الوقت- توافقات اقتصادی دولت سیزدهم با روسیه برای ارتقای روابط به سطح راهبردی، یکی یکی درحال ثمر دادن است.
اتصال شبکه بانکی و پولی ایران و روسیه یکی از اقدامات شهید رئیسی بود که این روزها به مرحله اجرایی رسیده که می‌تواند مبادلات مالی بین دو کشور را تسهیل کند.
در این رابطه، محسن کریمی معاون امور بین‌الملل بانک مرکزی روز سه‌شنبه با اشاره به صحبت‌های رئیس کل بانک مرکزی در رابطه با اولین توافق پولی میان ایران و روسیه و اتصال شبکه کارتی «میر روسیه» به شبکه شتاب ایران از هفته اول شهریورماه به عنوان یکی از مواد توافق پولی میان ایران و روسیه، به جزئیات پیمان پولی اخیر در راستای فرایند دلار زدایی میان دو کشور اشاره کرد و گفت:اقدامات متقابل و مشترکی که بانک‌های مرکزی ایران و روسیه داشتند، تقریباً از ابتدای دولت سیزدهم شروع شد که در پایان دولت سیزدهم به نتیجه رسید.
وی اظهار کرد:چهار اقدام مهم و راهبردی در دستو کار بانک‌های مرکزی دو کشور قرار داشت که دو اقدام آن یعنی روابط کارگزاری با پول ملی و زیرساختهای پیام‌رسان بانکی دو کشور به هم متصل شده بودند که طی آن، همه بانک‌های ایرانی و روسی امکان ارسال پیام‌های استاندارد بانکی را به یکدیگر داشتند. برای بهره‌برداری از این دو زیرساخت ریل گذاری شده لازم بود دو اقدام دیگر انجام شود که یکی ا مضای تفاهم نامه پیمان پولی میان دو کشور بود و اقدام دیگر امکان پرداخت‌های کارتی برای مسافران دو کشور بود.
معاون امور بین‌الملل بانک مرکزی افزود:این دو اقدام نهایی شده و از هفته‌های آینده عملیاتی می‌شود، به عبارتی مسافران ایرانی و روسی می‌توانند از کارت‌های بانکی خود هم در دستگاه‌های خود پرداز و هم دستگاه‌های کارتخوان در دو کشور استفاده کنند. کریمی گفت:«پیمان پولی که بین دو بانک مرکزی منعقد شده از نوع خط معاوضه نقدینگی میان دو کشور است که یک رویکرد برای دلار زدایی و کاهش خطرات تحریمی است».
اتصال شبکه بانکی و پولی بین ایران و روسیه، بخشی از چارچوب توافقات دوجانبه بود که قرار است مبادلات بنی بانکی را تسریع کند. به گفته کارشناسان، این اقدام همچنین کمک زیادی به تقویت صنعت توریسم هر دو کشور خواهد کرد و شهروندان روسی و ایرانی مشکلی در پرداخت و تهیه ارز مورد نیاز خود نخواهند داشت.
جهش تجارت ایران و روسیه
اگرچه ایران و روسیه از دیرباز روابط اقتصادی نسبتا خوبی داشتند اما این روابط در دولت سیزدهم به بالاترین سطح خود رسید.
ایران در دولت سیزدهم به عضویت اتحادیه اقتصادی اوراسیا درآمد که به گفته کارشناسان مناسبات تجاری بین ایران با سایر اعضای این پیمان تجاری را افزایش خواهد داد و آثار آنرا در حجم تجارت دوجانبه شاهد هستیم.
از سوی دیگر، ایران و روسیه در تیرماه 1401، قرارداد 40 میلیارد دلاری را امضا کردند که قرار است روسیه در بخش صنعت نفت ایران سرمایه‌گذاری کند. همچنین دو کشور سند جامع همکاری 20 ساله را امضا کرده‌اند که طی آن تجارت دوجانبه بین تهران و مسکو بیش از پیش گسترش خواهد یافت و نشانه‌های آنرا در حجم تجارت دوجانبه به وضوح می‌توان دید.
مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه پیشتر با اشاره به تقویت همکاری اقتصادی بین ایران و روسیه گفته بود:در ابتدای دولت سیزدهم میزان تجارت دو کشور ۱.۲ میلیارد دلار در سال بوده، ولی در سال 1402 به حدود ۵.۳ میلیارد دلار افزایش یافت».
صفری تاکید کرد: در سال ۱۴۰۲ تولید و صادرات محصولات کشاورزی ایران به روسیه در وضعیت خوبی قرار داشت و ۳.۲ میلیارد دلار به روسیه صادرات محصول داشتیم و ۲.۱ میلیارد دلار نیز کالا از این کشور وارد کردیم. همچنین، قرارداد‌هایی برای صادرات خودرو به روسیه امضا کرده‌ایم و در صادرات محصولات دانش‌بنیان و محصولات پتروشیمی شامل کاتالیست‌ها اتفاقات خوبی افتاده است.
به گفته صفری:«در سال 2024 برنامه داریم ۱۵ هزار دستگاه خودرو به روسیه صادر کنیم. در حوزه کشتیرانی و همکاری در بریکس نیز پروژه‌های مشترکی تعریف شده است. در حوزه گمرکی نیز گشایش‌هایی ایجاد شده است».
کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه هم در خصوص تغییرات اخیر در سبد کالاهای صادراتی ایران به روسیه گفته است:«عمده تجارت دو کشور در گذشته در حوزه محصولات کشاورزی و باغی و گیاهی بود اما امروز ما شاهد صادرات محصولات مختلفی در زمینه تکنولوژی هستیم». سفیر ایران در روسیه به همکاری‌های دو کشور در زمینه توربین‌ها، دارو، تجهیزات پزشکی، کالاهای بهداشتی، شکلات، شیرینی، کیف، کفش، چرم، لباس و مبل اشاره کرد و گفت:«امروز برخی از کالاهای ایرانی در حوزه شیرینی و شکلات و محصولات بهداشتی در قفسه فروشگاه‌های روسی دیده می‌شوند و جای خود را به خوبی در این کشور باز کرده‌اند».
خ
خنثی سازی تحریمهای غرب
مقابله با یکجانبه گرایی آمریکا مهمترین وجه مشترک دو کشور را تشکیل می‌دهد و باتوجه به اینکه ایران و روسیه از سوی غرب تحریم شده‌اند، تلاش می‌کنند برای سهولت در نقل و انتقالات ارزی، دلار را کنار گذاشته و بتوانند با ارزهای ملی مبادلاتشان را انجام دهند. آمریکا با استفاده از سلطه دلار در مبادلات جهانی، مشکلات جدی پیش پای کشورهای غیرهمسو با غرب ایجاد می‌کرد اما با زدودن دلار از مبادلات بین کشورها، ایران و روسیه می‌توانند آثار تحریمها بر روابط دوجانبه را کاهش دهند.
از طرفی، ایران به دلیل جایگاه ژئوپلتیک، ذخایر عظیم نفت و گاز، قدرت نظامی و پتانسیل‌های اقتصادی و همچنین نفوذ منطقه‌ای نقش محوری در تجارت منطقه‌ای خواهد داشت. با عضویت ایران در سازمانهای بین‌المللی مانند «سازمان همکاری شانگهای و بریکس» با محوریت چین و روسیه، تهران شراکت‌های شرقی خود را تقویت کرده است.
در بحث توسعه روابط اقتصادی بین دو کشور، کریدور شمال-جنوب اهمیت ویژه‌ای دارد. از آنجا که مرزهای اروپا به روی روسیه بسته شده است، مسکو برای حفظ شریان تجارت خارجی‌اش بر روی خطوط ریلی ایران حساب ویژه باز کرده است و راه‌اندازی کریدور شمال-جنوب همین در این راستا انجام شد. این کریدور حمل و نقل برای روسیه به صرفه است، زیرا این کشور برای انتقال کالاهای خود به اقیانوس هند و خلیج فارس باید از چند مسیر دریایی و ریلی استفاده می‌کرد که با افتتاح این پروژه در هزینه‌های این کشور هم صرفه جویی خواهد شد.
ایران و روسیه بیش از هر کشور دیگری به اهمیت مسیرهای ریلی و آبی در تجارت جهانی در آینده پی برده‌اند و تلاش می‌کنند زیرساختهای خود را توسعه دهند تا نقش مهمی در تجارت جهانی بازی کنند. اینکه مقامات آمریکایی از احداث کریدورهای ایران و روسیه که با هدف دور زدن تحریمها انجام می‌شود ابراز نگرانی می‌کنند نشانگر آن است که تهران و مسکو توانسته‌اند با ابتکارات جدید تحریمها را کم اثر کنند و تلاش کشورهای منطقه برای تقویت مناسبات خود با تهران و مسکو نشان می‌دهد که تحرکات آمریکا برای منزوی کردن این دو کشور با شکست مواجه شده است.
باتوجه به اینکه ردیابی مسیرهای ریلی سخت‌تر از مسیرهای دریایی است، با تکمیل کریدورهای حمل و نقل دو کشور، تحریمهای غرب هم کارآیی خود را در آینده از دست خواهند داد و این اهرم فشار واشنگتن برای همسو کردن کشورهای غیردوست با سیاستهای خود از بین خواهد رفت. هر چه کریدورهای ترانزیتی ایران و روسیه توسعه پیدا کند، تعاملات تجاری دو طرف نیز تسهیل خواهد شد.
پس از بحران اوکراین، روسیه و متحدانش در شرق سعی کرده‌اند تا اتحاد خود را در برابر جبهه غرب تقویت کنند. تقویت سازمانهای اقتصادی منطقه‌ای و ایجاد کریدورهای جدید، بخشی از این راهبرد هستند که تا حد زیادی موفق بوده است.
چشم انداز روابط تجاری ایران و روسیه
روسیه و ایران در دو سال گذشته روابط خود را در همه حوزه‌ها توسعه داده و به سطح راهبردی ارتقا داده‌اند و دیدارهای مکرر مقامات ارشد دو کشور هم برای تحکیم پیوندهای دوجانبه است.
هر چند روابط اقتصادی ایران و روسیه به لحاظ حجم تجارت در حد قابل قبولی نیست اما با ریل‌گذاری‌های انجام شده این همکاریها به بالاترین سطح خود در آینده خواهد رسید. در این رابطه، علی اوجی، وزیر نفت درباره زمان تحقق هدف مبادلات تجاری با روسیه گفت:«ظرف یک سال و نیم آینده و با برنامه‌ریزی که در دستورکار داریم، انتظار می‌رود به سقف سالانه ۴۰ میلیارد دلار در روابط تجاری ایران و روسیه برسیم». بنابراین، هر چقدر روابط تجاری بین دو کشور بیشتر باشد و دلار از مبادلات دوجانبه حذف شود، گشایش‌های بزرگی در عرصه اقتصاد داخلی ایجاد خواهد شد. تعامل بین بانکی یکی از مشکلات جدی بین دو کشور بود که با اجرایی شدن شبکه بانکی، سرمایه‌گذاران روسی و ایرانی برای سرمایه‌گذاری در زیرساختها و بخش‌های مختلف اقتصادی ترغیب خواهند شد.
تغییر و تحولات جهانی پس از بحران اوکراین، روسیه و ایران را به سمت همگرایی بیشتر سوق داده و اکنون روابط بین دو متحد در همه سطوح چنان به هم گره خورده است که اقدامات مخربانه آمریکا هم نمی‌تواند در آن خللی ایجاد کند. تهران و مسکو با به دست گرفتن نبض کریدورهای ریلی و آبی منطقه، خود را برای ایفای نقش مهم در نظم نوین جهانی آماده می‌کنند، نظام چند قطبی که کشورهای شرقی رهبری آنرا برعهده خواهند داشت و مثلث ایران-روسیه-چین در مرکز آن خواهند بود.
