الوقت- در شرایطی که تنها چند روز تا ورود ترامپ به کاخ سفید باقی مانده، تهران و مسکو عزم خود را برای تقویت روابط دوجانبه و هماهنگی و هم‌افزایی سیاستهای منطقه‌ای و بین‌المللی جزم کرده‌اند.
یکی از نمودهای اصلی اتحاد رو به گسترش ایران و روسیه سفرهای مکرر مقامات بلندپایه سیاسی بوده است.در این میان، مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران روز جمعه در راس یک هیئت سیاسی و اقتصادی به مسکو سفر می‌کند تا با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور و دیگر مقامات عالی روسیه دیدار کند.
حبیب‌الله عباسی، مدیرکل روابط عمومی ریاست جمهوری درباره اهداف سفر پزشکیان به روسیه گفت:«دکتر پزشکیان در سفر به روسیه علاوه بر ملاقات‌های جداگانه با رئیس جمهور و نخست وزیر این کشور در جمع تجار و صنعتگران روسی نیز حضور یافته و با آنان گفتگو می‌کند». عباسی امضای موافقتنامه جامع همکاری بلند مدت میان ایران و روسیه را مهمترین برنامه و دستاورد این سفر عنوان کرد.
سخنگوی کرملین نیز با مهم خواندن توافق راهبردی ایران و روسیه اعلام کرد:«روسای جمهور دو کشور در کنار امضای این توافق، چشم‌انداز گسترش بیشتر همکاریهای دوجانبه، از جمله در تجارت و سرمایه‌گذاری، حمل و نقل و لجستیک و حوزه بشردوستانه، و همچنین موضوعات موضوعی در دستورکار منطقه‌ای و بین‌المللی را بررسی خواهند کرد». با توجه به اهمیت این مسئله، از سفر پزشکیان به عنوان سفری تاریخی یاد می‌شود.
توافق راهبردی، فصلی جدید در تاریخ روابط ایران و روسیه
با امضای این معاهده 25 ساله که شامل یک مقدمه و ۴۷ ماده در همه حوزه‌های مناسبات دوجانبه است، سطح تعاملات ایران و روسیه ارتقاء یافته و زمینه پیشبرد همکاری‌ها تسهیل خواهد شد و در اقتدار و همکاری منطقه‌ای با تمرکز بر حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، امنیتی و نظامی موثر است.
امضای این تفاهم‌نامه راهبردی که از سال ۹۸ در دولت دوازدهم شروع شد و با تدوام پیگیری در دولت سیزدهم، در دولت چهاردهم به امضاء خواهد رسید که نشانه رویکرد سیاست چندجانبه‌گرا در دولت‌های مختلف ایران است که به دام یکجانبه‌گرایی نیفتاده و با عقلانیت به ظرفیت‌های منطقه‌ای توجه دارند.
از جمله ویژگی‌های معاهده مشارکت جامع همکاریهای راهبردی ایران و روسیه که بر پایه بیش از ۳۰ محور تنظیم شده، این است که به عنوان توافقنامه قراردادی بلندمدت و مبنی بر اصول منشور سازمان ملل، حقوق دوجانبه و توازن تعهدات و احترام به تمامیت ارضی در آن لحاظ شده است. ابعاد سیاسی، اقتصادی، حمل و نقل و کریدور ترانزیتی، پولی و بانکی، سرمایه گذاری، علمی، نفت و گاز، محیط زیستی، کشاورزی و امنیت غذایی در این معاهده مورد اهمیت است.
با توجه به اینکه ایران و روسیه دارای منابع گسترده انرژی هستند، همکاری ۲ کشور در حوزه‌های تجارت بین‌المللی و انرژی نیز پیش‌بینی شده است. این دو کشور در مجموع 65 درصد ذخایر گاز جهان را در اختیار دارند که می‌توانند از این برتری انرژی در برابر غربیها که همواره سیاستهای متخاصمانه در برابر تهران و مسکو در پیش گرفته‌اند، استفاده کنند.
با اینکه جزئیاتی از مفاد امنیتی این توافق راهبردی تاکنون به بیرون درز نکرده است، اما مقامات مسکو ماه گذشته فاش کردند که این توافقنامه عرصه همکاریهای دفاعی و امنیتی را نیز پوشش خواهد داد. به نظر می‌رسد روسیه پس از امضای توافق راهبردی با کره شمالی که بیشتر بر عنصر امنیتی تاکید داشت، می‌خواهد در توافق با ایران نیز ابعاد دفاعی را بگنجاند.
خنثی‌سازی تحریمها و افزایش مبادلات اقتصادی با اجرای توافق راهبردی
هر چند نمی‌توان در کوتاه مدت و میان مدت انتظارات زیادی از منافع این قرارداد داشت اما در بلندمدت با افزایش سطح همکاریهای دو کشور، گشایش‌های زیادی در همه عرصه‌ها ایجاد خواهد شد.
ایران و روسیه با ارتقای سطح روابط به مرحله راهبردی، می‌توانند نیازهای همدیگر را مرتفع کرده و بخشی از تحریمهای غرب را خنثی کنند. در دو سال گذشته اقداماتی برای انجام مبادلات اقتصادی از طریق ارزهای ملی انجام شده است و با حذف دلار از مبادلات دوجانبه، آثار تحریمهای غرب نیز از بین خواهد رفت.
روسیه و ایران در سالهای اخیر روابط نزدیکتری را به عنوان بخشی از تلاش مشترک برای ایجاد سنگری در برابر تلاشهای غرب برای منزوی ساختن آنها ایجاد کرده‌اند. امضای این توافق به دو کشور این امکان را می‌دهد که به طور مؤثر از یکدیگر حمایت سیاسی، کمک‌های دفاعی و روابط اقتصادی داشته باشند.
روسیه در برخی از فناوری‌های پیشرفته موفقیتهای چشمگیری داشته که سبب شده تا این کشور در زمره قدرتهای برتر در عرصه صنایع نظامی و هوافضا قرار بگیرد. از سوی دیگر، ایران در زمینه‌هایی مانند نانوفناوری، بیوتکنولوژی و پزشکی پیشرفت‌های بزرگی داشته که می‌توانند این توانمندی‌ها را در اختیار یکدیگر قرار دهند. بنابراین، ایران و روسیه با تنوع بخشیدن به اقتصاد و کاهش وابستگی خود به غرب می‌توانند انعطاف پذیری اقتصادی خود را در برابر تحریمها افزایش دهند.
ایران و روسیه در بسیاری از عرصه‌ها دارای نقاط مشترکی هستند که که منافع آنها را به یکدیگر نزدیکتر می‌کند. هر دو کشور دارای اقتصادهای نفتی و در حال توسعه هستند و در سیاست خارجی خود به غرب که آنها را با مجموعه‌ای از تحریمها هدف قرار داده، بی‌اعتماد هستند.
ایران با همکاری نزدیک با روسیه نه تنها موقعیت خود را در سطح ملی تقویت می‌کند، بلکه اهرم دیپلماتیک خود را نیز افزایش می‌دهد و به این کشور اجازه می‌دهد در معادلات پیچیده منطقه‌ای انعطاف پذیرتر عمل کند و منافع خود را متعادل کند.
دو طرف همچنین جهان‌بینی مشترکی دارند که به دنبال ایجاد مجموعه‌ای جایگزین نهادهای بین‌المللی به منظور حفظ منافع کشورهای خارج از مدار غرب و تعادل در برابر سازمان‌هایی است که توسط ایالات متحده پس از جنگ جهانی دوم تأسیس شد. تاسیس گروه «بریکس» که در دو سال گذشته چندین کشور به عضویت آن درآمده‌اند بخشی از کارزار شرقی‌ها برای مقابله با نهادهای مالی برساخته غرب است و تهران و مسکو در این بازار اقتصادی نقش محوری ایفا خواهند کرد.
روسیه می‌تواند در چارچوب توافق راهبردی، به توسعه برنامه هسته‌ای ایران نیز کمک شایانی بکند و قرارداد سرمایه‌گذاری در بخش انرژی نیز دو سال پیش در سفر پوتین به تهران امضا شده است. از طرفی، در هر دو کشور بخش خدمات، صنعت و کشاورزی بیشترین سهم را در تولید ملی دارند و درآمدهای نفتی بخش عمده‌ای از بودجه دولت را تشکیل می‌دهد. برای رشد اقتصادی، هر دو کشور به انرژی متکی هستند، جایی که صادرات، درآمد دولت، اشتغال و سرمایه گذاری بر اساس درآمدهای نفت و گاز است.
در بستر ژئوپلیتیک، ایران و روسیه در موضوعات مهمی همچون ثبات منطقه‌ای، مبارزه با تروریسم، و همکاریهای انرژی منافع مشترکی دارند. نقش‌آفرینی روسیه در کنار ایران در بحران سوریه و همچنین حمایت از عضویت ایران در ساختارهای منطقه‌ای نظیر سازمان همکاری شانگهای، بیانگر همسویی استراتژیک میان این دو کشور است.
امضای توافق در آستانه جلوس ترامپ
توافق راهبردی ایران در زمانی انجام می‌شود که دونالد ترامپ، هفته آینده سکان هدایت کاخ سفید را برای دومین بار به دست می‌گیرد. با توجه به چینش کابینه ترامپ که بیشتر افراد ضد ایرانی در آن حضور دارند و همچنین با تشدید تنشها در خاورمیانه و اوکراین، تقویت روابط تهران و مسکو می‌تواند ضرب فشارهای دولت ترامپ علیه ایران و روسیه را بگیرد.
مقامات آمریکا همواره نگرانی خود را نسبت به همکاری تهران و مسکو و چین اعلام کرده‌اند و دولت ترامپ هم از این قاعده مستثنی نیست و از دید برخی تحلیلگران او نیز سعی خواهد کرد تا مسیر همکاریهای استراتژیک ایران و روسیه را تا حد ممکن مسدود کند. در این رابطه، دونالد جنسن، مدیر برنامه روسیه و اروپا در مؤسسه صلح مدرن ایالات متحده، به شبکه الحره، گفت که غرب به معاهده مشارکت استراتژیک بین روسیه و ایران پاسخ خواهد داد. جنسن تاکید کرد:«آمریکا وضعیت را بررسی خواهد کرد و ما از این مشارکت مورد انتظار استقبال نخواهیم کرد».
از آنجا که دوره تحریمهای ده ساله ایران در ماه اکتبر به پایان می‌رسد و اروپاییها تهدید کرده‌اند که «مکانیسم ماشه» را برای بازگردادن تحریمهای سازمان ملل علیه ایران فعال خواهند کرد، لذا تقویت روابط تهران و مسکو، می‌تواند به عنوان دژ محکم در برابر جاه‌طلبی‌های غرب باشد.
در دنیایی که به سمت نظام چندقطبی در حرکت است، اتحاد راهبردی ایران و روسیه پاسخی هوشمندانه به تغییر چشم‌انداز جهانی در حال دگرگونی است و به ایران اجازه می‌دهد تا روابط خارجی خود را متنوع کرده و حاکمیت خود را در عرصه جهانی تقویت کند.
