الوقت- یکی از عوامل موثر بر تصمیم گیری سیاست خارجی در هر کشوری فضای فکری و افکار عمومی است، چنانچه دستگاه های دیپلماسی بدون توجه به این امر دست به اقدامی نمی زنند. طی چند ماه اخیر روابط عربستان با اسرائیل نشان از عادی سازی دارد، مسئله ای که طبیعتاً برای عربستان در افکار عمومی جهان عرب بدون واکنش باقی نخواهد ماند. سوالی که مطرح می‌شود این است که عربستان برای امواج واکنشی این روابط علنی چه تدبیری اتخاذ کرده است؟ شاید بتوان نوع تدبیر عربستان را در چهره دوم قدرت یافت.
چهره دوم قدرت به دست آوردن چیزی با جذب و اقناع سایرین جهت تحقق اهداف خود می باشد. در واقع محصول و برآیند تصویرسازی مثبت از خود است. به عبارت بهتر توانایی کسب مطلوب مقصود و هدف از طریق جاذبه، نه از طریق اجبار یا تطمیع است.
یک کشور ممکن است در دنیای سیاسی به این دلیل بخواهد نتایجی به دست آورد که سایر کشورها تمایل دارند دنباله رو آن باشند ، یا ارزش های آن را تحسین کنند یا الگوی آن را تقلید کنند یا برای نوع دید آن کشور اشتیاق داشته باشند. در این معنا ، برجسته سازی و جذب سایرین در دنیای سیاسی مهم است، آن هم نه فقط از راه اجبار آنها به تغییر رفتار، یا استفاده از سلاح های نظامی و اقتصادی . این چهره اگرچه یکی از منابع نفوذ است، اما نفوذ محض نیست بلکه توانایی اغوا و جذب هم هست.
این وجه از قدرت در معادلات بین المللی از از اهمیت به سزایی برخوردار است، تا آنجا که گفته می شود در حال حاضر، برجسته ترین مظهر و نمود قدرت فرهنگی به معنای عام و قدرت روانی تبلیغی، به معنای خاص است. طبیعتاً یکی از ابزارهایی که در چهره دوم قدرت به کار گرفته می شود، رسانه است.
امروزه مخاطبان برای مطلع شدن از رویدادهای روزمره جهان از طریق شبکه های بین المللی خبری با انتخاب های جدید و متعدد روبه رو هستند. گسترش شبکه های تلویزیونی به کشور های قدرتمند کمک کرد تا از آن در راستای اهداف خویش در عرصه بین المللی استفاده کنند.
از این روی بعد از اینکه به تدریج اخبار روابط سعودی_صهیونیستی در چند ماهه اخیر برجسته شد، عربستان همراه با این روند اقداماتی را اتخاذ کرد تا همان جذب و اقناع که در چهره دوم قدرت نمود دارد را به کار گیرد . در این میان بهترین ابزار یقیناً رسانه های دیداری و مکتوب هستند.
عربستان که همواره تلاش داشته تا خود را خادم حرمین شرفین و در جایگاه رهبری جهان اسلام نشان دهد، از رسانه های قدرتمند در منطقه و جهان بهره می برد از جمله مطبوعاتی که در داخل و خارج از این کشور به زبان انگلیسی و عربی منتشر می شوند. روزنامه های الجزیره، الریاض، الندوه، الدعوه و خورشید عربی از این موارد هستند. رادیو و تلوزیون این کشور نیز زیر نظر وزارت اطلاعات ، برنامه های درون مرزی و برون مرزی با زبان های مختلف پخش می کنند.
بعد از سفر ماه گذشته انور عشقی به اسرائیل برخی از رسانه های عربستانی تلاش داشتند تا سفر وی را یک برنامه و سفر شخصی نشان دهند و از این طریق واکنش ها را به حداقل برسانند. از طرفی برخی هم همچون روزنامه الجزیره تلاش داشت تا مسئله اسرائیل را یهودستیزی بیهوده اعراب نشان دهند. روزنامه الریاض نیز بر کنار گذاشتن نفرت نسبت به یهودیان تاکید داشت. به عبارتی این رسانه های به نحوی جهان عرب را مخاطب قرار دادند. به طور کلی طی چند سال گذشته رسانه های عربستانی بر طبل سازش با اسرائیل می کوبیدند و کمک به فلسطین را کمک به خشونت می نامیدند. حتی گاه برخی از مفتی های عربستان تظاهرات علیه اسرائیل را حرام اعلام می کردند. از طرف دیگر در سالهای اخیر رسانه های سعودی تلاش داشته اند تا روند صلح با اسرائیل را موفق تر و کاراتر از مقاومت نشان دهند و از این روی همواره حزب الله و حماس را مورد هدف قرار داده اند. هرچند که بعد از پیام تسلیت ملک عبدالله در اوائل سال 2014 برای مرگ آریل شارون ، بسیاری این پیام را نشان از روابط عمیق تر می دانستند. از طرف دیگر نیز به گفته مرکز سی. بی.اس ( سازمان مرکز آمار اسرائیل) در هفت ماه اول امسال بیش از 232 هزار و 600 اسرائیلی به عربستان و کشورهای حوزه خلیج فارس سفر کرده اند. درسال گذشته نیز برخی از افسران سعودی دوره های آموزشی نظامی را در اسرائیل گذراندندکه به تدریج مجموع این اقدامات در رسانه ها انعکاس می یابد.
شاید بتوان چنین اقداماتی را "حساسیت زدایی منظم" نامید که در فرایند جذب و اقناع بسیار موثر است. به عبارت بهتر در حال حاضر از یک سو سفر مقامات رسمی عربستان به اسرائیل مقدور نیست اما مقامات غیر رسمی می توانند در این تابو شکنی به حکومت عربستان یاری رسانند. از سوی دیگر جریان رسانه ای می تواند افکار عمومی را برای این روابط آماده سازد و همراه با توجیحات، افکار عمومی را در پذیرش شکست تابوها اقناع سازد. نتیجتا این دو عامل می تواند به عربستان در همراه سازی برای مواضع جدید در قبال اسرائیل کمک کند.
فاطمه جلیلیان
