الوقت - طی چند ماه گذشته بر خلاف انتظارات موجود برای فروکش کردن بحران‌ها در سطح جهانی، علی‌الخصوص در منطقه غرب آسیا، شاهد افزایش سطح تنش‌ها میان قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بوده‌ایم. در این میان، کشور ترکیه به رهبری رجب طیب اردوغان، یکی از خبرسازترین کشورها بوده و سطحی بزرگ از مسائل پیرامون این کشور ایجاد شده است. در جدیدترین کنش، شاهد هستیم که رئیس‌جمهوری ترکیه طی سفری یک روزه عازم کشور روسیه شده است. اکنون این مساله مطرح می‌شود که رجب طیب اردوغان از سفر اخیر خود به مسکو و دیداری با ولادیمیر پوتین همتای روس خود چه اهدای را دنبال می‌کند. در پرداختن به این مساله می‌توان به سه محور مهم اشاره کرد.
زدن به آب و آتش برای توقف عملیات ادلب
به طور حتم اصلی ترین و در عین حال مهمترین وجه تصمیم یکباره رئیس جمهور ترکیه برای مذاکره با مقامات روس را باید به موضوع پیشروی های ارتش سوریه در آزادسازی استان حماه و حومه ادلب پس از فتح خان شیخون طی روزهای اخیر مرتبط دانست که علی رغم تمامی اقدامات و تقلاهای ترکیه در تجهیز تروریست‌ها به سلاح‌های سنگین و یا حتی تهدید نظامی دمشق، متوقف نشده است. در واقع با فتح خان شیخون معبر اصلی آزادسازی کامل سوریه باز شد و ترک‌ها به خوبی این موقعیت خطرناک را درک کرده‌اند اما عملاً قادر به تغییر شرایط با استفاده از توان نظامی نیستند. اقدام هفته گذشته هواپیماهای سوریه در بمباران مواضع کاروان تجهیزات و نیروهای ترکیه که برای کمک به تروریست‌ها اعزام شده بود و سپس محاصره پایگاه 9 ارتش ترکیه در حومه ادلب، تغییر معادلات به صورتی که از آن باید به عنوان پایان جولان دهی ترکیه در سوریه دانست را اثبات نمود. لذا اردوغان تنها راه خروج از این شرایط سخت را مذاکره با مقامات روسیه یافته است تا شاید همانند آنچه در توافق سپتامبر سال 2018 در مورد آتش بس در ادلب روی داد بتواند مجدداً پیشروی های ارتش سوریه را متوقف کرده و همچنین مقداری زمان برای بازسازی جبهه در هم شکسته تروریست‌ها در ادلب فراهم کند.
تکمیل روند ارسال سامانه دفاع موشکی اس 400 و هشدار به غرب در خرید تسلیحات
اولین محور سفر اردوغان به روسیه را می‌توان در راستای سیاست جدید آنکارا در خرید تسلیحات از روسیه مورد ارزیابی قرار داد. مقامات ترکیه پس از ناامید شدن از رویکرد کشورهای غربی، به ویژه آمریکا و اروپا در زمینه تامین نیازهای امنیتی و تسلیحاتی خود، با صراحت از امکان خرید تسلیحات جدید از مسکو سخن گفته‌اند. در همین راستا در اولین اقدام، شاهد بودیم که اردوغان با خرید سامانه دفاع موشکی اس 400 از روسیه، علی‌رغم مخالفت شدید ایالات متحده نشان داد که در اراده خود برای نزدیکی و همکاری نظامی با روس‌ها جدی است حتی اگر این همکاری به قیمت آسیب زدن به اتحاد تاریخی با غرب باشد.
نکته قابل توجه این است که سفر اردوغان به روسیه در شرایطی صورت می‌پذیرد که همزمان دومین مرحله از سامانه اس 400 به ترکیه انتقال داده می‌شود. تعیین چنین روزی برای عزیمت به روسیه به صورت نمادین هشداری جدی برای آمریکا و کشورهای اروپایی است. این مساله نشانگر سطح نزدیک مناسبات دو طرف و اراده آنها برای گسترش همکاری‌های امنیتی و نظامی در وضعیت جدید می‌باشد. در حقیقت، راهبرد سیاست خارجی ترکیه بر خلاف گذشته در مسیر »نگاه تام به شرق» قرار گرفته و در این راستا از هر گونه اقدامی در جهت خواسته‌های خود کوتاه نخواهد آمد.
هشدار به آمریکا برای موافقت با خواست آنکارا برای ایجاد منطقه امن در شمال سوریه
ایجاد منطقه امن در شمال سوریه در چند وقت اخیر به کانون اصلی سیاست خارجی ترکیه تبدیل شده است. اردوغان به بهانه مبارزه با تررویسم و رفع تهدید کردهای سوریه علیه مرزهای جنوبی ترکیه، منطقه امن را در سراسر محور شمال سوریه در منطقه شرق فرات ایجاد کند. بر خلاف انتظارات و خواست ترکیه، دولت دونالد ترامپ در مقام متحد کردها در مناطق شمال و شرق سوریه، در نگاه خود به مساله اختلافات اساسی با آنکارا دارد. اردوغان خواستار ایجاد منطقه‌ای سراسری با عمق حدود 32 کیلومتر است اما واشنگتن ایجاد همین منطقه را به صورت نقطه‌ای و محدود به 5 کیلومتر مدنظر دارد.
در شرایطی که مذاکرات میان هیات آمریکایی با ترک‌ها، در دو هفته گذشته به صورت جدی در جریان بوده است، سفر اردوغان به روسیه به عنوان بازیگری که مهمترین نقش را در معادلات میدانی بحران سوریه ایفا می‌کند، می‌تواند هشداری جدی قلمداد شود. در واقع، اردوغان به مقام‌های سیاسی کاخ سفید این نکته را گوشزد می‌کند که عدم موافقت آنها با خواست او، از یک سو، زمینه‌ساز نزدیکی میان ترکیه با روسیه خواهد شد و از سوی دیگر، این امکان وجود دارد که در بحث ایجاد منطقه امن و لشکرکشی احتمالی ترکیه به شمال سوریه، آنکار مسیر توافق با مسکو را در پیش بگیرد.
افزایش همکاری‌های اقتصادی و توریستی دو جانبه
دیگر محور مهم سفر اردوغان در سفر به روسیه را می‌توان در ارتباط با همکاری‌های دو جانبه میان دو کشور مورد ارزیابی قرار داد. سال 2018 همکاری‌های اقتصادی میان دو کشور به بالاترین حد ممکن یعنی بیش 16 میلیارد دلار رسید و در سال جاری نیز پیش‌بینی می‌شود این روند رو به افزایش ادامه داشته باشد. در نتیجه امر سفر اردوغان به مسکو، به نوعی می‌تواند تلاشی برای احقاق این مساله و بهبود فزآینده همکاری‌های اقتصادی میان دو کشور باشد.
در سطحی دیگر، مساله گردشگری و درآمدهای حاضل از ان دیگر زمینه‌ای است که از سوی سران دو کشور، احتمالا مورد تاکید قرار می‌گیرد. در موقعیت کنونی کشورهای ترکیه و روسیه خود قطب‌های اصلی گردشگری در اروپا و حتی جهان هستند. با این وجود، روس‌ها در میان مشتریان توریسم به ترکیه حائز رتبه اول هستند و ترک‌ها نیز در چند سال گذشته روندی رو به بهبود را در سفر به روسیه داشته‌اند. بنابراین، به نظر می‌رسد افزایش همکاری‌ها و سطح مراودات در این دو زمینه نیز در دستور کار قرار بگیرد.
