الوقت- با گذشت تقریبا سه سال از روی کار آمدن طالبان در افغانستان، روند تحولات این کشور با وجود گره‌های دشوار اقتصادی و امنیتی و سیاسی همچنان تا نقطه ثبات مورد رضایت مردم این کشور و جامعه بین‌المللی فاصله زیادی دارد.
در این میان با توجه به اینکه از دیرباز بحرانهای داخلی افغانستان در وهله اول تأثیرات غیرقابل اجتنابی بر محط پیرامونی این کشور داشته است و به طرق مختلف سرمنشأ به چالش کشیدن منافع کشورهای همسایه دور و نزدیک بوده است، لذا همسایگان افغانستان بویژه در سه سال گذشته نشست‌های متعددی برگزار کرده‌اند تا با همکاری و مشارکت جمعی به راه‌حل‌های جامعی برای حل پایدار مسائل و مشکلات افغانستان دست یابند،
در همین راستا یکی از ابتکارات سیاسی کشورهای همسابه افغانستان تشکیل «گروه تماس منطقه‌ای» بوده که امروز دومین دور از نشست‌های دوره‌ای خود را با حضور نمایندگان ویژه چهار کشور ایران، چین، روسیه و پاکستان در تهران برگزار می‌کند.
در این نشست حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه رئیس جمهور ایران در امور افغانستان، "یو شیا یونگ"، نماینده ویژه رئیس‌جمهور چین در امور افغانستان، "ضمیر کابلوف"، نماینده ویژه روسیه در امور افغانستان و "آصف درانی"، نماینده ویژه پاکستان در امور افغانستان حضور دارند.
پیش از این، سید رسول موسوی، دستیار وزیر خارجه و مدیرکل آسیای جنوبی وزارت خارجه ایران درباره اهداف این نشست منطقه‌ای گفت:«رایزنی نمایندگان ویژه ایران، پاکستان، چین و روسیه در خصوص آینده افغانستان در دستورکار این نشست قرار دارد. به گفته این دیپلمات ایرانی:«نشست تهران پیام آور صلح، ثبات، توسعه برای افغانستان و منطقه در پرتو همکاری و همگرایی منطقه‌ای خواهد بود».
اولین نشست گروه تماس منطقه‌ای درباره افغانستان بهمن ماه ۱۴۰۲ و به پیشنهاد و ابتکار ایران در کابل برگزار شد و در این نشست نمایندگان ویژه و سفرای کشورهای منطقه و همسایه افغانستان حضور داشتند.
نشست تهران در ادامه سلسله نشست‌های فرمت مسکو است که در سالهای گذشته برگزار شده است. نشست قبلی «فرمت مسکو» با دستورکار تشکیل حکومت فراگیر، تامین حقوق زنان، و مبارزه با تهدید تروریسم در افغانستان ۲۹ سپتامبر 2023 برگزار شد. شرکت‌کنندگان عدم پیشرفت در ایجاد یک دولت واقعا فراگیر در افغانستان را تایید کردند. آنها همچنین از مقامات فعلی افغانستان خواستند تا شرایط لازم را برای بهبود رفاه مردم افغانستان، جلوگیری از مهاجرت بیشتر آنها و فراهم کردن شرایط برای بازگشت مهاجران فراهم کنند.
تشکیل یک دولت فراگیر در افغانستان از زمان روی کار آمدن طالبان به یکی از دغدغه‌ها در سطح بین‌المللی تبدیل شده است ولی طالبان تاکنون اراده‌ای برای ورود سایر اقلیتهای قومی به داخل دولت موقت نشان نداده و همین مسئله عامل بازدارنده در مسیر به رسمت شناختن حکومت کابل بوده است.
بررسی راه‌های همکاری با طالبان در نشست تهران
یکی از ضرورت‌های اصلی منطقه ای و بین المللی در نشست های مختلف درباره تحولات افغانستان که به نظر می‌رسد در «فرمت گروه تماس منطقه ای» نیز به آن توجه ویژه شده است، رسیدن به راه‌های تعامل با حکومت طالبان به عنوان زمامدار امور افغانستان برای پیشبرد حل مشکلات این کشور است و تعیین نماینده ویژه با اختیارات لازم و به منظور تسهیل در برگزاری نشست‌های دوره‌ای گواه این موضوع است.
با توجه به وضعیت پیچیده امنیتی و افزایش فعالیت‌های تروریستی در افغانستان و مسائل مرتبط با تولید مواد مخدر در این کشور، انجام هماهنگی‌های منطقه‌ای و تلاش‌های مشترک برای مبارزه با تروریسم و مبارزه با مواد مخدر از سوی کشورهای منطقه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بنابراین، نگاه غالب در گروه تماس منطقه ای آن است که حل این بحرانها در تعامل با حکومت طالبان دست یافتنی است همانگونه که بازگرداندن مهاجران افغان از ایران و پاکستان با همکاری دولت موقت صورت گرفت و در سایر زمینه‌ها هم چنین تعاملاتی الزامی است.
همسایگان افغانستان در این مورد متفق‌القول هستند که اگر قرار باشد مشکل افغانستان حل شود باید سطح همکاریهای سیاسی و اقتصادی با دولت موقت طالبان نیز در اولویت این کشورها باشد تا بتوانند با مشارکت دولت محلی بر بحرانهای داخلی این کشور غلبه کنند. تقویت مشارکت افغانستان در تعاملات اقتصادی از مهمترین برنامه‌های اصلی گروه تماس منطقه ای برای رفع مشکلات افغانستان بوده است.
اخیرا روسیه از تصمیم خود برای خارج کردن طالبان را از لیست گروه‌های تروریستی خبر داده و همچنین از عضویت افغانستان در سازمان همکاری شانگهای حمایت کرده است. افغانستان در حال حاضر عضو ناظر شانگهای است و در صورت عضویت رسمی آن در این سازمان منطقه‌ای، تعاملات با سایر اعضا در عرصه‌های تجاری نیز فراهم خواهد شد. هرچه مبادلات اقتصادی همسایگان با افغانستان رونق بیشتری داشته باشد، به همان میزان کنترل و نظارت بر تحولات داخلی این کشورهم بیشتر خواهد شد.
افغانستان به دلیل موقعیت استراتژیک و سوق الجیشی که دارد، می‌تواند در روند تجارت منطقه‌ای نقش مهمی ایفا کند. قرار گرفتن افغانستان در مسیر جاده ابریشم چین که پل ارتباطی بین شرق و غرب محسوب می‌شود در صورت هموار شدن شرایط در افغانستان، تجارت منطقه‌ای هم به سهولت انجام خواهد شد.
ایران در سالهای اخیر تلاش کرده تا زیرساخت‌های تجارت با افغانستان را گسترش دهد و با تکمیل راه آهن خواف-هرات و توسعه بندر چابهار، به افغانستان کمک کرده تا به راحتی بتواند به بازارهای منطقه دسترسی داشته باشد. چین هم به نوبه خود با سرمایه گذاری در بخش منابع انرژی و معادن افغانستان، گام‌های بلندی برای ورود افغانستان به بازارهای جهانی برداشته است.
محصور شدن افغانستان در خشکی، یکی از دلایل رشد افراط‌گرایی و تروریسم در این کشور بوده است و کشورهای همسایه از سرایت ناامنی به منطقه نگران هستند و به همین منظور برای کاستن از بار تهدیدات و ناامنی، تلاش می‌کنند با اتصال این کشور به مسیرهای ارتباطی بین‌المللی و آب‌های آزاد، زیرساختها و صادرات افغانستان را توسعه داده و برای رفع فقر در این کشور کمک کنند و بندر چابهار و خطوط ریلی ایران بهترین گزینه ممکن برای خروج افغانستان از این تنگناهای تجاری و سرزمینی است.
اتمسفر متفاوت نشست «گروه تماس منطقه‌ای» با «نشست‌های دوحه»
یکی از مسائل مهم در بررسی ماهیت اهداف و برنامه‌ها و اقدامات سلسله نشست‌های «گروه تماس منطقه‌ای»، موقعیت‌سنجی این ابتکار منطقه‌ای نسبت به روند بین‌المللی مشابه با آن یعنی پلتفرم «مذاکرات دوحه» می‌باشد که به نوعی می‌توان گفت رقابتی بر سر به دست گرفتن مدیریت تحولات کلان افغانستان است.
اگرچه نشست دوحه با سرپرستی سازمان ملل صورت می‌گیرد اما صحنه‌گردانی آنرا کشورهای غربی و در راس آنها ایالات متحده انجام می‌دهند. آمریکا با اینکه پس از بیست سال اشغالگری از افغانستان خارج شد اما کماکان مدیریت تحولات افغانستان را در راستای منافع و سیاستهای راهبردی منطقه‌ای خود دنبال می‌کند و با توجه به تعارضات راهبردی نظم ژئوپلتیکی منطقه‌ای مطلوب غرب با منافع قدرت‌های همسایه افغانستان (ایران، روسیه و چین) بنابراین مشخص است که ابتکار گروه تماس منطقه‌ای بر اساس نگاه غیرخوش‌بینانه اعضا به نیات مداخلات فرانطقه‌ای با ادعای کمک به حل مشکلات افغانستان صورت می‌گیرد.
تلاش مشترک شرکت کنندگان با توجه به نگرانی‌های امنیتی که از افغانستان دارند، دستیابی به حداقل سطح توافق است. ایران، روسیه، چین و پاکستان از بی‌ثباتی سیاسی در افغانستان و روند گسترش افراط گرایی از این کشور به سطح منطقه به شدت نگرانند و در سه سال گذشته با نشست‌های متعدد تلاش کرده‌اند تا گرهی از مشکلات افغانستان باز کرده و منطقه را نیز به سمت ثبات بیشتر سوق دهند.
در کل، می‌توان گفت، درحالی که طالبان نتوانسته خواسته جامعه جهانی را برای تشکیل دولتی فراگیر برآورده کند، اما وضعیت اقتصادی و امنیتی افغانستان به گونه‌ای است که نیازمند همکاریهای بین‌المللی است.
کشورهای غربی به سرکردگی آمریکا نشان داده‌اند که وضعیت ناامن و بحرانی افغانستان برای آنها اهمیتی ندارد و مسدود کردن بیش از 7 میلیارد دلار از دارایی‌های این کشور در بانک‌های غربی هم بر این مسئله صحه می‌گذارد و بنابراین نمی‌توان به کمکهای آمریکا و متحدانش که هزاران کیلومتر از مرزهای افغانستان فاصله دارند، امید بست. سازمان ملل هم با وجود ارسال کمکهای مالی محدود، اما تحت تاثیر سیاستهای آمریکا اقدام موثری برای حل مشکلات افغانستان انجام نداده است. بنابراین، کشورهای منطقه که در خط مقدم سرایت ناامنی‌ها از افغانستان قرار دارند و حکومت امارت اسلامی، باید سطح همکاریهای خود را ارتقا دهند تا بتوانند این کشور را از وضعیتی که به آن گرفتار شده است، نجات دهند.
