پایگاه تحلیلی الوقت - کشت خشخاش همچنان یک موضوع جنجالی در افغانستان است. با وجود آن که طالبان طی حدود سه سال گذشته قدرت را در افغانستان در دست داشته، اما همچنان به نظر می رسد که مبارزه با کشت خشخاش یک چالش جدی برای حاکمیت مستقر در کابل است. طالبان از زمان بازگشت‌شان به قدرت در سال ۲۰۲۱ میلادی وعده داده بودند تا به کشت خشخاش و تولید مواد مخدر در افغانستان پایان دهند. حکومت امارت اسلامی همچنین یکسال بعد، در آوریل ۲۰۲۲ میلادی کشت گیاه خشخاش را که از آن تریاک و هروئین تولید می‌شود، ممنوع کرد. اما اکنون به نظر می رسد، کشاورزان افغانستان باردیگر تمایل به کشت خشخاش دارند.
طبق گزارش های سازمان ملل، قبل از اینکه طالبان قدرت را به دست گیرند، افغانستان بزرگترین صادرکننده تریاک در جهان بود و شاید در صورت بازگشت کشاورزان به کشت خشخاش، باردیگر افغانستان تبدیل به بزرگترین تولید کننده مواد مخدر در جهان شود.
پراکندگی جغرافیایی کشت خشاش
آمار رسمی حکومت طالبان نشان می‌دهد با وجود ممنوعیت کشت خشخاش، امسال مردم در ۲۸ ولایت از ۳۴ ولایت افغانستان خشخاش (کوکنار) کشت کرده‌اند.
در شرق افغانستان، ننگرهار، لغمان، کنر و نورستان شامل فهرست ولایاتی اند که در آنها امسال مردم به کشت خشخاش اقدام کرده‌اند و حکومت طالبان از تخریب کشتزارها در این ولایات خبر داده‌اند.
در غرب افغانستان، هرات، فراه، بادغیس و غور نیز شامل ولایات تحت کشت خشخاش گزارش شده است.
غزنی، بامیان و دایکندی در مناطق مرکزی نیز در فهرست ولایاتی با کشت خشخاش و تخریب کشتزارها در یک ماه اخیر جا دارد.
معاونت مبارزه با مواد مخدر حکومت طالبان از تخریب کشتزارهای خشخاش در پروان، کاپیسا و پنجشیر در نزدیکی پایتخت، کابل نیز خبر داده است.
اما در جنوب شرق افغانستان، خوست تنها ولایتی است که کشت خشخاش و تخریب کشتزارها در آن گزارش شده است.
در پایتخت کابل اما تنها ولسوالی سروبی شامل این فهرست است جایی که بر اساس آمار اداره مبازره با مواد مخدر بیش از ۶۶ هزار متر مکعب کشتزار خشخاش تخریب شده است.
دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد (UNODC) پیشتر در گزارش خود گفته بود که کشت خشخاش در افغانستان تحت کنترل حکومت طالبان ۹۵ درصد کاهش داشته است. بر اساس این گزارش، در سال ۲۰۲۳ در سراسر افغانستان سطح کشت خشخاش به ده هزار و هشت صد هکتار می‌رسد در حالی که این رقم در سال گذشته بیش از ۲۳۲ هزار هکتار بوده است.
تاثیر تغییرات آب و هوایی بر کشت خشخاش
به نظر می رسد که یکی از دلایل تمایل دوباره کشاورزان افغانستان به کشت دوباره خشخاش مرتبط با تغییرات آب و هوایی باشد.
افزایش دمای هوا: در حالی که میانگین دمای سالانه در افغانستان در نیم قرن گذشته 3.2 درجه فارنهایت یعنی دو برابر میانگین جهانی افزایش یافته است، این تغییر در جنوب افغانستان، تا 4.3 درجه فارنهایت افزایش یافته است. این میزان افزایش دما تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی برای افغانستان بسیار زیان ده بوده و مقامات افغانستان این میزان افزایش سالانه دما را در گفتگو با رویترز تائید کرده‌اند.
شور شدن خاک: با افزایش دما در افغاستان که حتی چند برابر میانگین جهانی است، کیفیت خاک این کشور نیز به شدت افت کرده است. گزارش‌ها حاکی از افزایش سطح شوری خاک است و در این وضعیت کشاورزی با محصولاتی مانند گندم و پنبه چندان سازگار نیست.
کاهش سطح آب: طی چند سال گذشته نیز سطح آب زیرزمینی در حوزه رودخانه هیرمند بین سال های 2003 تا 2021 حدود 8.5 فوت کاهش داشته است. بسیاری از مدل های آب و هوایی هم بدتر شدن شرایط آب و هوایی را در دهه های آینده برای افغانستان پیش بینی می کنند. در این صورت با کاهش منابع آبی، میل به کاشت خشخاش نیز افزایش خواهد داشت، چون گیاه خشخاش در مقایسه با دیگر محصولات کشاورزی به آب کمتری نیاز دارد.
تغییر الگوی کشت: براساس گزارش واشنگتن پست، در یک مزرعه آزمایشی در قندهار، دولت سابق تحت حمایت آمریکا کاشت درختان انار با ریشه عمیق در برابر گرما را آغاز کرد. در حال حاضر حدود 80 گونه انار کشت می شود. اما از نظر کشاورزان، تلاش‌ها برای ثمردهی مناسب و اقتصادی این نوع درختان انار تاکنون موفق نبوده است و محصولات آنان اقتصادی نیست. مسئول آبیاری محلی قندهار هم به واشنگتن پست گفته است که با تشدید خشکسالی در سال های گذشته، درختان هلو از داخل خشک شدند و کشاورزان مجبور به قطع آنها شدند و درختان انگور هم به دلیل آفتاب سوختگی ضعیف شده‌اند. فردی به نام «حاجی وزیر»، کشاورز 55 ساله به رویترز گفته است: «وقتی خشخاش کاشتم، سود آنها پنج برابر بیشتر از سایر محصولات کشاورزی بود و کشت آنها بسیار آسان تر بود، اما اکنون سودی حاصل نمی شود.»
فرار از فقر
با ممنوعیت کشت خشخاش، راه امرار معاش صدها هزار نفر قطع شده است. طبق یک تخمین در زمان جمهوریت، حدود دو میلیون نفر به کشت و تولید تریاک مشغول بودند. در حال حاضر هیچ چشم‌انداز مثبتی برای اشتغال این عده در دیگر بخش‌ها دیده نمی‌شود. کشاورزی افغانستان به روش سنتی بوده و ظرفیت جذب این تعداد را ندارد و به لحاظ صنعتی هم این کشور فاقد ساختارهای لازم است تا بتواند فرصتی برای افراد بیکار شده به وجود آورد. لذا افزایش نرخ بیکاری و فقر در افغانستان، موج جدیدی از تمایل دوباره به کشت خشخاش را باعث شده است. «شمس الرحمن موسی»، از مقامات ارشد بخش زراعت در ولایت قندهار هم به حکومت طالبان هشدار داده است که اگر کشاورزان نتوانند مخارج خود را تامین کنند، به کشت خشخاش روی خواهند آورد. کاهش درآمدهای کشاورزی به ویژه در جنوب افغانستان مشهود است و مناطق جنوبی افغانستان عمدتا شامل مناطقی است که حدود دو سوم خشخاش افغانستان قبل از ممنوعیت، در آن جا کشت می‌شد.
