الوقت- آمریکا و قطر 50 سال است که روابط نزدیک و دوستانه‌ای بایکدیگر برقرار کرده‌اند و همکاریهای دو کشور در همه جنبه‌ها روز به روز در حال افزایش است. اگرچه در دهه‌های گذشته بزرگترین متحد آمریکا در خلیج فارس عربستان سعودی بوده اما به نظر می‌رسد قطر در سالهای اخیر بیش از سایر شیخ نشینها توجه کاخ سفید را به خود معطوف کرده است و گفتگوهای استراتژیک بین واشنگتن و دوحه از تحکیم و توسعه روابط حکایت دارد.
درحالی که جام جهانی فوتبال در قطر در حال برگزاری است، مقامات کاخ سفید فرصت را مغتنم شمرده‌اند تا نشست سالانه خود درباره گفتگوهای راهبردی را برگزار کنند و روز سه‌شنبه پنجمین دور این گفت‌وگوها به ریاست محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، و آنتونی بلینکن، وزرای خارجه دو کشور برگزار شد.
به گفته رسانه‌ها در این نشست تحولات مربوط به توافق هسته‌ای ایران، تحولات عراق، لبنان و لیبی، مساله فلسطین و نیز اقدامات مشترک در افغانستان بررسی شد و مقامات دو طرف همکاریهای دوجانبه را در بالاترین سطح اعلام کردند. در این رابطه عبدالرحمن آل ثانی گفت که قطر به روابط خود با ایالات متحده به عنوان یکی از شرکای راهبردی خود نگاه می‌کند که در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، دفاعی و زمینه‌های اقتصادی و عمرانی گسترش می‌یابد.
این گفتگوها در ادامه سلسله گفتگوهای دو کشور در چهار سال گذشته است. اولین دور این گفتگوها در ژانویه 2018 در آمریکا برگزار شد و درباره زمینه‌های همکاری میان دو کشور از جمله تجارت و سرمایه‌گذاری، دفاع، امنیت و اجرای قانون، مبارزه با تروریسم و هوانوردی بحث شد و در سه سال گذشته نیز در ماه نوامبر این گفتگوها ادامه داشته اشت.
گفتگوهای راهبردی قطر و آمریکا پس از آن شروع شد که کشورهای عربستان سعودی، امارات، اردن و مصر در ژوئن 2017 روابط دیپلماتیک خود را با قطر قطع کردند و با چراغ سبز واشنگتن محاصره اقتصادی علیه این شیخ‌نشین را کلید زدند تا بتوانند آنرا منزوی کرده و به تبعیت از سیاستهای خود وادار کنند. هر چند دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا در ابتدا به دلیل روابط نزدیکی که با سعودیها داشت جانب ریاض را گرفت اما این سیاست با عدم تسلیم دوحه در برابر فشارها تغییر کرد و به همین منظور واشنگتن تمهیدات جدیدی را برای توسعه مناسبات با این کشور اندیشید.
آمریکا با گفتگوهای راهبردی سعی کرد تا در روابط خود با قطر و دیگر شیخنشینها تعادل ایجاد کند. کاخ سفید در آن زمان احساس می‌کرد که اگر تنها از عربستان و امارات حمایت کند و قطر را از خود براند، ممکن است این کشور به سمت ایران، روسیه و چین متمایل شود و این تهدیدی برای منافع واشنگتن بود. باتوجه به اینکه یکی از مهمترین دلایل قطع روابط اعراب با قطر اظهارات «شیخ حمد بن خلیفه» در فایل صوتی لو رفته از او درباره جایگاه مهم ایران در منطقه و جهان اسلام و متحدان آن یعنی حزب‌الله و حماس و انتقاد تند از عملکرد سعودیها بود، این احتمال وجود داشت که دوحه برای پر کردن این خلاء با تهران روابط خود را تقویت کند و همینگونه نیز شد و سطح همکاریهای تهران و دوحه در چهار سال گذشته بیش از پیش افزایش یافته است.
مناسبات آمریکا با قطر پس از توافق العلا که به پایان بحران در شورای همکاری انجامید، تقویت شده است و در گفتگوهایی که در نوامبر 2021 بین بلینکن و آل ثانی انجام شد افزایش همکاریها در همه سطوح هدف‌گذاری شد. در گفتگوهای سال گذشته که سه ماه پس از خروج آمریکا از افغانستان برگزار گردید، چندین توافقنامه و یادداشت تفاهم در بخشهای مختلف از جمله اقدامات مربوط به حفظ منافع آمریکا در افغانستان، تفاهم‌نامه همکاری برای میزبانی از آوارگان افغانستان به امضا طرفین رسید. قطر برای سالها میزبان هیئت طالبان بود و در امضای توافقنامه بین آمریکا و طالبان نقش میانجی داشت. از آنجایی که دوحه می‌تواند به عنوان میانجی بین غرب و طالبان عمل کند، سفارت قطر در کابل نیز در ماه دسامبر میزبان حافظ منافع آمریکا در افغانستان شد و این ثمره گفتگوهای راهبردی بین دو کشور است. از اینرو، واشنگتن قصد دارد با کمک قطری‌ها بر امور امنیتی افغانستان از دور نظارت داشته باشد.
از سوی دیگر، دوحه در سالهای اخیر سعی دارد تا نقش میانجیگری در تحولات منطقه را ایفا کند، از این منظر هم برای واشنگتن اهمیت دارد. به همین دلیل، قطر همچنین با ایفای نقش به عنوان کانال واسطه با تهران در مواقع لزوم به واشنگتن کمک می‌کند، همانطور که در سفر اخیر امیر قطر به تهران دیدیم.
همکاریهای امنیتی
قطر هم مثل سایر شیخنشینها میزبان پایگاه هوایی العدید آمریکا در منطقه است و بیش از 12000 پرسنل نظامی در این پایگاه مستقر هستند و این مسئله به تحکیم روابط امنیتی دو کشور کمک کرده است. این پایگاه مسئولیت تمامی عملیات هوایی ائتلاف در خاورمیانه و آسیای مرکزی را بر عهده دارد و از اینرو اهمیت قابل توجهی برای واشنگتن دارد.
قطر یکی از خریداران تسلیحات آمریکایی است و سالانه میلیاردها دلار برای این برنامه اختصاص می‌دهد. مقامات دوحه در اکتبر 2020 پیشنهاد خرید جنگنده‌های اف 35 را به آمریکاییها دادند، هر چند فروش اینگونه تسلیحات به کشورهای خارجی هنوز عملی نشده است اما باتوجه به توسعه روز افزون روابط امنیتی بین دوحه و واشنگتن، شاید در آینده این توافقات امضا شود. در اکتبر 2021 هم 4 فروند جنگنده اف 15 به قطر تحویل داده شد که در راستای تقویت همکاریهای استراتژیک بود.
قطر موقعیت ژئوپلتیکی مهمی در خلیج فارس دارد و می‌تواند برای پیشبرد برنامه‌های آمریکا در منطقه نقش حیاتی ایفا کند. باتوجه به نزدیکی قطر به مرزهای ایران در خلیج فارس، واشنگتن می‌تواند با حضور گسترده در این کشور تحرکات ایران را از نزدیک رصد کنند. باتوجه به اینکه عربستان و امارات پس از بحران اوکراین با سیاستهای آمریکا در جهان همراهی نکردند و حاضر نشدند بر علیه روسیه اقدام کنند، از اینرو، توسعه روابط با قطر در دستور کار قرار گرفته است.
واشنگتن به این مسئله آگاه است که شرایط جهان به سمتی می‌رود که رقبای آمریکا مانند چین و روسیه روز به روز قدرتمندتر می‌شوند و در رویای ایجاد نظام چند قطبی هستند تا هژمونی واشنگتن را به چالش بکشند. دورخیر چین و روسیه برای توسعه مناسبات با شیخ نشینها در سالهای اخیر روند فزاینده ای داشته است. در مقابل آمریکا سعی دارد تا هر چه بیشتر اعراب را دور خود جمع کرده و اجازه تقویت جای پای رقبای شرقی خود را در خلیج فارس ندهد زیرا ورود پکن و مسکو به خلیج فارس به معنای کاهش وابستگی اعراب به واشنگتن به شمار می‌رود و به دلیل موقعیت ژئوپلتیک خلیج فارس به عنوان نبض انرژی جهانی، کنترل این منطقه در سرنوشت رقابت قدرت‌ها بسیار تأثیرگذار است.
اهمیت قطر برای آمریکاییها تا جایی است که جو بایدن چند ماه پیش در سخنانی این کشور را متحد واشنگتن در خارج از ناتو اعلام کرد. آمریکا سعی دارد با این اقدام جایگاه قطر را در شورای همکاری بالا ببرد و دوحه را به عنوان رابط دیپلماتیک در موضوعاتی مانند افغانستان و ایران مفید می‌داند.
همکاریهای اقتصادی گسترده
واشنگتن از سالها پیش در قطر سرمایه‌گذاریهای زیادی را در این کشور انجام داده و بر اساس گزارشها، 850 شرکت آمریکایی در قطر حضور دارند که در بخشهای اقتصادی و انرژی فعالیت می‌کنند و میلیاردها دلار در این کشور سرمایه گذاری کرده‌اند. حجم تجارت آمریکا و قطر بیش از 200 میلیارد دلار است و با شروع گفتگوهای راهبردی هر ساله این رقم در حال افزایش است. همچنین، در ماه ژانویه 2022 در حاشیه سفر امیر قطر به آمریکا، توافقنامه خرید ۵۰ فروند هواپیمای بوئینگ ۳۷۳ به ارزش بیش از ۲۰ میلیارد دلار امضا شد و نشان داد که دو طرف برای توسعه همکاری در همه عرصه‌ها تلاش می‌کنند.
قطر قوانین سختگیرانه‌ای برای شرکتهای خارجی درنظر نگرفته و همین جذابیت زیادی برای شرکتهای آمریکایی که در حوزه انرژی متمرکز هستند ایجاد کرده است. این کشور بزرگترین تامین کننده قطعات صنعت نفت و گاز قطر است و در توسعه این بخشها نقش مهمی دارد. وزیر خارجه قطر دو ماه پیش در سخنانی با تاکید بر اهمیت ثبات بازار انرژی برای قطر گفته بود که سرمایه‌گذاری آمریکاییها در زمینه گاز طبیعی در حال گسترش است و نشان می‌دهد که واشنگتن بعد از این در حوزه انرژی قطر بیشتر متمرکز خواهد شد.
ایالات متحده بزرگترین سرمایه‌گذار خارجی در قطر است و بیش از با 110 میلیارد دلار در این کشور سرمایه گذاری کرده است. ایالات متحده همچنین بزرگترین شریک تجاری قطر و بزرگترین منبع صادرات به قطر با 6.5 میلیارد دلار صادرات در سال است. با این حال، این یک رابطه تجاری یک طرفه نیست، زیرا قطر نیز سرمایه‌گذاری را از طریق سازمان سرمایه‌گذاری قطر افزایش داده و متعهد شده است که بیش از 45 میلیارد در بخشهای مختلف آمریکا سرمایه‌گذاری کند. به گفته مقامات قطری، چندین سرمایه‌گذاری کلیدی در چندین بخش از جمله زیرساختهای نفت و گاز، هوافضا، فناوری مالی، املاک، غذا، تولید، مراقبت‌های بهداشتی، انرژی سبز، سرگرمی و مهمان‌نوازی سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
چشم آمریکا به گاز قطر
اینکه چرا آمریکاییها در شرایط فعلی روی قطر حساب باز کرده‌اند بخشی از آن به خاطر ذخایر انرژی و به خصوص گاز این کشور است. اروپاییها پس از بحران اوکراین به شدت با بحران انرژی روبرو هستند و دنبال مسیرهای جایگزین می‌گردند تا این مشکل را برطرف کنند. قطر به دلیل اینکه سومین کشور دارای ذخایر گازی در جهان است، می‌تواند یکی از این گزینه‌ها باشد که در شرایط کنونی به کمک غربیها بیاید. آمریکا هم سعی دارد با تداوم همکاری راهبردی که اقتصاد و انرژی هم جزئی از آن است، از منابع قطر برای کمک به اروپاییها استفاده کند.
روسیه در ماه‌های اخیر تلاش کرده تا کشورهای نفت‌خیز عربی در اوپک پلاس را با خود همراه کرده و از این طریق ضربه سنگینی را به غربیها وارد کند. در این میان، آمریکا نیز درصدد است با کمک کشورهایی مثل قطر بحران انرژی در جهان را مدیریت کرده و قیمتها را تثبیت و کنترل کند. اگرچه قطر بر اساس قراردادهای امضا شده با کشورهای آسیایی در حال حاضر توان لازم برای افزایش صادرات خود را ندارد اما واشنگتن قصد دارد با سرمایه‌گذاری در این انرژی قطر، در آینده از این منابع برای جایگزین کردن گاز روسیه به اروپا استفاده کند.
همکاری در سطوح فناوری
باتوجه به اینکه قطر سعی دارد در فناوری‌های به روز هم خود را با استانداردهای جهانی مطابقت دهد به همین دلیل با آمریکا همکاریهای گسترده‌ای را شروع کرده تا از تکنولوژی غرب در این زمینه بهره بگیرد.
فهد الدوساری، وابسته بازرگانی قطر در ایالات متحده، سال گذشته در سخنانی در نشست اقتصادی دو کشور در کالیفرنیا تاکید کرد که قطر در رده بندی کشورهای برتر در انطباق فناوری اطلاعات و ارتباطات قرار دارد و شهرهای هوشمند و فناوری‌های تحرک، خدمات مالی، هوش مصنوعی و بارور کردن ابرها در حال تبدیل شدن به بخش جدایی ناپذیر اقتصاد هستند. ما انتظار داریم که بخش فناوری در چند سال آینده به سرعت رشد کند و فرصت‌های فوق‌العاده‌ای را برای شرکتهای فناوری ایالات متحده در همه سطوح فراهم کند. به گفته این مقام قطری، همکاری بین مرکز جهش کالیفرنیا و مرکز نوآوری‌های جهش قطر از تلاش‌های دوحه برای ایجاد مشارکت‌های جدید بین شرکتهای قطری و آمریکایی و جذب استارت‌آپ‌ها و استعدادهای فناوری حمایت می‌کند.
قطر در سال 2008 چشم انداز ملی 2030 و استراتژی بلندپروازانه را برای ایجاد یک اقتصاد رقابتی و یکپارچه مبتنی بر دانش جهانی اتخاذ کرد و هدف این استراتژی تبدیل کشور به جامعه‌ای پیشرفته با قابلیت دستیابی به توسعه پایدار است و در این میان به کمک واشنگتن برای توسعه زیرساختهای خود نیاز دارد. همکاریها در سطوح تکنولوژی پس از شروع روابط راهبردی دو کشور در دستور کار قرار گرفته و بیانگر این است که همکاریها در مسیر خوبی به پیش می‌رود و به دلیل ذخایر گسترده مالی قطر، جایگاه این کشور در سیاستهای آتی واشنگتن ارتقا خواهد یافت.
آمریکا قصد دارد تا بخشی از تعهدات خود در خلیج فارس را کاهش داده و به متحدانش واگذار کند و لذا، روی قطر سرمایه گذاری کرده است تا از ظرفیت‌های این کشور برای مقابله با تهدیدات در منطقه استفاده کند. واشنگتن سعی دارد تا سطح روابط خود با اعضای شورای همکاری خلیج فارس به خصوص قطر را در بالاترین سطح ارتقاد داده و از هم پیمانی به اتحاد استراتژیک برساند. توسعه مناسبات با قطر سبب می‌شود تا دیگر شیخنشینها هم سطع همکاری با دوحه را افزایش دهند. زیرا واشنگتن برای پیشبرد برنامه‌های ضد ایرانی خود و تضمین امنیت رژیم صهیونیستی به کمک همه اعراب نیاز دارد تا ائتلافی منطقه‌ای علیه تهران تشکیل دهد.
