الوقت- هواپیمای وزیر خارجه ونزوئلا یکشنبه شب در تهران به زمین نشست. بر اساس اعلام وزارت خارجه ونزوئلا "خوخه آرئاسا" قرار است دیداری سه روزه از 19 تا 21 ژانویه از ایران داشته باشد و در دیدار با مقامات ایرانی به دنبال تقویت روابط بین دو کشور است.
در این بیانیه تقویت روابط برادری و همکاری بین دو ملت و تشکیل یک برنامه کاری سطح بالا به عنوان اهداف سفر ذکر شده است.
بلوک سیاسی و اقتصادی تحریم‌شدگان
روابط تهران- کاراکاس طی دو دهه اخیر با رفت‌و آمدهای متعدد مقامات عالی رتبه دو کشور روابطی رو به گسترش بوده است. سفر وزیر خارجه ونزوئلا به نوعی پاسخی است به سفر محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران به کاراکاس که در تاریخ 20 ژوئیه 2019 ، پس از حضور در نشست سازمان ملل در نیویورک صورت گرفت.
از طرف دیگر در اکتبر سال 2019 ، رئیس جمهور ایران حسن روحانی در حاشیه اجلاس جنبش غیرمتعهد در باکو با همتای ونزوئلائی خود نیکلاس مادورو دیدار کرد که نشانگر روابط خوب میان دو کشور و اراده دوسویه برای تقویت این روابط در تمامی زمینه‌ها می باشد.
در طول یک دهه گذشته پیوندهای اقتصادی و روابط بازرگانی ایران و ونزوئلا از وضعیت ماسبی برخوردار بوده است شامل احداث کارخانه های تولید خودرو، تراکتور، ساخت کشتی های نفتکش، سیمان، خانه، کارخانه تولید لبنیات، صادرات هدمات فنی مهندسی، تولید مشترک و سرمایه گذاری ایران در ونزوئلا.
با این حال دو کشور اکنون بر اساس وجه مشترک قرار گرفتن در فشار تحریم‌های اقتصادی گسترده آمریکا از انگیزه های بیشتری برای تقویت همکاری های اقتصادی برخوردار هستند.
ونزوئلا به دلیل تحریم های نفتی آمریکا بویژه تحریم‌های اعمال شده در ماه ژانویه 2019، با کاهش تولید نفت روبرو بوده و میزان تولید این کشور از ۳ میلیون بشکه در روز به حدود ۷۰۰ هزار بشکه در روز رسیده است. این در حالی است که ونزوئلا به عنوان دارنده بزرگترین ذخائر نفتی جهان (معادل بیش از ۱۷ درصد از ذخائر جهانی نفت) از لحاظ اقتصادی به شدت تحت فشار بوده و به درآمدهای نفتی بیش از هر زمان دیگری نیازمند است.
براساس اعلام سازمان ملل ، یک چهارم از 30 میلیون جمعیت آن به کمک نیاز دارند. در طی چند سال گذشته بیش از چهار میلیون ونزوئلا از کشور خارج شده اند.
در این میان ایران نیز به دلیل تحریم‌های حتی شدیدتر آمریکا با کاهش فروش نفت مواجه بوده و از طرفی امکان دسترسی به درآمدهای نفتی را دارا نیست. تحریم های اقتصادی آمریکا علیه کشورهای دیگری نیز اعمال شده است که با ایران و ونزوئلا همکاری داشته و دارای روابط نزدیک سیاسی هستند.
در این شرایط طبیعتاً این کشورها می توانند برای مقابله با تحریم های یکجانبه آمریکا به تقویت همکاری های اقتصادی میان خود بپردازند. نظریات مربوط به همگرایی در روابط بین‌الملل و تجربه‌های جهانی نشان داده است هرچه زمینه‌های مشترک همکاری میان اعضای یک ائتلاف بیشتر باشد، دوام و تأثیرگذاری آن ائتلاف نیز بیشتر می‌گردد.
در این زمینه می‌توان با به‌کارگیری روش‌هایی نظیر گسترش پیمان‌های پولی چندجانبه، ایجاد پیام‌رسان‌های مالی جایگزین برای سوئیفت و ایجاد بسترهای مالی جدید، میزان اثرگذاری ابزارهای تحریمی را کاهش داد و از طرف دیگر با هم‌افزایی میان اقتصادهای کشورهای تحریمی، این کشورها را در مقابل تحریم‌های تجاری آمریکا مصون کرد.
قسمت اعظم اعمال فشار آمریکا علیه کشورهای مخالف از طریق سلطه دلار و استفاده آمریکا از سوئیفت به عنوان ابزاری برای شناسایی مبادلات کشورهای هدف تحریم و از این طریق اعمال تحریم‌های مالی (نظیر مسدودسازی دارایی‌های دلاری، قطع سوئیفت، ممنوعیت ارائه خدمات مالی نظیر انتقال سرمایه و ….) و تحریم‌های تجاری (مانند ممنوعیت فروش نفت یا واردات تسلیحات) صورت می‌گیرد. بخشی از همکاریهای این کشورها باید صرف یافتن راهکار خنثی کردن این ابزارها باشد چنانکه روسیه پیام‌رسانی را بانام SPFS راه‌اندازی کرده که پیام‌های مالی را بدون نیاز به سوئیفت منتقل میکند و یا ونزوئلا معامله با طلا را در مبادلات تجاری با ترکیه در پیش گرفته است.
در این میان باید توجه داشت که مسئله تحریم به‌تنهایی برای تقویت پیوند میان اعضا کافی نیست. بنابراین لازم است که سایر مشترکات کشورهای تحریمی در عرصه‌های مختلف نظیر پیوندهای سیاسی، قرابت‌های ایدئولوژیک، فرهنگی و اجتماعی و فرصت‌های مشترک اقتصادی و امنیتی نیز مورد مطالعه دقیق قرارگرفته و همکاری میان این کشورها در همه این زمینه‌ها تقویت شود؛ همانگونه که محکومیت ترور شهید سلیمانی از سوی ونزوئلا حرکت دو کشور در این مسیر را نشان داد. بنابراین بخش مهمی از اهداف سفر وزیر خارجه ونزوئلا به ایران مربوط به تقویت زمینه های همگرایی میان دو کشور و تقابل با تحریم‌ها و سیاست های یکجانبه‌گرایانه آمریکا می باشد.
جنگ دیپلماتیک گوادیو- مادورو
سفر وزیر خارجه ونزوئلا به تهران و پیش از آن به چین در حالی صورت می گیرد که به طور همزمان روز دوشنبه نشستی منطقه‌ای در اکوادور با حضور وزرای خارجه دولت‌های عمدتاً مخالف مادورو و همسوی سیاست‌های کاخ سفید در ارتباط با تحولات ونزوئلا تشکیل می شود. در این نشست که خوان گوایدو رهبر مخالفان دولت نیز حضور یافته است دولت آمریكا امیدوار است بتواند از طریق نشان دادن حمایت منطقه ای و بین المللی از گوایدو بر وزن سیاسی او در تحولات ونزوئلا افزوده و موجبات انزوای خارجی مادورو را فراهم کند. گوایدو 23 ژانویه 2019 پس از یک سفر مخفیانه با واشنگتن و دیدار با مقامات آمریکایی، رسماً خود را رئیس جمهور ونزولا عنوان کرد. این در حالی است که او مدتهاست با برگزاری طرح انتخابات پارلمانی جدید در این کشور با بهانه‌گیری های مختلف مخالفت میکند. انتخاباتی که به نظر می رسد اگر صورت پذیرد پارلمان به دست حامیان مادورو خواهد افتاد.
گوایدو روز گذشته در نخستین سفر خود به خارج از ونزوئلا از زمان تلاش ناکام فوریه 2019 برای آوردن محموله کمک های آمریکا به داخل وارد بوگوتا پایتخت کلمبیا شد. رئیس جمهور کلمبیا ، ایوان دوک در اقدامی نمادین با اعضای ارشد کابینه خود جلسه کاری را با وی برگزار کرد. اقدامی که امروز احتمالاً در دیدار پمپئو با وی تکرار شود. گوایدو پس از این نشست نیز ممکن است برای شرکت در مجمع جهانی اقتصاد (داووس) راهی سوئیس شود تا از سوی کشورهای غربی نیز سناریوی مشروعیت سازی بین المللی ادامه یابد.
در این اجلاس همچنین ممکن است آمریکا بار دیگر مدعای حضور حزب الله لبنان و دخالت ایران در اوضاع ونزوئلا را مطرح کند در حالی که کاخ سفید هیچگونه شواهدی از در اثبات این ادعای دروغین ارائه نکرده است.
مع الوصف با توجه به این تحولات می توان گفت بخش دیگری از اهداف سفر وزیر خارجه ونزوئلا به چین و سپس ایران در راستای مقابله با تحرکات دیپلماتیک و تبلیغاتی آمریکا صورت می گیرد تا نشان دهد برخلاف این نمایشات کاراکاس از حامیان مهم بین المللی برخوردار می باشد. در جریان سفر خوخه آرئاسا به پکن، وانگ یی وزیر خارجه چین ضمن تأکید بر روابط دوستانه و نزدیک چین و ونزوئلا گفت که پکن همیشه مخالف مداخله نیروهای خارجی در تمامی امور داخلی ونزوئلا بوده است؛ کلامی که می توان انتظار شنیدن آن را از زبان مقامات ایرانی نیز طی ساعات آینده داشت.
