی آینده – اقدام عملی برای اختلال‌زدایی از تحریم‌ها و تضمین مسیرهای صادرات.
