پایگاه تحلیلی الوقت – چند هزار سال پس از داستان ادیان ابراهیمی درباره رود نیل، قوم بنی اسرائیل و مصر، یکباردیگر این سه موضوع در شمال آفریقا به هم رسیده اند.
رود نیل شاهرگ حیاتی مصر است. رودخانه نیل بزرگ از به هم پیوستن دو رودخانه نیل دیگر یعنی نیل آبی و نیل سفید تشکیل می شود. نیل آبی رودخانه پرآبی است که از اتیوپی سرچشمه می گیرد و نیل سپید نیز از دریاچه ویکتوریا در مرز سه کشور اوگاندا، کنیا و تانزانیا سرچشمه می گیرد.
نیل سپید پس از عبور از اوگاندا وارد سودان جنوبی می شود و نیل آبی نیز که از اتیوپی سرچشمه می گیرد از مسیر دیگری وارد سودان جنوبی می شود و دو رود نیل آبی و سپید در خارطوم سودان سرانجام یکی شده و رودخانه نیل بزرگ را تشکیل می دهند.
نیل بزرگ هم سودان را سیراب می کند و هم مصر را البته سهم نیل در آبادی مصر بیشتر به نظر می رسد. در مصر شهرها و تاسیسات بسیاری اطراف نیل بزرگ قرار گرفته و سد معروف آسوان و دریاچه جمال عبدالناصر مصر نیز بر رودخانه نیل بزرگ ساخته شده اند و البته نیل بزرگ در مسیر خود پس از عبور از صحراهای خشک مصر به مدیترانه می ریزد و پیش از مدیترانه نیز با تشکیل دلتایی بزرگ و جلگه ای حاصلخیز هزاران هکتار زمین کشاورزی مرغوب را به مصری ها هدیه می دهد.
با این حال یک موضوع مهم طی حداقل 10 سال گذشته تا کنون موجب نگرانی بسیار زیادی مصری ها و سودانی ها شده و آن ساخت سد بر رودخانه نیل آبی توسط اتیوپی است.
اتیوپی سد مورد نظر خود را با نام سدالنهضه که در نوع خود یکی از بزرگترین سدها در جهان به شمار می رود، در آخرین بخشی که نیل آبی در حال خروج از این کشور است و در مجاورت مرز سودان جنوبی احداث کرده تا آسیب رودخانه خشک شده پس از سد متوجه خاک اتیوپی نشود. سد النهضه تا مرز سودان جنوبی فقط 20 کیلومتر فاصله دارد.
با وجود آن که سودان جنوبی در صورت تکمیل سدالنهضه آسیب بسیار جدی را خواهد دید، اما این کشور تازه استقلال یافته آنقدر درگیر بحران های داخلی خود است که صدای مخالفتش با احداث سدالنهضه کمتر شنیده می شود. دولت سودان اما در شمال سودان جنوبی کمی صدای مخالفتش بلندتر و هم نوا با مصر است و البته مصر برای مخالفت با تکممیل سدالنهضه از همه مصمم تر و عصبانی تر است.
تکمیل ساخت سدالنهضه به معنای خشکی نیل آبی است، اما نیل بزرگ خشک خشک نخواهد شد، چون نیل سپید همچنان به نیل بزرگ متصل خواهد بود، اما قطع ورودی آب از رودخانه نیل آبی، نیل بزرگ در سودان و مصر را به شدت نحیف و ضعیف خواهد ساخت و از همین رو مصر به شدت با تکمیل ساخت النهضه مخالف است.
سدالنهضه، موضوع داخلی یا بین المللی؟
شروع ساخت سدالنهضه توسط دولت اتیوپی به سال 2011 یعنی حدود 10 سال پیش باز می گردد و از همان زمان نیز مصر و سودان با ساخت این سد مخالفت خود را اعلام کردند.
در حال حاضر دولت اتیوپی بخشی از سد را آبگیری کرده و قرار است مرحله دوم آبگیری سد نیز آغاز شود. برای دولت اتیوپی ساخت سدالنهضه آنقدر مهم شده که افکارعمومی در این کشور هر روز اخبار لحظه به لحظه پیشرفت این سد را دنبال می کنند و قرار است آبگیری کامل آن با یک جشن ملی بزرگ همراه شود. حتی دولت اتیوپی نام این سد را «رنسانس بزرگ» گذاشته که اشاره به تغییرات اقتصادی و اجتماعی پس از تکمیل این سد در آینده اتیوپی است.
در مقابل اما مصر درخواست کرده که آبگیری سد النهضه در مرحله فعلی باقی بماند و خروجی آب از سد کمتر از میزان فعلی نشود. مصر حتی هشدار داده که اگر اتیوپی حاضر به همکاری در موضوع سدالنهضه نباشد، این سد را بمباران خواهد کرد و هفته گذشته نیز وزیرخارجه مصر در هشداری آشکار از بکارگیری همه گزینه ها از سوی قاهره برای دفاع از منافع خود درباره سدالنهضه خبر داد.
مصر به همراه سودان پرونده سدالنهضه را در شورای امنیت مطرح کرده و خواستار مداخله شورای امنیت در تنش منطقه ای دباره سدالنهضه هستند و در مقابل اتیوپی موضوع سدالنهضه را داخلی و بی ارتباط با شورای امنیت عنوان کرده است.
طی چند سال گذشته نیز مذاکراتی میان مصر و سودان و اتیوپی درباره سازوکار استفاده و آبگیری سدالنهضه برگزار شده و از جمله در یکی از این مذاکرات در زمان دولت ترامپ در آمریکا طرفین از دستیابی به یک توافق سه جانبه خبر دادند، اما مشکل آنجاست که مصر و سودان توافق سه جانبه درباره سدالنهضه را برای اتیوپی الزام آور می دانند و از اتیوپی می خواهند با توجه به تاثیرات کم آبی و خشکسالی احتمالی پس از آبگیری سدالنهضه، به توافق فعلی پای بند بماند و میزان خروجی آب از سد را تعدیل کند، اما اتیوپی این توافق را ارشادی و صرفا توصیه ای می داند که تعهدی الزام آور در برابر آن نخواهد داشت و همین اختلاف نظر باعث شده تا همچنان اختلاف بر سر آبگیری سد النهضه در بن بست باقی بماند.
بازیگر خارجی که موش می دواند!
در میانه اختلافات منطقه ای مصر و سودان با اتیوپی برسر سد النهضه و رودخانه نیل، ردپای یک بازیگر خارجی نیز دیده می شود که در حال ماهیگیری از آب گل آلود اختلافات بر سر نیل است.
«مصطفی بکری» چهره رسانه ای و نماینده پارلمان مصر سه روز پیش فاش کرد که بحران سد النهضه یک بحران سیاسی است که با هدف انتقال آب رود نیل به اسرائیل شکل گرفته است.
«ضیاء الدین داوود» یکی دیگر از نمایندگان پارلمان مصر نوشت که تل‌آویو از اتیوپی برای تحت فشار قرار دادن مصر به منظور تحقق «اسرائیل بزرگ از نیل تا فرات» استفاده می‌کند.
«مصطفی الفقی» دیپلمات سابق مصری و رئیس کتابخانه اسکندریه هم گفته اسرائیل در پرونده سد النهضه تاثیر دارد چرا که از از زمان رئیس جمهوری اسبق مصر (محمد انور سادات) آرزو داشت یکی از کشورهای پایین دست رود نیل باشد. الفقی معتقد است که مصر باید در پرونده سد النهضه برای اعمال فشار بر اتیوپی به اسرائیل متوسل شود.
در حالی که این افراد از همدستی اتیوپی در دستیابی به اهداف اسرائیل «به منظور به زانو درآوردن قاهره» پرده برداشتند، برخی دیگر پیشنهاد مصر برای توسل به اسرائیل به منظور میانجیگری در بحران سد النهضه را مورد انتقاد قرار دادند.
«حسنی محلی» روزنامه‌نگار در المیادین نوشت: اسرائیل از سال‌های اولیه شکل‌گیری از طریق چندین پروژه و طرح که از طرف ایالات متحده حمایت می‌شده به دنبال به دست آوردن آب رود نیل بوده است. از اهداف مهم اسرائیل آب بود که پس از اشغال فلسطین در سال ۱۹۴۸ و روی آوردن به سمت کشورهای آفریقایی، به نیل دسترسی پیدا کند.
همچنین «أمانی القرم» در رای الیوم نوشت: علاقه اسرائیل به منابع آبی به طور کلی و حوزه نیل به طور خاص در قلب اندیشه استراتژیک صهیونیست‌ها قرار دارد.
«عبد الله السناوی» هم در روزنامه لبنانی الاخبار با انتقاد از پیشنهاد «مصطفی الفقی» دیپلمات سابق مصری نوشت: یکی از بدترین اتفاق‌هایی که دارد رخ می‌دهد افزایش برخی صداها در مصر است که خواستار مداخله اسرائیل برای حل بحران سد النهضه هستند.
این که چرا صهیونیست ها به صورت پشت پرده و چراغ خاموش به یک بازیگر مداخله گر در پرونده سدالنهضه تبدیل شده‌اند، می تواند دلایل مشخصی داشته باشد:
در واقع تل آویو به صورت پنهان در بحران سد النهضه از اتیوپی حمایت کرده و در این پرونده مداخله می‌کند و هدف آن ها از این مداخله اعمال فشار بر مصری‌ها در خصوص رود نیل است. با وجود پیمان صلح مصر و رژیم صهیونیستی و برخی ژست های دیپلماتیک، تردیدی نیست که مصر و اسرائیل هیچگاه نه تنها به عنوان متحد استراتژیک شناخته نمی شوند، بلکه دو طرف مخالفانی استراتژیک و سرسخت هستند که در ظاهر به هم لبخند می زنند و هرگاه فرصتی پیش آید، لایه های خصومت دوطرف نیز زبان باز خواهد کرد. در حال حاضر تل آویو، بحران رود نیل را فرصتی ارزشمند برای فشار بیشتر بر مصری ها ارزیابی می کند و از این فرصت حداکثر استفاده را خواهد کرد. انگلیسی‌ها از دیر باز گفته بودند که رود نیل مهم‌ترین مسئله برای مصری‌ها است و اگر می‌خواهی آنها را تحت فشار قرار دهی از این طریق اقدام کن و حالا اسرائیلی راه پدرخوانده خود را برای مقابله با مصر در پیش گرفته اند.
از سوی دیگر باید توجه داشت که مسئله آب همیشه یکی از ارکان راهبردی رژیم صهیونیستی و سیاست‌های آن در خصوص کشورهای حوزه نیل و آفریقا به ویژه اتیوپی بوده است. این رژیم، سیطره بر منابع آب منطقه را بخشی از امنیت داخلی خود و یکی از ابزارها برای تحقق هدف بزرگ از نیل تا فرات خود می‌داند و حال با نزدیکی به اتیوپی درتلاش است تا سهمی از این پروژه آبی بزرگ را نصیب خود کند.
از سوی دیگر، بحران آفرینی و بی ثباتی در مناطق پیرامونی رژیم صهیونیستی یکی از اهداف همیشگی صهیونیست ها بوده است و اکنون که مصر و اتیوپی در شرق آفریقا دچار شدیدترین اختلافات هستند، صهیونیست ها وجود این بی ثباتی در شرق آفریقا را به عنوان یک کانون جدید تنش در منطقه هم راستا با اهداف خود ارزیابی می کنند.
