الوقت- محمد جوادظریف، به دعوت «وانگ یی» همتای چینی خود روز سه شنبه وارد پکن پایتخت چین شد. این سفر وزیر خارجه ایران بعد از دیدار او از مسکو و گفتگو مقامات روسیه صورت گرفته است که این موضوع با توجه به موضوعات مشترک مطرح شده در جریان این دو سفر، نشانگر رشد سریع همکاری‌های سه کشور طی سالیان اخیر می‌باشد که نمود بارز آن برگزاری اولین رزمایش دریایی سه کشور طی هفته گذشته بود.
همکاری در مقابله با یکجانبه‌گرایی
سفر وزیر خارجه کشور به چین در شرایط مناسبی پس از رزمایش بزرگ ایران و چین و روسیه در دریای عمان و اقیانوس هند صورت گرفت. این رزمایش که با هدف صلح و ثبات در منطقه و دریای عمان برگزار شد، اثرات بسیاری در تضعیف ائتلاف دریایی تحت رهبری آمریکا در خلیج فارس داشت.
ایران و چین هر دو بر این نکته تاکید کرده اند که یکی از اصلی ترین عوامل تنش در منطقه خاورمیانه، خلیج فارس و تنگه هرمز، اقدامات و راهبردهای نظامی و مداخله جویانه آمریکا است در همین راستا رزمایش مشترک سه کشور نشانه ای مبنی بر این است که آنها نمی توانند شاهد سلطه جویی آمریکا در منطقه ای باشند که از لحاظ راهبردی و تامین انرژی برای دنیا مهم است و گذرگاهی استراتژیک است که همه کشورها می خواهند امن باشد و با مداخله‌گرایی بیگانگان در آن مخالفت می ورزند.
بنابراین سفر وزیر خارجه به چین و روسیه در حقیقت مکمل اقدامات استراتژیک ایران و دو قدرت شورای امنیت در عرصه سیاسی است. در این راستا وزیر خارجه ایران در دیدار با مقامات پکن گفت:« دو کشور چین و ایران در تلاش‌های مشترک خود برای مبارزه با یکجانبه‌گرایی و ارتقاء چندجانبه‌گرایی در سال ۲۰۲۰ متحد هستند.»
با توجه به اینکه جهان در آستانه خروج از نظم تک قطبی به نظم چند قطبی قرار دارد، ایران با واقع شدن در منطقه نوهارتلند جهان و ابتکارات صلحی نظیر هرمز میتواند نقش مهمی درگذار به نظم جدید داشته باشد. در این راستا ظریف پس از گفتگوهای منطقه‌ای با وزیر خارجه روسیه گفت: «طرح صلح هرمز ایران مورد حمایت روسیه قرار دارد و ما هم همواره از نقش مثبت روسیه تقدیر و از طرح روسیه درباره امنیت خلیج فارس استقبال کردیم». در کنار این ظریف در توئیتی نیز به نقشه راه 25 ساله برای شراکت راهبردی با چین تاکید کرد.
ظریف در سفر خود به روسیه پیش از دیدار از چین نیز در خصوص مسایل دوجانبه، منطقه‌ای و بین المللی با وزیر خارجه آن کشور گفت و گو کرد و خاطر نشان نمود روابط دوجانبه به صورت گسترده در تمامی زمینه ها در حال گسترش است ضمن اینکه زمینه های متعددی برای گسترش روابط وجود دارد که اتحادیه اقتصادی اوراسیا، استفاده از ارزهای ملی در تجارت برای خارج شدن از وابستگی به دلار آمریکا و همکاری در خصوص توسعه فناوری و حوزه های مختلف انرژی از جمله آنها است.
رایزنی‌های هسته‌ایِ شرکا
از طرف دیگر سفر ظریف به مسکو و پکن درحالی انجام شد که تنها یک هفته تا پایان ضرب‌الاجل جمهوری اسلامی برای اجرای گام پنجم کاهش تعهدات برجامی باقی مانده است. روسیه و چین نسبت به حفظ برجام متعهدانه‌تر از اروپا عمل کرده اند با این حال سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، پس از دیدار روز دوشنبه ظریف از مسکو گفت: «در صورت عدم بازگشت ایالات متحده و عدم پایبندی کامل ایران و اروپا به این توافق، «برجام» در خطر فروپاشی و توافقی است که دیگر وجود ندارد.» لاوروف با تاکید اینکه روسیه خواهان پایبندی کامل طرفین به برجام است، گفت:« تنها در صورت بازگشت و پایبندی آمریکا به برجام است که کشورهای اروپایی عضو این توافق می توانند به تعهدات خود عمل کند.».
از بین اعضای شورای امنیت، چین بیشترین اصرار و تاکید را بر حفظ برجام دارد. وزیر امورخارجه چین در دیدار ظریف همچنان این کوضع ثابت چین را نشان داد او با انتقاد از ترامپ و ضمن تقبیح اقدام‌های قلدرمآبانه بین المللی گفت: «باید مقابل یکجانبه‌گرایی و اقدام‌های قلدرمآبانه بایستیم.»
برخلاف اروپایی ها چین معتقد است ریشه تنش فعلی آمریکاست. گنگ شوانگ، سخنگوی وزارت خارجه چین در بیان موضع پکن گفت:« این کشور برای حفظ برجام تلاش خواهد کرد .» اوتاکید نمود:« آمریکا تعهدات بین‌الملل خود را زیر پا گذاشته و فشارهای شدید به ایران وارد کرده است و این ریشه اصلی تنش فعلی در موضوع هسته‌ای ایران است». سخنگوی وزارت خارجه چین در جمع خبرنگاران گفت:« پکن مایل است با تهران همکاری کند تا توسعه پایدار و همکاری استراتژیک جامع بین چین و ایران را تقویت کند و به طور مشترک توافقنامه هسته ای ایران و صلح و ثبات را در منطقه خلیج فارس حفظ کند.»
نقش روسیه و چین در آینده توافق هسته ای
ایران توانسته در بعد اقتصادی از قله تحریمها عبور کند و در بعد استراتژیک با رزمایش کمربند امنیت دریایی اقتدار خود در امنیت چند جانبه را نشان دهد این در شرایطی است که پس از سفر ظریف به چین و روسیه احتمال دارد او اواسط دیماه نیز به نیویورک سفر کند. سید عباس موسوی سخنگوی وزارت امور خارجه با اعلام دعوت از وزیر خارجه برای شرکت در اجلاس ویژه شورای امنیت درباره اهداف "منشور" در هفتادمین سالگرد تشکیل سازمان ملل متحد در نیویورک تاکید کرد: «این نشست فرصتی است تا درباره یکجانبه گرایی و آثار و تبعات آن بر نظام بین‌الملل بحث و بررسی شود.»
این اقدامات پیوسته ایران در حالی صورت میگیرد که اروپایی ها اخیرا تهدید به فعال نمودن مکانیسم ماشه نموده اند. اولین مقام اروپایی که ایران را تهدید به فعال نمودن مکانیسم ماشه نمود، «ژان ایو لودریان»، وزیر خارجه فرانسه بود. او ششم آذر گفت:« فرانسه به طور جدی کلید زدن «مکانیسم ماشه» را که به از سر گیری تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران منجر خواهد شد، در دست بررسی دارد.» پس از آن خبرگزاری رویترز روز 20 دسامبر در گزارشی نوشت:« دیپلمات‌های شرکای اروپایی توافق اتمی اعلام کرده اند، ژانویه سال ۲۰۲۰ به مکانیسم حل اختلافات برجام رجوع خواهند کرد. آلمان، فرانسه و بریتانیا توافق کرده‌اند که این روند را شروع کنند اما در عین حال منتظر بمانند تا ببینند پیش از رفتن پرونده به شورای امنیت، گام‌های ایران در راستای بازگشت از تعهدات برجامی‌اش چه خواهد بود.»
ایران براساس بندهای 26 و 36 برجام تاکنون چهار مرحله از تعهدات برجامی را کاهش داده است. تنها دو مرحله تا خروج کامل از برجام باقی مانده است. مرحله پنجم شامل ساخت پیشرانهای هسته ای و مرحله ششم خروج از پروتکل الحاقی است.
سازوکار حل اختلاف، بندهای 36 و 37 برجام است. طبق بند 36 چنانچه ایران یا سایراعضا معتقد باشند طرف مقابل به تعهدات خود عمل نکرده، موضوع را به منظور حل و فصل به کمیسیون مشترک ارجاع می‌دهند. کمیسیون مشترک ۱۵ روز زمان خواهد داشت تا موضوع را فیصله دهد، مگر اینکه این زمان با اجماع تمدید شود. اگر پروسه چند مرحله ای کمیسیون مشترک ببه سرانجام نرسد پیش بینی های بند 37 برجام اجرا میشود که طبق آن مساله و پیشینه راه حل‌های آن به شورای امنیت ارجاع میشود. شورای امنیت می‌بایست درخصوص تداوم لغو تحریمها رای گیری کند یا تصمیات دیگری اتخاذ کند.مهلت شورای امنیت برای رسیدگی به موضوع 30 روز است . درغیر این صورت تحریمها به شرایط قبل از تصویب برجام بازمیگردد. این فرایند مکانیسم ماشه(Snapback) نامگذاری شده که قابل وتو نیست .
کشوری می تواند مکانیسم ماشه را فعال کند که خود در برجام باقی مانده باشد بنابراین آمریکا از این شمول خارج شده است. تنها تروئیکای اروپا و روسیه و چین این اختیار را دارند. اروپا تا کنون نتوانسته سازوکارموسوم به اینستکس را آن گونه که وعده داده بود اجرا کند، و احتمالا هنوز بازی پلیس خوب و بد را بازی میکند.
اما نقش روسیه و چین چیست؟ روسیه و چین دو نقش مهم دارند1-درقالب بند 37 با توجه به تایید تعهد ایران میتوانند در مهلت 30روزه شورای امنیت بر تصمیم این شورا جهت سازوکار وتصمیم دیگری برای جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه موثر باشند2-نقش دوم این دو کشور پس از فعال شدن مکانیسم ماشه است زیرا با توجه به تعهد ایران به برجام و خروج یکطرفه آمریکا حتی اگر دوباره پرونده ایران ذیل فصل هفت منشور قراربگیرد، موضع روسیه و چین مانند سابق همسویی با آمریکا برای اجماع و فشار بر ایران نخواهد بود.
