الوقت- تغییر و تحولات ژئوپلتیکی در جهان، کشورهای درحال توسعه را به سمت همگرایی بیشتر و یافتن متحدان جدید در مناطق مختلف سوق داده است. در این میان، کشورهای آفریقایی که به دلیل برخورداری از ظرفیت‌ها و موقعیت استراتژیک به زمین رقابت ژپوپلتیکی قدرت‌ها تبدیل شده‌اند درسالهای اخیر هرچه بیشتر در مسیر بازبینی سیاست خارجی خود سوق یافته‌اند.
سودان یکی از این کشورها است که با وجود درگیری‌های داخلی در سالهای اخیر، سیاست نگاه به شرق را در اولویت خود قرار داده است.
در دوران پس از سرنگونی نظام عمرالبشیر در سال ۱۳۹۸ سودان ثبات سیاسی چندانی به خود ندیده و همچنان عرصه کشمکش و تقابل نیروهای سیاسی و احتماعی و ارتش و شبه نظامیان مسلح بوده است که از قضا همین موضوع بن مایه و زیربنای تغییرات در رویکرد سیاست خارجی دولت مورد حمایت ارتش در خارطوم تبدیل شده است.
یکی ازنمود روشن این تغییر بازسازی روابط تهران- خارطوم پس از سالها سردی روابط بوده است.
اکنون و پس از گذشت بیش از یکسال از عادی سازی روابط تهران و خارطوم، سفر هفته گذشته علی یوسف، وزیر خارجه سودان به تهران در روز 29 بهمن که با توافقاتی درباره لغو روادید برای دارندگان گذرنامه دیپلماتیک و خدمت و همینطور تشکیل کمیته سیاسی مشترک همراه بود، گام مهم دیگری در مسیر بازسازی روابط برداشته شد.
تحلیلگران بر این باورند که سودان با نزدیک‌شدن به ایران، به‌دنبال ایجاد توازن در روابط منطقه‌ای خود است. این رویکرد می‌تواند به سودان در دستیابی به موازنه‌ای جدید در منطقه کمک کند.
دلایل چرخش سودان به سمت ایران
سودان پس از سرنگونی رژیم عمر البشیر، به محل رقابت کشورهای عربی تبدیل شده بود و جناحهای اخوان المسلمین زیر چتر حمایتی عربستان سعودی قرار گرفته بودند و سایر گروهها نیز با امارات همکاری می‌کردند.
سودان پیش‌تر حتی در ائتلاف نظامی به رهبری عربستان علیه یمن مشارکت کرده بود اما با تغییر شرایط داخلی و منطقه‌ای، اکنون با درک واقعیتهای جهانی، و خارج شدن از زیر یوغ رژیمهای عربی دنبال بهبود روابط با مثلث ایران-روسیه-چین هستند.
این نکته قابل توجه است که سفر وزیر خارجه سودان به تهران کمتر از یک هفته پس از سفر وی به مسکو و توافق برای ارائه یک پایگاه دریایی به روسیه در سواحل دریای سرخ صورت می‌گیرد و نشان می‌دهد که رهبران خارطوم سیاست شرق گرایی را در راس هرم سیاست خارجی خود قرار داده‌اند. بنابراین، نزدیکی دوباره به ایران به سودان کمک می‌کند تا از وابستگی به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس بکاهد و گزینه‌های بیشتری در سیاست خارجی خود داشته باشد.
سودان پس از کودتای ۲۰۲۱ و ناآرامی‌های داخلی، از سوی کشورهای غربی و برخی کشورهای منطقه‌ای تحت فشار قرار گرفت و بنابراین، خارطوم می‌خواهد از وابستگی بیش از حد به یک یا دو کشور اجتناب کند و گزینه‌های بیشتری در دیپلماسی خود داشته باشد، لذا برقراری روابط مجدد با ایران، روسیه و چین، به سودان اجازه می‌دهد که نقش مستقل‌تری در سیاست منطقه‌ای ایفا کرده و در برابر اتحاد ناننوشته غربی و عربی و صهیونیستی در حمایت از شورشیان موسوم به نیروهای واکنش سریع موقعیت داخلی خود را در عرصه سیاسی و نظامی و اقتصادی تقویت کند.
همانطور که برخی کشورهای آفریقایی در سالهای گذشته با اخراج نیروهای غربی از کشورشان، روابط با روسیه و چین را تحکیم بخشیدند، سودان هم با آگاهی از بازی‌گری بی‌ثبات‌ساز غربی‌ها برای سرنگون کردن حکومت مستقر، سیاست تعامل با شرق را در پیش گرفته‌اند.
از طرفی، تحریم‌ها و کاهش کمک‌های مالی از سوی عربستان و امارات، سودان را به سمت یافتن شرکای جدید سوق داد و ایران با وجود تحریم‌ها، توانسته است در برخی صنایع مانند انرژی، داروسازی، کشاورزی پیشرفت کند و سودان می‌تواند از این توانایی‌ها برای غلبه بر مشکلات داخلی بهره ببرد.
همچنین، نزدیکی به ایران می‌تواند به سودان اهرم فشاری در برابر کشورهای خلیج فارس بدهد تا امتیازات بیشتری از آنها بگیرد. این سیاست مشابه راهبردی است که برخی کشورهای منطقه‌ای برای ایجاد توازن در روابط خود با قدرت‌های مختلف اتخاذ می‌کنند.
سودان در سالهای گذشته با ناآرامی‌های داخلی و تهدیدات امنیتی مواجه بوده است و از آنجا که ایران تجربه گسترده‌ای در صنایع نظامی و جنگ‌های نامتقارن دارد می‌تواند برای ارتش سودان مفید باشد. همچنین، به دلیل قابلیتهای دفاعی ایران در ساخت سلاحهای مدرن به ویژه پهپادها، همکاری با ایران می‌تواند به سودان در تأمین تسلیحات و فناوری‌های دفاعی مثمر ثمر باشد.
اهمیت سودان برای ایران
از آنجا که در هر گونه رابطه سیاسی، کشورها دنبال منافع ملی خود هستند، لذا ایران هم از بهبود مناسبات با سودان اهدافی را دنبال می‌کند.
سودان دارای سواحل طولانی در دریای سرخ و شاخ آفریقا است و کشورهای مختلفی برای نفوذ در این منطقه رقابت می‌کنند و این موقعیت استراتژیک به ایران امکان می‌دهد تا حضور خود را در این آبراه مهم که مسیر تجاری و انرژی حیاتی جهان است، تقویت کند. این مسئله در زمانی که انصارالله یمن صفحه جدیدی در مبارزه علیه محور عبری-غربی در دریای سرخ باز کرده است، دست تهران را برای قدرت‌نمایی بیشتر در این منطقه باز می‌گذارد.
باتوجه به اینکه سودان سیاست عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی را متوقف کرده و در مسیر واگرایی از شیوخ خلیج فارس قرار دارد، این مسئله خود به خود، سودان را به سمت همگرایی با محور مقاومت سوق خواهد داد و این کشور می‌تواند اولین پایگاه گروههای ضد صهیونیستی در شاخ آفریقا باشد.
همچنین، ایران به دنبال ایجاد روابط امنیتی و نظامی با کشورهایی است که می‌توانند در معادلات منطقه‌ای نقش‌آفرین باشند. سودان، به‌ویژه در سالهای گذشته، روابط نظامی و اطلاعاتی نزدیکی با برخی کشورهای منطقه‌ای داشته و می‌تواند در این زمینه برای ایران مفید باشد.
سودان دارای منابع طبیعی از جمله نفت، معادن و زمین‌های کشاورزی گسترده است. ایران می‌تواند با گسترش همکاری‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، انرژی و کشاورزی، به بازارهای جدیدی دست یابد.
علاوه‌براین، سودان می‌تواند به‌عنوان دروازه‌ای برای نفوذ بیشتر ایران در آفریقا عمل کند. ایران در گذشته نیز تلاش‌هایی برای گسترش روابط فرهنگی، اقتصادی و سیاسی در آفریقا داشته و سودان یکی از پایگاه‌های مهم این استراتژی محسوب می‌شود.
نزدیکی سودان به ایران می‌تواند تعادل جدیدی در روابط این کشور با سایر بازیگران منطقه‌ای ایجاد کند. سودان در سالهای گذشته به برخی کشورهای حوزه خلیج فارس نزدیک شده بود، اما اخیراً به دنبال متنوع‌سازی روابط خود است، که ایران می‌تواند از این فرصت بهره ببرد.
به‌طور کلی، سودان برای ایران یک شریک بالقوه در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی محسوب می‌شود و روابط نزدیک‌تر میان دو کشور می‌تواند منافع متقابل را تأمین کند.
