الوقت- مشخصاً پایان بحران سوریه پایان فعالیت گروه‌های افراطی تکفیری بخصوص داعش نخواهد بود. اعتماد به‌نفس حاصل شده برای این گروه در طی جنگ داخلی سوریه و عراق شرایط را برای دولت‌های ورشکسته در خاورمیانه و بخصوص شمال آفریقا پیچیده کرده است. اما با توجه به نظرسنجی‌های صورت‌گرفته توسط مراکز نظرسنجی معتبر در کشورهای مطرح جهان تسنن یعنی مصر با 3 درصد، عربستان با 5 درصد و لبنان با کمتر از 1 درصد مبین اقبال عمومی ناچیز به داعش در منطقه خاورمیانه و محبوبیت این گروه در شاخ آفریقا برای توسعه ژئوپلیتیک ترور است.
بحران‌های سیاسی، اقتصادی و مشروعیت در شمال آفریقا به اندازه‌ای هست که داعش بتواند کوچ کم‌هزینه‌ای از سوریه و عراق به سرزمین‌های مستعد این منطقه داشته باشد. این گروه که برعکس القاعده سودای تملک سرزمین در سر دارد. از جاذبه‌های ایدئولوژیک برای نسل جوان و سرخورده برخوردار است که بعد از کشته شدن بن لادن و کم اعتبار شدن القاعده در پی یک مرجع قابل اتکا هستند.
این در حالی است که طی دوره فعالیت گروه خلافت اسلامی با توجه به پیروزهای این گروه سایر گروه‌های افراطی نیز از برچسب و نام این گروه برای انجام فعالیت‌های تروریستی بهره بردند امری که بیشتر در شمال آفریقا مشاهده شده است. محبوبیت این گروه بخصوص در سال 2014 موجی از اعلام وفاداری‌های خرده گروه‌های تکفیری را برای داعش در پی داشت.
از این رو، به نظر می‌رسد داعش برغم شکسته‌های اخیر توان آن را داشته باشد تا با استفاده از خرده گروه‌های تکفیری وفادار به خود در شمال آفریقا مراکز ثقل فعالیت خود را به طور شناور تغییر دهد امری که به شدت مبارزه با این گروه را دشوار و فرسایشی خواهد کرد.
در این میان، مهمترین و مستعدترین کشور در منطقه لیبی است که هم‌اکنون نیز حضور داعش در آن محسوس و در حال تقویت است. این کشور نفتی که جزء ده کشور ثروتمند جهان محسوب می‌شود از فقدان حاکمیت فراگیر و کارآمد رنج می‌برد و در حال حاضر با توجه به عملکرد ضعیف جامعه جهانی بعد از سقوط قذافی دو دولت در این کشور اعمال حاکمیت می‌کنند. شرایط ذکر شده وقتی برای داعش مساعدتر می‌شود که به بیان برنارد لیون، فرستاده سازمان ملل در لیبی، تنوع و انشقاق سیاسی و اجتماعی کم‌نظیری جامعه لیبی نیز به شرایط خاص آن اضافه گردد.
گذشته از این موارد، موقعیت منحصربه‌فرد جغرافیایی لیبی نیز برای داعش پراهمیت است. این کشور که در فاصه کمی از اروپا قرار دارد در مجاورت صحرای مرکزی آفریقا و در همسایگی کشورهای مهمی مانند مصر، تونس، الجزایر و مراکش قرار دارند که با توجه به استراتژی سرزمینی داعش موسوم به سلول‌های خفته عضوگیری را برای این گروه تسهیل و مبارزه با آن را برای جامعه جهانی دشوار می‌کند.
تحلیل‌گران اعتقاد دارند بعد از لیبی، تونس دومین کشوری باشد که می‌تواند مقصد تروریسم باشد. این کشور که 35 هزار نیروی مسلح دارد از دولت نوپایی بعد از بهار عربی بهره‌مند است که هنوز نتوانسته حاکمیت کاملی بر جغرافیایی خود داشته باشد. درگیری‌های مرزی و افزایش حملات تروریستی طی ماه‌های اخیر در این کشور مبین آسیب‌پذیری تونس در مقابل داعش است.
علاوه بر تونس، سازمان‌های اطلاعاتی غرب گزارش‌هایی در خصوص افزایش تحرکات داعش در مراکش، الجزایر، سودان و حتی مصر منتشر کرده‌اند. این گزارش‌ها هدف داعش از این تحرکات را متحد کردن گروه‌های تندرو در شمال آفریقا می‌داند. جایی‌که بیشترین آمار اعلام وفاداری و بیعت با داعش در سال 2014 دیده می‌شود. پیش‌بینی می‌شود با توجه به موضع این گروهها نسبت به داعش مانند انصارالشریعه در الجزایر که با نام «سربازان خلافت در الجزایر» فعالیت می‌کند شاخه القاعده در شمال آفریقا یا همان «القاعده در مغرب اسلامی» نیز به طرح داعش برای شمال آفریقا مطرح پاسخ مثبت دهد.
به نظر می‌رسد تنها چالش داعش در این منطقه تامین منابع مالی است. اگرچه این منطقه از نظر تامین منابع مالی از طریق اقتصاد چپاول که در سوریه و عراق کاربرد داشت مناسب نیست اما بنا به گزارش اندیشکده آتلانتیک این گروه در شاخ آفریقا می‌تواند از طریق قاچاق اسلحه به درآمدزایی خوبی دست یابد و از این طریق بتواند گروه‌های تندور در شاخ آفریقا را حول محور پول و ایدئولوژی بسیج کند.
حسین کبریایی زاده
