الوقت- طاهر القادری در اواخر سال 1391 و اواسط سال 1393 گذشته تظاهرات ضد دولتی را رهبری كرده و هدف خود را انجام یك انقلاب در پاكستان اعلام كرده بود. وی كه پس از چندماه تحصن و راهپیمایی در شهریور 93، به یكباره به لندن و سپس كانادا برگشت، بار دیگر به پاكستان آمده و «جبش قصاص» را رهبری می‌كند. حامیان حزب تحریک عوامی به رهبری طاهر القادری از 6 شهریور در شهرهای مولتان، لاهور، راولپندی، کراچی و کویته راهپیمایی كردند و طاهر القادری نیز از ادامه تظاهرات‌های گسترده در اعتراض به سیاست‌های دولت اسلام‌آباد در این کشور خبر داد. این تظاهرات‌ها تحت عنوان «جنبش قصاص» در پاکستان برای اعلام مخالفت با عملکرد دولت‌مردان این کشور و به خون‌خواهی كشته شدگان دو سال پیش در لاهور، صورت می‌گیرد.
لازم به ذكر است كه در جریان بازگشت طاهرالقادری به پاكستان در 1393، دولت نوازشریف اجازه نداد هواپیمای قادری در اسلام‌آباد فرود آید و مجبور شد به لاهور برگردد. در جریان حمایت هواداران قادری از وی و تظاهرات گسترده ضد دولتی، بیش از 14 نفر توسط نیروهای امنیتی دولت كشته شدند و ده‌ها نفر زخمی گشتند. اكنون قادری در حمایت از كشته شدگان و اعتراض به سیاست‌های دولت نواز و گسترش فساد و فقر، جنبش قصاص را به راه انداخته و در آینده نیز پیش‌بینی می‌شود تظاهرات قادری به نوع دیگری تداوم یابد. این كه چرا طاهرالقادری دست به گردهمایی هواداران خود علیه دولت می‌زند، و چگونه می‌شود كه پس از مدتی به انگلیس یا كانادا برمی‌گردد، جای ابهام دارد. بدون شك هیچ تظاهراتی در پاكستان بدون پشتوانه اضلاع قدرت (عمدتا ارتش پاكستان، دولت پاكستان و احزاب سیاسی قدرتمند) نمی‌تواند صورت بگیرد. در این نوشتار، تبیین شده است كه جریان قادری كه در مقاطع مختلف از بی‌كفایتی دولت و انجام انقلاب سخن گفته است، به نوعی در پشت پرده با ارتش پاكستان در ارتباط است و به همین جهت نیز پس از رفع اختلافات دولت نواز شریف و ارتش در پاییز 93، طاهرالقادری انقلاب را نیمه تمام و به كانادا برمی‌گردد. در واقع ارتش برای كنترل احزاب مردم و مسلم‌لیگ، به دنبال ایجاد جریان سوم است و جریان طاهرالقادری و ائتلافی از احزاب كوچك و همراه با ارتش می‌تواند در آینده در ساخت قدرت حضور یابد طوری كه پیرو ارتش هم باشد.
در سال‌های اخیر مواضع سیاسی طاهرالقادری که رهبری حزب سیاسی تحریک عوامی را نیز در اختیار دارد، محل بحث و مناقشه بوده است. طاهر قادری در دوره حکومت ژنرال پرویز مشرف جزو اولین شخصیت‌های مطرح در پاکستان بود که کودتای وی را تأیید و ضروری دانست و احزاب سیاسی را ناکارآمد و فاسد اعلام و از وی به عنوان ناجی کشور یاد کرد. در همان زمان خیلی از کارشناسان داخلی در پاکستان نوعی پیوند بین جریان منهاج‌القرآن و ژنرال‌های ارتش قائل شدند و این تردید هم چنان وجود دارد. به طوری که تصور می‌شود منهاج‌القرآن و شخص دکتر قادری بخشی از کارت بازی و پروژه ارتش و به خصوص «ال.اس.ال» آژانس محرمانه اطلاعات ارتش هسته‌ای قدرت در پاکستان باشند که در مواقع نیاز به پیشبرد اهداف آن، بدون نیاز به کودتا و دخالت مستقیم کمک می‌کند. در هر حال حرکت‌هایی که طاهرالقادری به خصوص بعد از بازگشت از تبعید خود خواسته‌اش از کانادا به پاکستان در سال 1393 انجام داد که کمترین آن به راه انداختن تظاهرات و راهپیمایی مشهور 350 کیلومتری از لاهور تا اسلام‌آباد و تحصن برای برکناری دولت تازه روی كار آمده حزب مسلم‌لیگ نواز شریف نخست‌وزیر بود که با ژنرال‌های ارتش بر سر قدرت در رقابت شدید قرار گرفته بود تردیدهای جدی از پیوند برخی از ژنرال‌ها، به خصوص سران ال.اس.آی و جریان قادری به وجود آورده است.
البته به دلیل آنکه سایر احزاب سیاسی از حرکت القادری حمایت نکردند و اجتماع چهارمیلیونی که او انتظار داشت در اسلام‌آباد شکل بگیرد و طرح وی که ادارات دولتی و مناطق حساس را به زور تصرف کند، تحقق نیافت و حداکثر 100 تا 150 هزار نفر به مدت چند روز اسلام‌آباد پایتخت را فلج کرد، آن حرکت با سازشی بین دولت و طاهرالقادری پایان یافت و سرانجام به لاهور و مجدداً از آنجا به کانادا که تابعیت آنجا را دارد بازگشت. از شعارها و سخنرانی‌های آتشین طاهرالقادری در آن مقطع زمانی که آشکارا خواهان استقبال مناطق حساس پایتخت و انقلاب اسلامی می‌شود، چنین برداشت شد که از حمایت ارتش و قوه قضائیه برخوردار بوده است، اما از آنجا که نه مردم در حد انتظار از وی حمایت کردند، نه احزاب سیاسی و نه شرایط داخلی و بین‌المللی برای کودتا مساعد بود؛ در آخرین لحظات سیاسی تصرف ادارات دولتی و وزارت‌خانه به یک حرکت نمادین در تصرف یک شبکه تلویزیونی تغییر کرد که به وسیله افراد متخصص و تعلیم دیده در پوشش مردمی صورت گرفت، اما فرصت راه‌اندازی و اعلام پیروزی انقلاب اسلامی نیافت و تا غارت مختصری از دوربین‌ها و تأسیسات پایان یافت و ارتش محترمانه آنها را روانه خانه‌های‌شان کرد.
در ماه‌های اخیر (خرداد) طاهر القادری مجدداً به پاکستان بازگشته و در تدارک تظاهرات جدیدی است که دولت نواز شریف را از قدرت برکنار کند. بروز اختلاف بین بخش سیاسی و دولت حزبی نواز شریف با ژنرال‌های ارتش و به خصوص «آی.اس.آی» در دوره قبل تظاهرات نیز وجود داشت. دولت نواز شریف و ژنرال‌های قدرتمند ارتش در دو مورد حساس؛ یکی چگونگی تعامل با هندوستان و دیگری چگونگی برخورد با تحولات افغانستان و بحث صلح بین طالبان و دولت كابل دچار اختلاف‌نظر شده‌اند. شرایط در حال حاضر نیز کم و بیش مشابه آن مقطع زمانی است. ارتش در موقعیتی نیست که از طریق کودتا، دولت حزبی را برکنار کند. شرایط داخلی و خارجی به گونه‌ای است که از کودتا حمایت نمی‌کند. ارتش هر چند در جنگ با گروه‌های رادیکال اسلامی در وزیرستان شمالی اعتبار خود را در افکار عمومی بالا برده است، اما همچنان از طرف آمریکا متهم به سیاست دوگانه و مبارزه با یک بخش و حمایت از بخش دیگر جریان‌های افراطی است. اكنون کمک‌های آمریکا به ارتش متوقف شده و اختلاف بین دولت نواز شریف و برخی از ژنرال‌های ارتش بالا گرفته است. در چنین فضایی است که طاهر القادری و منهاج‌القرآن مجدداً فعال شده‌اند و قرار است در آینده‌ای نزدیک با همان شعارهای قبلی ضرورت مبارزه با فساد و برکناری روند برگزاری انتخابات زودهنگام دخالت ارتش و نجات کشور به سر زبان‌ها افتاده است. در این باره در پاکستان صحبت از یک پروژه جدید ارتش به میان آمده است که تحت عنوان «راه سوم» شهرت دارد. راه سوم در واقع راه‌حلی است که از متن اختلافات ارتش و بخش سیاسی که حول حزب مسلم لیگ شاخه نواز می‌تواند بیرون کشیده شود. بدین‌معنا که آقای القادری و منهاج‌القرآن و عمران‌خان و حزب تحریک انصاف محور قرار گیرند و ارتش حامی احزاب کوچک و کم‌اثر را در یک جبهه گرد آورد و با تشویق برخی از شخصیت‌های مهم حزب مردم و حزب مسلم‌لیگ نواز، به جدایی و تجزیه این دو حزب، شرایط پیروزی را در انتخابات آتی برای جریان سوم حزبی مساعد سازد. سازماندهی و تدارك تظاهرات از طرف منهاج‌القرآن به دلیل نفوذ سنی‌اش در ایالت پنجاب و همکاری احتمالی عمران‌خان و حزب تحریک انصاف که در ایالت خیبر پختونخواه صاحب قدرت است. با هدف تحت فشار قرار دادن نواز شریف برای کناره‌گیری از قدرت و موافقت با تشکیل دولت موقت یا مسئولیت برگزاری انتخابات زودهنگام است. احتمالاً قادری تظاهرات و راهپیمایی دوم خود را با چنین هدفی از لاهور به طرف اسلام‌آباد سازماندهی خواهد کرد و از حمایت پشت پرده برخوردار خواهد شد. اما اینکه در سایه این حرکت بتواند یک انقلاب اسلامی تمام‌عیار در نگاه خودش کلید بزند جای تردید وجود دارد. به ویژه آنکه دو حزب اصلی مردم و مسلم‌لیگ نواز توافق کرده‌اند که اختلافات خود را مدیریت کنند و کمک کند که دولت نواز شریف دوره قانونی 5 ساله‌اش را تمام کند و دومین دولتی باشد که مثل حزب مردم دوره قانونی‌اش را تمام و انتخابات برگزار شد. از طرف دیگر نواز شریف یک حرکت مهم دیگر کرده است که ژنرال‌های ارتش را در حرکت به سوی قدرت گرفتن زودهنگام دچار تردید کرده است. نواز شریف اعلام کرده است ژنرال راحیل شریف را پس از بازنشستگی به مقام ژنرال 5 ستاره ارتقا خواهند داد. قبلا این مقام (مارشال) در تاریخ پاکستان فقط به یک نفر آن هم ژنرال یعقوب‌خان داده شده است.
با این حال در این باره که این‌گونه تدابیر در استراتژی پروژه راه سوم ارتش، تغییری بدهد چندان روشن نیست، اما نواز شریف و احزاب سیاسی اصلی امیدوارند که دولت نواز شریف تسلیم نشود و بحرانی را که طاهر قادری درصدد خلق آن و تسهیل شرایط برای قدرت گرفتن ارتش بتوانند با کمترین هزینه پشت سر بگذارند و تکلیف روند انتخابات آتی به طور قانونی روشن شود. اینکه در ماه‌های آینده در پاکستان چه اتفاقی خواهد افتاد چندان روشن نیست، اما استراتژی ژنرال‌های ارتش روشن است. حمایت از جریان سوم حزبی با محوریت منهاج‌القرآن و حزب تحریک عوامی (جنبش مردمی) تحت رهبری ظاهر قادری که حزب کم اثر و کم هواداری است و ترکیب آن با حزب تحریک انصاف عمران‌خان که تحت حمایت ارتش قرار دارد و موضوع پنهانی هم نیست؛ پروژه‌ای است که ژنرال‌های ارتش و آی.اس.آی پیگیر آن هستند تا از این طریق گریبان خود را از قدرت‌طلبی دو حزب اصلی مردم خاندان بوتو و مسلم‌لیگ شاخه خاندان نوازشریف كه در سیاست داخلی و خارجی، خارج از اراده ارتش و هسته مرکزی آن، استقلال عمل نشان می‌دهند. در شرایطی که اوضاع داخلی و بین‌المللی کودتای نظامی را ایجاب نمی‌کند، ارتش قدرت خود را در پوشش احزاب رده سوم بازسازی می‌نماید.
در نهایت باید گفت كه این واقعیت وجود دارد كه هر جریان سیاسی و مذهبی، فرقی نمی‌كند شیعه یا سنی،با برخی از كشورها و مراكز قدرت ارتباط دارد و برای پیشبرد اهدافش نیاز به حمایت و همراهی دارد. بالطبع جریان طاهرالقادری نیز برای رسیدن به اهدافش در پاكستان با ارتش تعاملاتی دارد و ارتش پاكستان نیز برای مهار و كنترل دولت‌های حزبی، نیازمند یك جریان معتدل و همراه با ارتش است. در چنین وضعیتی ارتش سعی می‌كند تا برای انتخابات آینده، ظرفیت حزب تحریك عوامی به رهبری طاهرالقادری و حتی حزب تحریك انصاف عمران‌خان را بالا ببرد تا ثبات لازم در كشور را پدید آورد.
پیرمحمد ملازهی؛ کارشناس مسائل شبه جزیره
