الوقت- پس از بالا گرفتن تنشهای روسیه و اوکراین در منطقه دونباس و افزایش حمایت های ترکیه از اوکراین ، بالاخره روسیه در اولین واکنش خود به ترکیه هشدار داد از فروش پهپاد و دیگر تجهیزات جنگی به اوکراین خودداری کند. حمایتهای ترکیه از اوکراین به نقش آفرینی ترکیه در بین سه بلوک قدرت اتحادیه اروپا، روسیه و آمریکا منجر شده است و این سوال را ایجاد می‌کند که ترکیه در بین منافع متعارض همکاری و رقابت با سه بلوک اخیر دنبال چه اهدافی است و مرز حمایت ترکیه از اوکراین تا کجاست؟
مواضع ترکیه در قبال بحران اوکراین
ترکیه جزو اولین کشورهایی بود که استقلال اوکراین در سال 1991 را به رسمیت شناخت. از همان ابتدای تصرف شبه جزیره کریمه نیز، ترکیه مخالفت خود را نسبت به مواضع روسیه اعلام کرد. با این حال در بحبوحه روابط گرم روسیه و ترکیه، اخیرا حمایت های آنکارا از اوکراین افزایش یافته است.
روز 21 فروردین اردوغان پس از سفر ولادیمر زلنسکی به ترکیه بر مشارکت راهبردی با اوکراین تاکید و خواهان پایان تنشها در شرق اوکراین شد. البته به غیر از حمایتهای سیاسی زمانی که آمریکا از تصمیم خود بر اعزام دو ناو جنگی به دریای سیاه خبر داد. ترکیه اعلام کرد مجوز عبور آنها از تنگه بسفر ترکیه را صادر کرده است. اگر چه هفته گذشته خبر عبور این ناوها به کلی از طرف آمریکا تکذیب شد اما ترکیه نشان داد حداقل در اعزام نیروهای خارجی به نفع اوکراین پشتیبانی می‌کند. علاوه بر این پس از دیدار قبلی زلنسکی از ترکیه در اکتبر 2020، توافقاتی را برای راه‌اندازی پروژه‌های مشترک برای ساخت کشتی‌های جنگی، پهپاد و موتورهای توربینی امضا کردند. در مقابل اوکراین نیز اعلام کرد از مواضع ترکیه در لیبی و قره باغ حمایت می‌کند.
در نوامبر ۲۰۱۹، اوکراین ۶ پهپاد مسلح " بایراکتار تی‌بی۲"، را از ترکیه خریداری کرد. اوکراین حساب ویژه ای روی پهپادهای ترکیه باز نموده، به صورتی که وزیر دفاع اوکراین از آنها به عنوان موثرترین جنگ افزارهای مدرن یاد کرد که امتحان خود را در سوریه، لیبی و جنگ قره باغ پس داده‌اند. در جنگ قره باغ پهپادهای ترکیه توانستند برتری خود را نسبت به تجهیزات جنگی مشابه روسیه که در اختیار ارمنستان قرار داده بود، نشان دهند. این مساله باعث تحسین کارشنان نظامی اوکراین شده بود. علاوه بر پهپادها ترکیه قراردادی را با اوکراین برای تحویل ناوچه‌های سبک به امضا رسانیده است.
اهداف ترکیه در حمایت از اوکراین
ترکیه اهداف متعددی را درحمایت از اوکراین دنبال می‌کند. ترکیه به عنوان یکی از اعضای ناتو در چند سال اخیر مواضع متفاوت و متضادی با ناتو در پیش گرفته بود به خصوص در زمان ترامپ این مواضع آنکارا باعث تحریمهای اقتصادی و ضعیف شدن جایگاه اردوغان در بین رقبای سیاسی خود در داخل ترکیه شد. بنابراین اولین هدف اردوغان تجدید و ترمیم روابط خود با ناتو در دوران پساترامپ است. هفته گذشته اردوغان و«ینس استولتنبرگ» دبیر کل ناتو در مورد مسائل مختلف از جمله مساله اوکراین به صورت تلفنی گفتگو کردند. علاوه برتقویت حمایت با ناتو اردوغان با اتحادیه اروپا در شرق مدیترانه دچار تعارض شدید منافع شده است. آذر ماه سال گذشته اجلاس اتحادیه اروپا اعلام کرد تحریم‌ها علیه ترکیه را به دلیل اقداماتش در شرق مدیترانه افزایش می‌دهد و تا ماه مارس به ترکیه مهلت می‌دهد تا موضعش را درباره حفاری‌ها در شرق مدیترانه و حل مشکلات با یونان و قبرس تغییر دهد. لذا اکنون فرصت مناسبی برای ترکیه پدید آمده تا با کمترین هزینه از اتحادیه اروپا در شرق مدیترانه امتیاز بگیرد. ترکیه برای پیشبرد منافع انرژی خود در مدیترانه به شدت به حمایت های اتحادیه اروپا در برابر سایر رقبا مانند اسرائیل، مصر، قیرس و یونان نیاز دارد.
ترکیه در حمایت از اوکراین منافع اقتصادی را نیز دنبال می‌کند. طی سالهای گذشته صادرات تسلیحات ترکیه به سه میلیارد دلار افزایش یافته است و یکی از بازارهای هدف در این زمینه اوکراین است. در زمینه‌های دیگر نیز ترکیه روابط اقتصادی خود را با اوکراین تقویت نموده است. در دیدار ماه اکتبر زلنسکی از استانبول او یک قرارداد 20 میلیارد دلاری با اردوغان امضا نمود. علاوه بر این ترکیه بیش از 6 میلیارد دلار در اوکراین سرمایه گذاری خارجی انجام داده و حدود 700 شرکت ترکیه ای در اوکراین مشغول فعالیت هستند.
یکی دیگر از اهداف ترکیه مسائل هویتی و حمایت از ترک تبارهای اوکراین است. حدود 13 درصد از جمعیت شبه جزیره کریمه را ترک تبارها تشکیل می‌دهند. عبدالجمیل کریم‌اوغلو، رهبر تُرک‌های تاتار شبه جزیره کریمه و عضو پارلمان اوکراین است به شدت با مواضع روسیه مخالفت نمود که منجر به تبعید او از این منطقه شد. وزیر خارجه ترکیه و اردوغان اخیرا نیز بر حمایت از او و ترک تبارهای اوکراین تاکید نمودند که همواره ارتباط نزدیکی با تیم اردوغان و کاخ ریاست جمهوری ترکیه داشته است.
ترکیه در وضعیت ژئواستراتژیکی حساسی در بین دو خط لوله ترک استریم که روسیه قصد دارد با دور زدن اوکراین آنرا از طریق ترکیه به اروپا متصل کند و خط لوله رقیب آن خط لوله ترانس آدریاتیک که متعلق به آذربایجان بوده و پس از عبور از 20 استان ترکیه به جنوب اروپا می‌رسد، قرار دارد. ترکیه از هر دو خط لوله سود می‌برد ولی با حمایتهای اخیر از اوکراین موقعیت خط لوله ترک استریم را تضعیف می‌کند که هم به نفع اوکراین است هم به نفع آذربایجان.
اما مهمترین مساله این است که ترکیه با این آشوب‌سازی عمدی در سیاست خارجی به دنبال چیدن میوه‌های متنوع روسی و غربی است. در سال ۲۰۱۹، ترکیه بخش اول سیستم دفاع هوایی اس-۴۰۰ را از روسیه تحویل گرفت. علاوه بر این روسیه مشغول ساخت اولین نیروگاه اتمی ترکیه در آق‌قویو، است. بنابراین روابط راهبردی بین روسیه و ترکیه در جریان است که اردوغان فعلا نمی‌تواند از آن چشم‌پوشی کند. اواخر سال 2020 آمریکا چندین مقام ترکیه را به دلیل خرید سامانه اس 400 تحریم کرد اما ترکیه اعلام کرد از خرید این سامانه ها خودداری نم‌یکند. پس از هر دیداری که اردوغان با زلنسکی انجام داده بلافاصله اردوغان تماس تلفنی نیز با پوتین انجام داده تا نشان دهد حمایتهای ترکیه از اوکراین آنقدرها هم جدی نیست. بنابراین ترکیه با حمایت های سیاسی و نظامی ضعیف از اوکراین هم مشغول امتیاز گیری از روسیه بر سر خطوط انتقال نفت، مسائل لیبی، و سامانه های اس 400 است و هم به دنبال امتیاز گیری از اروپا در مدیترانه شرقی و جلب حمایتهای ناتو از مواضع ترکیه در سوریه است.
در مورد آمریکا نیز ترکیه به دنبال کاهش و حذف تحریمهای زمان ترامپ و منصرف نمودن بایدن از هرگونه حمایت احتمالی از فتح الله گولن رهبر ایدئولوژیک مخ الفان اردوغان است. بنابراین حمایت های نظامی و سیاسی اردوغان از کی یف ابعاد وسیع و عمیقی به خود نخواهد گرفت و وزنه سیاسی آن بر بخش نظامی خواهد چربید تا در آینده از نقش حمایت کننده به نقش میانجی تغییر جهت دهد.
