الوقت- سفر اخیر مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران به قزاقستان و ترکمنستان را میتوان یکی از مهمترین اقدامات دیپلماتیک در ماههای اخیر دانست. این سفرها فراتر از یک حضور تشریفاتی یا شرکت در نشستهای نمادین بوده و نشان دهنده بازتعریف نگاه ایران به آسیای مرکزی است. بررسی اظهارات مقامات ارشد ایرانی حاکی از آن است که این مأموریت دو روزه رضایت بخش بوده است.
در این میان، پزشکیان در تشریح نتایج سفر خود به قزاقستان و ترکمنستان گفت:«در نتیجه دیدارهای انجام شده و رایزنیهای صورت گرفته در این سفرها نتایج مثبتی در پیشبرد سیاست اصولی جمهوری اسلامی در زمینه تقویت و بهبود سیاست همسایگی حاصل شد».
پزشکیان در سفر به قزاقستان با قاسم ژومارت توکایف، رئیسجمهور این کشور دیدار کرد و ضمن قدردانی از میهماننوازی وی، تعاملات تهران و آستانه را در بسیاری از مسائل منطقهای و جهانی دارای نزدیکی و همگرایی دانست و تاکید کرد:دو کشور در حوزههای مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی همکاریهای خوبی داشتهاند و به توافقات ارزندهای نیز دست یافتهاند و توافقات دوجانبه زمینهساز گسترش بیش از پیش روابط تجاری و اقتصادی میان ایران و قزاقستان خواهد بود.
پزشکیان در این سفر همچنین در همایش تجاری مشترک ایران و قزاقستان شرکت کرد و بازدیدی از یک بیمارستان پیشرفته در این کشور داشت.
سفر یکروزه پزشکیان به قزاقستان با دستاوردهای قابل توجهی همراه بود. پزشکیان در این باره گفت:«در قزاقستان ۱۴ سند همکاری به امضا رسید و درباره بسیاری از اقدامات ضروری توافقاتی انجام شد و هیئت تجاری کشورمان نیز با بازرگانان قزاقستان دیدار داشت و به توافقات مطلوبی دست یافت».
قرارداد کمکهای حقوقی متقابل در امور کیفری- برنامه همکاری بین وزارت خارجه به منظور تقویت همکاریهای دیپلماتیک و بینالمللی- موافقتنامه همکاری در حوزه مالکیت معنوی و قضایی- موافقتنامه همکاری استراتژیک در حوزه حملونقل و لجستیک- موافقتنامه همکاری در حوزه بهداشت و درمان- موافقتنامه همکاری رسانهای، بخشی از تفاهماتی بود که به امضای مقامات دو کشور رسید.
یکی از محورهای اصلی توافقات دوجانبه، حوزه ترانزیت بود. در این چارچوب، پروتکل اصلاحاتی در توافقنامه حملونقل بینالمللی به امضای دو طرف رسید که تغییرات و بازنگریهایی را در توافق قبلی به ویژه در زمینه جابجایی مسافر و بار شامل میشود. این اصلاحات بهطور قابلتوجهی روند حملونقل را تسهیل کرده و کیفیت خدمات ترانزیتی را بهبود میبخشد، ضمن آنکه امکان بهرهبرداری کارآمدتر از مسیرهای ترانزیتی موجود را نیز فراهم میکند.
این اسناد در راستای گسترش روابط دوجانبه و ایجاد زمینههای جدید همکاری بین قزاقستان و ایران امضا شده و میتواند به توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی هر دو کشور کمک کند.
سفری فراتر از روابط دوجانبه
سفر پزشکیان به ترکمنستان درست پس از بازدید از قزاقستان محدود به شرکت در یک جلسه رسمی نبود. پزشکیان در سفر به ترکمنستان ضمن سخنرانی در اجلاس بینالمللی صلح و اعتماد و تشریح و تبیین مواضع ایران در خصوص تحولات بینالمللی، دیدارهای متعددی با رهبران سایر کشورها داشت که وزن دیپلماتیک سفر را به مراتب افزایش داد و نشان داد که ایران در پی راهاندازی یک دیپلماسی چندبعدی و فعال در قلب آسیای مرکزی است.
در حاشیه نشست بینالمللی صلح، پزشکیان دیداری با قربانقلی بردیمحمداف، رهبر ملی ترکمنستان داشت و تاکید کرد:خرسندیم که با رهبری شما، این رویکرد سازنده از ترکمنستان به منطقه و فراتر از آن گسترش یابد تا همه ما در مسیر تقویت اعتماد، صلح و امنیت منطقهای گام برداریم». رهبر ملی ترکمنستان نیز خاظرنشان کرد:روابط میان دو کشور در حوزههای مختلف از جمله تجارت و بازرگانی و همچنین در عرصههای فرهنگی و انساندوستانه، بسیار خوب و سازنده است و امیدواریم در آینده این همکاریها بیش از پیش گسترش یابد.
پزشکیان همچنین در دیدار با «سردار بردیمحمداف»، رئیسجمهور ترکمنستان بر ثبات روابط چند دهه اخیر دو کشور تأکید کرد. پزشکیان به صراحت از کندی اجرای برخی توافقات بهویژه در حوزه گاز و کریدورهای ترانزیتی انتقاد کرد و خواستار اقدام مستقیم طرف ترکمنی شد. بردیمحمداف نیز ضمن تأکید بر پیوندهای فرهنگی و تاریخی دو ملت از گسترش همکاریها استقبال کرد.
در دیدار با «عبداللطیف رشید»، رئیسجمهور عراق، پزشکیان پروژه ریلی شلمچه-بصره را یکی از اولویتهای ایران دانست و بر ضرورت مقابله با سیاستهای تنشآفرین رژیم صهیونیستی در منطقه تأکید کرد. رشید نیز ضرورت گسترش همکاریهای امنیتی، تجاری، صنعتی، علمی و فرهنگی میان دو کشور تأکید کرد و گفت: «باید تجربیات خود را به اشتراک بگذاریم و سفر هیئتهای مختلف برای همکاری حتی در جزئیترین مسائل تقویت شود».
دیدار با شهباز شریف، نخستوزیر پاکستان بر تسریع توافقات اخیر، گسترش بازارچههای مرزی و رفع موانع حملونقل و ترانزیت متمرکز بود. دو طرف بر ضرورت همافزایی برای مقابله با تهدیدات امنیتی مشترک تأکید و
توسعه مسیرهای ارتباطی، تسهیل رفتوآمد تجاری و ارتقای همکاریهای اقتصادی را از پیشنیازهای مهم گسترش روابط دانستند.
دیدار با «نیو ساو»، نخستوزیر میانمار، وجهی کمتر دیده شده از دیپلماسی ایران را عیان کرد. پزشکیان در این دیدار تأکید کرد ظرفیتهای فنی و اقتصادی مهمی برای همکاری ایران و میانمار وجود دارد و عضویت تهران در آسهآن میتواند یک مسیر مکمل برای تقویت تعاملات باشد. میانمار نیز برای همکاریهای نفتی، فنی و بانکی ابراز تمایل کرد.
بیشک مهمترین دیدار این سفر، گفتگوی پزشکیان و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه بود که در شرایط ژئوپلیتیکی پیچیده و در سایه حمله اخیر آمریکا و رژیم صهیونیستی به ایران اهمیتی مضاعف یافته است. رئیسجمهور در دیدار با پوتین با تأکید بر عزم تهران برای اجرای توافق جامع همکاریهای راهبردی میان ایران و روسیه گفت:مصمم هستیم توافقی را که به امضا رساندهایم، اجرائی و عملیاتی کنیم و انتظار داریم طرف روس نیز روند اجرای این توافقات فیمابین را تسریع و نهایی کند. پزشکیان با ابراز خرسندی از سطح بسیار خوب و رو به گسترش روابط تهران-مسکو، از حمایتهای روسیه از ایران در مجامع بینالمللی قدردانی کرد.
پوتین نیز با ابراز خرسندی از ملاقات با رئیسجمهور ایران، امضای توافق جامع میان دو کشور را نقطه عطفی در روابط دوجانبه و رویدادی بسیار مهم توصیف کرد. پوتین با اشاره به روند بسیار مثبت و رو به گسترش روابط دو کشور گفت:روابط تجاری ایران و روسیه در سال گذشته ۱۳ درصد و در ۹ماهه امسال هشت درصد افزایش داشته است. همکاریهای مشترک در حوزه نیروگاهی و توسعه زیرساختهای کریدوری ادامه خواهد داشت و در حال بررسی همکاری در زمینه انتقال گاز و برق به ایران هستیم.
باز شدن پای ایران به آسیای مرکزی
سفر اخیر پزشکیان به قزاقستان و ترکمنستان را میتوان نقطه عطفی در دیپلماسی ایران و گامی فراتر از یک مأموریت رسمی یا حضور نمادین در عرصه دیپلماسی دانست. این سفرها نشان میدهد که تهران به بازنگری در اولویتهای سیاست خارجی خود پرداخته و آسیای مرکزی بار دیگر در کانون توجه استراتژیک ایران قرار گرفته است. این منطقه که در سالهای گذشته کمتر مورد توجه بوده، اکنون با ظرفیتهای اقتصادی و ژئوپلیتیکی خود میتواند نقش ایران را در معادلات منطقهای و فرامنطقهای پررنگتر کند.
در زمانی که مسیرهای ترانزیتی جهانی دستخوش تغییر شده و رقابت میان قدرتهای بزرگ شدت یافته است، فعالیت دیپلماتیک در آسیای مرکزی، ایران را از موقعیت «دولت منفعل» به «دولت فعال و تاثیرگذار» تبدیل کرده و ظرفیت آن برای نقشآفرینی عملی در مسائل کلان منطقهای را افزایش میدهد.
دیدار پزشکیان با پوتین نیز بعد دیگری از این تحول را نشان میدهد. این دیدار که پس از امضای «معاهده جامع همکاری» میان ایران و روسیه انجام شد، گواه ادامه همگرایی راهبردی تهران و مسکو و بیانگر تمایل ایران به حضور فعال در معماری امنیتی و اقتصادی اوراسیا است.
از سوی دیگر، حضور ایران و جمهوریهای آسیای مرکزی در سازمانهای مشترک مانند شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، زمینه گسترش تعاملات چندجانبه و افزایش وزن دیپلماتیک تهران در منطقه را مهیا میسازد.
به گفته کارشناسان اقتصادی، تهران اورآسیا را دروازهای برای تجارت جهانی و فرصتی برای مقابله با تحریمهای آمریکا میداند که به دنبال منزوی کردن آن از بازارهای جهانی است. ایران که در سالهای گذشته از بازار کشورهای همسود فاصله گرفته بود اکنون میتواند با همکاری منطقهای و به عنوان مکمل نیازهای همدیگر را با کمترین هزینه برطرف کند.
این تحرک همچنین مسیر صادرات کالاهای غیرنفتی را هموار کرده و به ایران کمک میکند از وضعیت تکمحصولی خارج شود و اقتصاد خود را متنوع سازد. از طرفی، ایران با برخورداری از ظرفیتهای گسترده کریدورهای ترانزیتی، جذابیتی ویژه برای کشورهای آسیای مرکزی دارد که مسیر نفوذ و گسترش همکاریهای اقتصادی و سیاسی در این منطقه را تسهیل میکند.
