الوقت- کودتای نظامی در ترکیه اگرچه با شکست کودتاچیان تمام شد، اما بدون تردید ترکیه و دولت این کشور را آبستن تحولات مهمی خواهد نمود. این تحولات اگرچه دست دولت اردوغان را برای تصفیه حساب های داخلی علیه ارتش و سایر مخالفان بازتر خواهد کرد، اما در صحنه سیاست خارجی، ترک ها حداقل در کوتاه مدت کمی از مواضع مداخله جویانه خود عقب نشینی خواهند کرد، تا بتوانند اوضاع شان را در داخل بازیابی نمایند. با توجه به اهمیت موضوع کودتای ترکیه و تاثیرات آن بر سیاست های داخلی و خارجی دولت اردوغان، پایگاه تحلیلی خبری الوقت، مصاحبه ای را با آقای دکتر شعیب بهمن، کارشناس مسائل اوراسیا انجام داده است.
الوقت- ارزیابی شما از کودتای اخیر در ترکیه چیست و آیا احتمال مدیریت آن توسط اردوغان در پشت صحنه وجود دارد؟
بهمن: آنهایی که بر ساختگی بودن کودتا توسط خود دولت اردوغان پافشاری می‌کنند دلیل‌شان این است که پیشتر نیز اردوغان برای پیروزی در انتخابات از چنین سناریویی استفاده کرده بود، به نحوی که اردوغان برای اینکه حائز اکثریت پارلمانی در انتخابات اخیر این کشور شود، اقدام به ایجاد هرج و مرج و بی ثباتی کنترل شده کرد تا مردم ترکیه را قانع کند اگر این دولت سرکار نباشد در عمل امنیت نیز از بین خواهد رفت. همچنانکه در رقابت های انتخاباتی نیز گفته می شد این حزب عدالت و توسعه است که توانسته طی یک دهه اخیر امنیت را در ترکیه برقرار کند و این سناریو در آن مقطع در مورد انتخابات پارلمانی ترکیه جواب داد. اما در مقاطع بعدی ما شاهد حوادث تروریستی متعدد در ترکیه بوده ایم که تحلیل آنها از این منظر که تمام این وقایع توسط دولت اردوغان دنبال شده منطقی به نظر نمی رسد بخصوص آن که این حملات کاملا هدف دار بوده اند و نقاط و مراکز استراتژیک ترکیه مورد حمله قرار گرفتند که این مسئله در واقع می تواند کارآمدی حزب عدالت و توسعه را زیر سوال ببرد. بنابراین زیاد منطقی نیست که حوادث اخیر را بتوان به دولت منتسب کرد بویژه آن که این حوادث به ساختارهای اقتصادی ترکیه نیز آسیب های زیادی وارد می کند.
براین اساس به نظر می رسد کودتا از طرف بخشی از نظامیان ترکیه که نسبت به سیاست های داخلی و خارجی ترکیه اعتراض داشتند صورت گرفته باشد. در حوزه مسائل داخلی ترکیه، در حالیکه نظامیان بصورت تاریخی حامی اصول لائیسیته و اصول منتسب به آتاتورک بوده‌اند، اردوغان در طول سال های گذشته تلاش کرده بود به نوعی قوانین اسلامی را جایگزین اصول لائیسیته نماید. بنابراین ارتش ترکیه در حوزه مسائل داخلی پایبندی دولت را به اصول لائیسیته قانون اساسی در خطر می دید و به همین دلیل ارتش به مخالفان دولت اردوغان پیوست. در حوزه مسائل خارجی نیز نارضایتی ارتش از سیاست خارجی اردوغان عامل اصلی این کودتا می باشد. بویژه آن که بخشی از نظامیان معتقدند گسترش ناامنی هایی که امروز در ترکیه گسترش یافته و هر از چند گاهی این ناامنی ها در قالب انفجارات تروریستی خود را نشان می دهد، حاصل سیاست‌های اشتباه آقای اردوغان در سیاست خارجی در سطح منطقه بویژه در ارتباط با بحران سوریه می‌باشد. بنابراین نظامیان برای جلوگیری از وارد شدن خسارات بیشتر به ترکیه دست به چنین کودتایی زدند.
الوقت- در حالیکه بدنه دولت و شخص اردوغان نوک حمله علیه کودتا را به طرف کمالیست ها و گولن نشانه گرفته اند، آیا چنین اتهامی وارد است یا این که این اتهام زنی تنها حربه ای از سوی دولت اردوغان برای حمله و تضعیف مخالفان می باشد؟
بهمن: از زمانی که رابطه اردوغان و گولن تیره شد، هرحادثه سیاسی ضد دولت در داخل ترکیه به جنبش خدمت به رهبری گولن نسبت داده می شود. در حال حاضر نیز دولت ترکیه، جماعت خدمت را مسئول این کودتا عنوان کرده است، اگرچه به نظر می رسد جماعت خدمت و شخص فتح الله گولن آن چنان دارای ظرفیت نظامی نمی‌باشد که بتواند در ترکیه دست به کودتا بزند. به طور کلی نظامیان در ترکیه از بدنه سکولار این کشور به شمار می روند و این در حالی است که پایگاه اجتماعی آقای گولن عمدتا در بافت مذهبی و اسلام‌گرای ترکیه می باشد. در نتیجه گولن نفوذ چندان زیادی در ارتش و نظامیان ندارد. البته گولن در دستگاه امنیتی ترکیه ممکن است دارای پایگاه و نفوذ قابل توجه باشد، اما این نفوذ در میان نظامیان و ارتش ترکیه وجود ندارد. به همین دلیل نمی توان فتح الله گولن را عامل اصلی و پشت پرده کودتا معرفی کرد.اما قاعدتا نمی توان نقش گولن را نیز بطور کامل در این حوادث نادیده گرفت و ائتلافی که میان جنبش گولن و سکولارها علیه اردوغان وجود دارد بطور علنی در انتخابات پارلمانی گذشته نشان داده شد، اما در مجموع نمی توان کلیت و رهبری کلی این حوادث را به گولن نسبت داد.
الوقت- این کودتا چه تبعاتی در حوزه داخلی ترکیه خواهد داشت؟
بهمن: به رغم این که سناریوی دست داشتن اردوغان در کودتا نمی تواند سناریوی قابل اتکایی باشد، اما باید به این نکته توجه داشت که اردوغان از پیامدهای این کودتای ناموفق به نفع خود استفاده خواهد کرد. بطور قطع در آینده نزدیک شاهد تصفیه های گسترده در ارتش خواهیم بود و بسیاری از نظامیان یا از کار برکنار می شوند یا محاکمه و محکوم خواهند شد. از طرف دیگر فشارهای زیادی به رسانه ها و احزاب و مخالفان اردوغان وارد خواهد شد و امکان دارد که بسیاری از تشکل‌های سیاسی و اجتماعی تعطیل یا فعالیت آنان به شدت محدود شود و اردغان از این طریق سعی خواهد کرد هم مخالفان سابق خود را از صحنه رقابت های سیاسی دور کند و هم حاکمیت خود را با شدت و حدت بیشتری بر بخش های مختلف اعمال کند. مجموعه این اقدامات به افزایش قدرت اردوغان در ترکیه منجر خواهد شد.
الوقت- تشدید بحران های داخلی و در راس آن کودتا چه تاثیری می تواند بر سیاست خارجی ترکیه داشته باشد؟
بهمن: بطور قطع این گونه خواهد بود. به هر حال کشوری که در داخل با بی ثباتی مواجه است تمرکز اصلی قوای نظامی و امنیتی اش را بر ایجاد ثبات و امنیت در داخل کشور خود قرار خواهد داد. می توان انتظار داشت پس از این حوادث تا حد زیادی از میزان بازیگری و دخالت ترکیه در خصوص مسائل منطقه کاسته شود اما این مسئله در کوتاه مدت است. اگر در همین مدت زمان اردوغان موفق شود که بر مخالفان سیاسی فشار وارد کند، فعالیت های آنان را ممنوع کند و آنان را از چرخه سیاسی سیاسی ترکیه بیرون کند در آن وقت قدرت بصورت انحصاری بیش از گذشته در اختیار اردوغان قرار خواهد گرفت. در چنین شرایطی احتمال اینکه دوباره تاثیرگذاری خود را بر تحولات منطقه بازیابد بسیار زیاد است بخصوص آن که در صورت وقوع چنین تحولاتی دیگر مخالفان سیاسی قدرتمندی در ترکیه وجود نخواهند داشت که بتوانند سیاست ها و برنامه های اردوغان را محدود کنند، که البته امکان وقوع این شرایط در بلند مدت خواهد بود.
