الوقت_ دولت اسلامی عراق و شام یا داعش به عنوان گروهی منشعب از القاعده محسوب می شود که از منظر گرایشات عقیدتی و فکری و همچنین جنبه رفتاری رویکرد یکسانی با القاعده دارد. با این حال رفتارهای این گروه تروریستی در طول یک دهه گذشته و به خصوص چند سال اخیر نشانگر رادیکال تر و خشن تر بودن این گروه در مقایسه با القاعده است و داعش با توجه به جدایی از القاعده و پیدایش اختلافاتی بین آن دو به عنوان مخوف‌ترین و قدرتمندترین گروه تروریستی در عرصه خاورمیانه ظهور کرده است. هر چند که داعش در شکل کنونی آن محصول بحران سوریه و گسترش اختلافات و منازعات منطقه ای بعد از 2011 است، اما ریشه ها و روند قدرت گرفتن آن به دوره پس از صدام در عراق یعنی از سال 2003 به بعد مربوط است .
حمله آمریکا به عراق در سال 2003 فرصت و فضای مناسبی را برای حضور و نقش آفرینی گروههای مسلح و تروریستی مختلف از جمله گروههای مرتبط با القاعده در این کشور بوجود آورد. بر این اساس گروههای مسلح مختلفی به خصوص در سالهای پس از 2004 در عراق ظهور کرد که با جذب نیرو و منابع مالی در تلاش بودند که با نیروهای نظامی آمریکایی و همچنین نیروهای عراقی مقابله کنند. یکی از مهمترین این گروهها جماعه التوحید و الجهاد بود که به رهبری ابومصعب زرقاوی در سال 2004 تشکیل شد. پس از آنکه زرقاوی بیعت خود با اسامه بن لادن رهبر القاعده را اعلام کرد به تنظیم القاعده فی بلاد الرافدین تبدیل شد و همچنین به این گروه القاعده عراق نیز اطلاق می شد. زرقاوی بعد از آزادی از زندان در اردن در سال 1999 رهبری بخشی از داوطلبان جهادی در افغانستان را برعهده داشت، اما در سال 2001 از این کشور به شمال عراق فرار کرد و در آنجا به گروه انصارالاسلام پیوست و سپس با ایجاد القاعده عراق، وفاداری خود به رهبری شبکه جهانی القاعده را بیان داشت .
القاعده عراق به تدریج به اصلی ترین گروه تروریستی در عراق تبدیل شد و بیشترین انفجارها و اقدامات تروریستی از سوی این گروه صورت گرفت. از جمله مهمترین اقدامات القاعده عراق که در پی ایجاد فتنه مذهبی و جنگ داخلی در عراق بود، انفجار حرم شریف امامین عسگرین در سامرا در سال 2006 بود. این تشکل عملیات تروریستی خود را به اندازه ای افزایش داد که به یکی از قوی ترین گروههای مسلح در صحنه عراق تبدیل شد و شروع به گسترش نفوذ خود در مناطق گسترده ای از عراق کرد تا اینکه در سال 2006، زرقاوی علنا در یک نوار ویدئویی تشکیل آنچه را " شورای مجاهدین" خواند به سرکردگی عبدالله رشید البغدادی اعلام کرد. پس از کشته شدن زرقاوی توسط نیروهای آمریکایی در سال 2006، ابوحمزه المهاجر به سرکردگی این گروه تعیین شد و در پایان همان سال دولت اسلامی عراق به سرکردگی ابوعمر البغدادی تشکیل شد. دولت اسلامی عراق به عنوان گروهی تروریستی و شاخه القاعده در عراق در شکل جدید خود تحت رهبری ابوعمر البغدادی تلاشهای خود برای ایجاد ناامنی در عراق را ادامه داد، با این حال این گروه از سال 2008 با افول و کاهش قدرت و تاثیرگذاری در عراق مواجه شد. شکل گیری نیروهای الصحوه یا بیداری از میان عشایر سنی عراق برای مقابله با القاعده عراق و اقدامات نظامی و امنیتی در مقابل آن باعث تضعیف جدی این گروه شد .
در 19 آوریل 2010، نظامیان آمریکایی و عراقی طی یک عملیات نظامی در منطقه الثرثار، منزلی را هدف قرار دادند که ابوعمر البغدادی و ابوحمزه المهاجر در آن حضور داشتند و پس از درگیریهای شدید میان دو طرف، این منزل هدف حملات هوایی قرار گرفت و در نتیجه آن دو سرکرده تروریستها به هلاکت رسیدند. یک هفته بعد، این گروه تروریستی در بیانیه ای هلاکت البغدادی و المهاجر را رسما اعلام کرد و پس از حدود ده روز، مجلس شورای دولت اسلامی عراق تشکیل جلسه داد و ابوبکر البغدادی را به عنوان جانشین ابوعمر البغدادی انتخاب کرد. هر چند در این دوره دولت اسلامی عراق در مرحله ضعف بود، اما بحران سوریه فرصتهای نوینی را برای این گروه ایجاد کرد و البغدادی با بهره گیری از آن توانست به جایگاه و نقش آفرینی عمده ای در معادلات عراق و سوریه بپردازد .
بحران سوریه از چند منظر باعث ایجاد فرصت برای گروه تروریستی دولت اسلامی عراق شد. اول اینکه سوریه با توجه به مجاورت جغرافیایی و پیوستگی سرزمینی با عراق فضای عملیاتی مناسبی را برای افزایش قدرت و نقش آفرینی این گروه بوجود آورد. دوم اینکه گسترش بحران و رقابتهای منطقه ای و افزایش تنشهای مذهبی و فضای افراط گرایانه در منطقه منابع انسانی و مالی گسترده ای را برای گروه دولت اسلامی عراق فراهم ساخت. با توجه به شرایط جدید سوریه ابوبکر بغدادی یکی از معاونان خود به نام ابومحمد الجولانی را به سوریه فرستاد که منجر به شکل گیری گروه جبهه النصره در سوریه در 2011 شد. جبهه النصره تا سال 2013 به عنوان گروهی وابسته به القاعده در سوریه معروف بود و توانست با جذب نیرو و منابع مالی به یکی از بازیگران مهم معارض در این کشور تبدیل شود .
در حالی که گزارشهای اطلاعاتی از رابطه فکری و تشکیلاتی این گروه با شاخه دولت عراق اسلامی پرده برداشت، در نهم آوریل 2013، ابوبکر البغدادی در یک پیام صوتی اعلام کرد که جبهه النصره امتداد دولت اسلامی عراق است و تشکیل آنچه دولت اسلامی عراق و شام خواند با ادغام جبهه النصره و دولت اسلامی عراق اعلام کرد. اما طولی نکشید که یک نوار صوتی منتسب به ابومحمد الجولانی پخش شد که در این نوار از رابطه خود با دولت اسلامی عراق سخن گفت، اما وی ایده ادغام با این گروه را نپذیرفت و بیعت خود را با شبکه القاعده تحت رهبری ایمن الظواهری اعلام کرد. بر این اساس به رغم تاکید ایمن الظواهری بر انحلال داعش و فعالیت جداگانه دولت اسلامی در عراق و جبهه النصره در سوریه، البغدادی بر ادامه حیات داعش تاکید کرد. بر این اساس بود که اختلافات مهمی بین البغدادی و ایمن الظواهری و درگیریهای بین جبهه النصره و داعش رخ داد. با این حال داعش توانست به نقش آفرینی گسترده تری در سوریه بپردازد و جایگاه خود را در این کشور با تصرف برخی مناطق تثبیت کند .
داعش پس از تقویت خود در سوریه بتدریج حضور و نقش آفرینی خود در عراق را نیز گسترش داد. داعشی‌ها که در طول سال 2013 حضور پراکنده ای در عراق داشتند، از ابتدای 2014 نقش خود در این کشور را بسیار توسعه دادند. بر این اساس بود که آنها توانستند بر مناطق گسترده ای از عراق در استان الانبار مسلط شوند و شهرهای مهم رمادی و فلوجه را به تصرف خود درآورند. هر چند نیروهای عراقی توانستند مناطق مهمی از جمله رمادی را از کنترل داعش خارج سازند، اما شهرهایی مانند فلوجه همچنان در دست داعش باقی ماند. در حالی که ارتش عراق در حال تشدید اقدامات اطلاعاتی و نظامی خود برای خارج ساختن داعش از فلوجه بود، مرحله جدیدی از عملیات نظامی و پیشرویهای این گروه در استانهای صلاح الدین، نینوا، دیالی و کرکوک آغاز شد. داعش بعد از ناکامی در تصرف سامرا به موصل حمله کرد و توانست بر این شهر مسلط شود. سپس پیشرویهای داعش به سوی سایر مناطق عراق ادامه یافت و از جمله باعث تسلط بر تکریت شد .
در حال حاضر داعش بر مناطق قابل توجهی از سوریه به خصوص قسمتهای شرقی مانند الرقه و همچنین بخش‌های مهمی از مرکز و غرب عراق مسلط است. در چنین شرایطی که با گسترش توان مالی و انسانی داعش و همکاری برخی گروههای محلی با آن همراه است، تهدیدات مختلف ناشی از آن در منطقه در حال گسترش است .
