الوقت- پس از سفر ماه گذشته احمد الشرع (ملقب به ابومحمد الجولانی) رئیس موقت سوریه به مسکو که در ظاهر یک دیدار سیاسی عادی به نظر می‌رسید اکنون ابعاد واقعی و راهبردی آن کم‌کم روشن می‌شود.
گزارشهای منتشرشده طی روزهای اخیر نشان می‌دهد مسکو و دمشق در حال آماده‌سازی زمینه‌ای برای بازسازی روابط گذشته و احیای حضور میدانی روسیه در مناطقی هستند که پس از سقوط دولت بشار اسد از کنترل روسها خارج شده بودند.
در همین چارچوب، منابع خبری سوری و رسانه‌های عبری گزارش داده‌اند که میان مقامات روسیه و دولت موقت سوریه توافق‌هایی درباره احیای حضور نظامی مسکو در جنوب سوریه شکل گرفته است. بر اساس این گزارشها، قرار است روسیه بار دیگر گشت‌زنی‌های خود را در مناطق جنوبی هم‌مرز با سرزمینهای اشغالی از سربگیرد و پستهای نظامی را در امتداد خط تماس سوریه و رژیم صهیونیستی فعال کند، پست‌هایی که پیش‌تر در دوران بشار اسد نقش مهمی در مهار تنشها و جلوگیری از درگیری‌های ناگهانی میان دمشق و تل‌آویو داشتند.
این توافق همزمان با سفر یک هیئت نظامی روسیه به جنوب سوریه مطرح شد که جزئیاتش از جمله زمان دقیق و ترکیب افراد حاضر عمداً محرمانه نگه داشته شده تا حساسیت‌های رژیم صهیونیستی و آمریکا به حداقل برسد. یکی از مفاد توافق این است که روسیه بار دیگر حفاظت از پایگاه‌های خود در «حمیمیم و طرطوس» را تقویت کرده و از آنها به عنوان مراکز پشتیبانی لجستیکی برای مأموریتهای جنوب سوریه استفاده خواهد کرد.
علاوه‌براین، مسکو درصدد است نقش میانجی‌گرانه خود را میان دمشق و اقلیت علوی لاذقیه از سرگیرد که در سالهای پیش توانسته بود بخشی از شکاف‌های داخلی در مناطق ساحلی را کنترل کند.
بخش دیگر توافق ناظر بر آموزش نیروهای ارتش سوریه است که توسط مستشاران روسی انجام خواهد شد و هزینه آنرا عربستان سعودی تقبل کرده است. میانیجگری مسکو بین دمشق و کردها برای حل اختلافات نیز یکی دیگر از مفاد این توافق به شمار می‌رود. مجموع این تحولات حکایت از آن دارد که روسیه در حال بازسازی یک شبکه نفوذ در سوریه است که ابعاد نظامی، سیاسی و اجتماعی را شامل می‌شود.
لازم به ذکر است که اخیراً بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر صهیونیستی با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه تلفنی گفتگو کرده که در آن مسائل مربوط به سوریه هم مطرح شده و نشان می‌دهد تل‌آویو نسبت به تحرکات اخیر روسیه بی‌تفاوت نیست.
روسها پیش از سقوط بشار اسد در دسامبر ۲۰۲۴ نقشی میانجی‌گرانه میان دمشق و تل‌آویو در بخشهای جنوبی ایفا می‌کردند اما پس از به قدرت رسیدن گروههای مسلح به طور کامل از منطقه عقب‌نشینی کردند. لذا، از دید حاکمان دمشق بازگشت دوباره آنان ولو به شکل محدود می‌تواند معادلات امنیتی جنوب سوریه را دگرگون کند.
ناکامی جولانی در متوقف کردن تل‌آویو
بازگشت احتمالی روسیه را نمی‌توان جدا از وضعیت امنیتی بی‌ثبات سوریه در یکسال گذشته دانست که با ظهور و قدرت‌گیری گروههای مسلح، در بحرانی‌ترین وضعیت امنیتی خود قرار گرفته است.
رژیم صهیونیستی در یکسال گذشته سوریه را آماج حملات خود قرار داده و بخش قابل توجهی از زیرساخت‌های نظامی آنرا تخریب کرده است. این شرایط نه تنها امنیت ملی و تمامیت ارضی سوریه را تهدید می‌کند بلکه دولت موقت الجولانی را که هنوز پایه‌های قدرت خود را محکم نکرده به شدت آسیب پذیر کرده است. از اینرو، به نظر می‌رسد دمشق به این جمع‌بندی رسیده که بدون تکیه بر یک قدرت خارجی، توان ایجاد بازدارندگی مؤثر در برابر رژیم صهیونیستی را ندارد.
جولانی امیدوار بود با امضای یک توافق امنیتی با رژیم صهیونیستی، حملات صهیونیستها را متوقف کرده و مشروعیت خود در داخل را نیز تقویت کند. سفر او به واشینگتن و دیدار با دونالد ترامپ نیز تلاشی در همین راستا بود اما خروجی تحولات اخیر نشان می‌دهد تلاش‌هایش به نتیجه نرسیده است.
یکی از دلایل اصلی این ناکامی، تضاد منافع میان واشینگتن و تل‌آویو بود، زیرا آمریکا به عنوان متحد نزدیک رژیم اشغالگر به طور عملی هیچ فشاری بر دولت نتانیاهو وارد نکرد و مواضعش عمدتاً به نفع صهیونیستها بود. علاوه‌براین، استقبال نسبتاً سرد دونالد ترامپ از جولانی در کاخ سفید نیز نشان داد که وعده‌های سیاسی مطرح شده از سوی واشینگتن بیش از حد کلی و توخالی بوده و نمی‌توان آنها را جدی گرفت.
حضور میدانی مقامات ارشد امنیتی و سیاسی صهیونیست در مناطق اشغالی سوریه و ادامه حملات نشان می‌دهد که نه واشینگتن و نه تل‌آویو حاضر نیستند برای تقویت موقعیت الجولانی امتیازی بدهند.
در چنین شرایطی جولانی با انگیزه‌هایی متفاوت، چشم به کمک روسیه دارد به این امید که حضور مسکو بتواند نوعی موازنه در برابر تجاوزات دشمن صهیونیستی ایجاد کند. این رویکرد بر تجربه گذشته استوار است، زمانی که حضور نیروهای نظامی روسیه در جنوب سوریه توانسته بود سطح تنش را کاهش دهد.
این انتظار در شرایطی است که مذاکرات امنیتی میان دولت موقت و تل‌آویو که قرار بود به کاهش حملات دشمن منجر شود به دلیل زیاده‌خواهی‌های صهیونیستها به نتیجه نرسیده است. در این وضعیت دشوار، جولانی امیدوار است روسیه بتواند با ورود خود بخشی از مشکلات امنیتی را حل کرده و شرایط سوریه را کمی باثبات کند.
روسیه هم نمی‌تواند تل‌آویو را عقب براند
بررسی تحولات کنونی منطقه در مقایسه با گذشته نشان می‌دهد که وضعیت کاملاً متفاوت شده و اتکا به قدرت‌های خارجی برای حل مشکلات، در عمل بسیار دشوار است و لذا روسیه هم در این شرایط متشنج به دلایل مختلف نمی‌تواند کمکی به دمشق بکند.
نخست، آنکه کابینه افراطی نتانیاهو بحرانهای امنیتی منطقه را فرصتی طلایی برای پیشبرد برنامه‌های توسعه‌طلبانه خود می‌داند و وزرای افراطی معتقدند که در فضای جنگ غزه و آشفتگی در لبنان و سوریه می‌توانند فشارهای نظامی و امنیتی خود را افزایش داده و عمق نفوذ منطقه‌ای سرزمینهای اشغالی را گسترش دهند. بنابراین، حتی حضور روسیه نیز نمی‌تواند چنین دولت افراطی را از ادامه تجاوزات بازدارد، زیرا انگیزه‌های ایدئولوژیک و اهداف بلندمدت توسعه‌طلبانه نتانیاهو فراتر از محاسبات سنتی بازدارندگی است.
دوم، تداوم جنگ اوکراین و پیچیدگی‌های روابط مسکو با رژیم صهیونیستی از جمله اختلافات بر سر حمایت تل‌آویو از کی‌یف، ابزارهای سیاسی و نظامی مسکو برای فشار بر کابینه نتانیاهو را تضعیف کرده است. از اینرو، در این فضای شکننده، روسیه ناچار است سطح حضور خود در سوریه را محدود به مأموریتهای خاص و کم‌هزینه نگه دارد تا از درگیر شدن در یک بحران تازه اجتناب کند.
از سوی دیگر، آمریکا و متحدانش نیز اجازه نخواهند داد حضور روسیه در سوریه تا سطح دوران گذشته گسترش یابد. طی ۱۳ سال جنگ داخلی سوریه یکی از اهداف مداوم واشینگتن و متحدانش کاهش نفوذ روسیه در سوریه بود و اکنون که رقابت دو طرف در اوکراین به اوج خود رسیده، منطقی است که آمریکا از فرصت به وجود‌امده استفاده کرده و مانع از احیای قدرت روسیه در غرب آسیا شود. تلاش برای احداث پایگاه در دمشق نیز نشان می‌دهد که واشینگتن مهار تحرکات روسیه را یک اولویت امنیتی می‌داند. یکی از کارویژه‌های این پایگاه‌ها دقیقاً نظارت بر فعالیتهای نظامی روسیه در سوریه است تا اجازه ندهد مسکو دوباره به یک بازیگر مسلط در این کشور تبدیل شود.
با این اوصاف، الجولانی نمی‌تواند برای عبور از بحرانهای امنیتی موجود، روی روسیه حساب جدی باز کند. حتی این احتمال وجود دارد که بازگشت دوباره روسیه به جای اینکه راه‌حلی برای مشکلات امنیتی دمشق باشد به دلیل رقابت فزاینده آمریکا و روسیه، سوریه را دوباره به آوردگاه شرق و غرب تبدیل کند و بار دیگر کشور را در معرض تنش‌های بین‌المللی قرار دهد.
در نتیجه، بازگشت روسیه به جنوب سوریه اگرچه از منظر جولانی می‌تواند یک موفقیت تاکتیکی تلقی شود اما با توجه به محدودیتهای عملی مسکو، فشارهای پیوسته آمریکا و اسرائیل و ساختار پیچیده بحران داخلی سوریه، تهدید چرخش به سمت مسکو نمی‌تواند برای بازداشتن صهیونیستها از اشغالگری و واداشتن کاخ سفید به اقدام کاری از پیش ببرد.
