در نگاه استرتژیک محور شرق شامل ایران، روسیه و دمشق هیچ آینده و سناریویی فارغ از کنترل حکومت مرکزی بر کل محدوده سرزمینی کشور سوریه قابل تصور نیست. در نتیجه آتش‌بس یا مذاکراتی همانند آستانه، سوچی و توافق اخیر کرملین تنها فرصتی برای حصول توافق سیاسی و راهکاری برای عدم وقوع فاجعه انسانی و جنگ فراگیر هستند.
الوقت - متعاقب توافق رجب طیب اردوغان و ولادیمیر پوتین، روسای جمهوری کشورهای ترکیه و روسیه در در 5 مارس 2020 (15 اسفند 1398) که از سوی برخی از ناظران سیاسی در مقام توافقی برای ایجاد ثبات و خروج ادلب از وضعیت بحران مورد تلقی قرار گرفت اما بر خلاف این تصورات تاکنون شاهد چندین نوبت نقض توافق از سوی گروههای تروریستی تحت‌الحمایه آنکارا هستیم. در حقیقت، بحران در ادلب بر خلاف تصورات چند وقت اخیر نه تنها به پایان نرسیده، بلکه شواهد نشان می‌دهد که احتمالا بحران طی چند روز آینده تشدید خواهد شد که دلایل آن را می توان در سه محور مورد بررسی قرار داد.
مواضع متفاوت و متضاد گروههای حاضر در محور تروریست‌ها
در اولین و مهم‌ترین سطح، عدم یکپارچه‌بودن و نبود رهبری واحد میان گروههای ترویستی حاضر در ادلب را می‌توان عاملی برای شکست آتش‌بس یا هر گونه توافق دیگر مورد ارزیابی قرار داد. در واقع، اکنون وضعیت به گونه‌ای است که از این شهر می‌توان به عنوان نشیمن‌گاه اصلی اسکان گروههای تروریستی و سلفی های جهادی در کل جهان یاد کرد. در محدوده‌ای به مساحت 6100 کیلومتر مریع تجمع بیش از صد هزار نیروی ترویست و تکفیری امری غیر عادی به نظر می‌رسد. در واقع، احرار الشام، فیلق الشام، ارتش ادلب الحر، گروه تركمانیه ساحلی اول و دوم، گروه پیاده نظام اول و دوم، ارتش نخبه، ارتش النصر، تیپ موسوم به شهدای اسلام داریا، تیپ الحریة و گروه 23، نورالدین زنكی، ارتش الاحرار، الویه صقور الشام و تجمع دمشق از جمله گروه های تروریستی به شمار می آیند كه در مناطق اشغالی استان ادلب حضور دارند. اما گروه تروریستی هیات تحریر الشام كه متشكل از ده‌ها گروهك تروریستی است، بخش‌های وسیعی از استان ادلب و مناطق مرزی مشترك با كشور تركیه را در اشغال دارد.
این حجم و تعداد از گروههای تروریستی متفاوت امکان رهبری مشخص و فرماندهی منظم نیروها را از میان برده است. با توجه به سازمان سیاسی این گروهها که مبتنی بر نوعی سیستم امیر محور است، هر یک از امرای این گروهها می‌توان به شکل مستقل دستور صادر کنند. هر چند ترکیه در چند روز گذشته تاید داشته این گروهها را کنترل خوهد کرد و حتی اگر لازم باشد گروههای خاطی توافق آتش‌بس را مورد تنبیه قرار می‌دهد و با ان‌ها مستقیما وارد جنگ می‌شود اما واقعات میدانی نشان می‌دهد که هیچ کنترل مرکزی نمی‌توان بر این گروهها متنوع داشت.
تفاوت در نگاه راهبردی مسکو و آنکارا
یکی دیگر از موانع احل و فصل مساله ادلب بر پای میز مذاکره و امید داشتن به حفظ آتش بس در ادلب در ارتباط با تفاوت نگاه کشورهای آمریکا و روسیه است. از یک سو، نگاه ترکیه به توافق بر مبنای حفظ وضعیت موجود، باقی ماندن نیروهایش در ادلب، تثبیت جایگاه آنکارا در معادلات این استان شمال غربی سوریه است. در واقع، اردوغان قصد دارد روسیه در توافق با ترکیه، از تمامی دستاوردهای این کشور در سوریه حمایت کند. از سوی دیگر، بر خلاف آنکارا و اردوغان، نگاه مسکو و پوتین به توافق بر مبنای ایجاد تنفس و راه‌حل سیاسی برای پایان یافتن بحران بر مبنای بازگشت ادلب و دیگر مناطق سوریه زیر کنترل و حاکمیت حکومت بشار اسد است.
اما در نگاه استرتژیک محور شرق شامل ایران، روسیه و دمشق هیچ آینده و سناریویی فارغ از کنترل حکومت مرکزی بر کل محدوده سرزمینی کشور سوریه قابل تصور نیست. در نتیجه آتش‌بس یا مذاکراتی همانند آستانه، سوچی و توافق اخیر کرملین تنها فرصتی برای حصول توافق سیاسی و راهکاری برای عدم وقوع فاجعه انسانی و جنگ فراگیر هستند. علاوه بر این، توافق اخیر آتش بس را نیز می‌توان تنها فرصتی کوتاه برای ترکیه دانست تا در این باه زمانی نیروهای تروریستی را ادلب خارج کند.
حمایت بین‌المللی از مبارزه دمشق با تروریسم
یکی دیگر از عوامل شکست توافق آتش‌بس ترکیه و روسیه را می‌توان در مشروعیت دمشق در اعاده حاکمیت بر کل محدوده سرزمینی خود ارزیابی کرد. از یک سو، تمامی قواعد و عرف بین‌المللی حامی اعاده حاکمیت مجدد حکومت بشار اسد بر کل کشور، به عنوان دولت قانونی هستند و از سوی دیگر، تا کنون کشورهای اروپایی که به نوعی از زیاده‌خواهی‌ها و فرصت‌طلبی‌های رجب طیب اردوغان به ستوه آمده‌اند و حاضر نیستند از مواضع آنکارا در ادلب هیچ گونه حمایت عملی داشته باشند که موجب شده تا آنکارا به صورت کاملاً آشکار به استفاده از برگه پناهجویان برای فشار بر اروپایی ها استفاده کند.
همین امر موجب شده که در وضعیت کنونی دولت بشار اسد برای بازپس گیری ادلب و کنترل این استان استراتژیک بیش از هر زمان دیگری اصرار داشته باشد. در وضعیت کنونی به نظر می‌رسد دمشق به هیچ راه‌حلی فارغ از خروج تروریست‌ها از ادلب یا تسلیم شدن آنها راضی نخواهد شد. شاید طی یک بازه زمانی چند ماهه این مساله به تعویق بیافتد ولی قدر مسلم این است که هیچ آینده برای تحولات کشور سوریه فارغ از کنترل دمشق بر کل منطق کشور نمی‌توان قایل شد. بنابراین، تا حدود ریادی می‌توان توافق آتش بس روسیه و ترکیه را توافقی ناکام رو به افول ارزیابی کرد.
