الوقت- قطار اصلاحات و یا به عبارت دقیق‌تر شبه مدرنیزاسیون اجتماعی- فرهنگی در عربستان با گذشت نزدیک به دو سال از آغاز ولیعهدی محمد بن سلمان همچنان به مسیر ریل‌گذاری شده نه چندان مستحکم خود ادامه می‌دهد و با وجود کاهش پرداختن رسانه‌ها هنوز از حرکت باز نایستاده است و برخی اخبار و اقدامات حاکی از شتاب گرفتن بیشتر این قطار در آینده و جنجال‌برانگیز شدن مجدد طرح‌های محمد بن سلمان برای تغییر ساختار اجتماعی- فرهنگی سنی عربستان دارد. در این زمینه در اقدامی بی سابقه روز سه شنبه گذشته هیئت رفاه و سرگرمی عربستان اعلام کرد، همه رستوران‌ها و قهوه‌خانه‌های این کشور اجازه دارند فعالیت‌های هنری شامل موسیقی و آواز داشته باشند. همچنین از سوی دیگر مجتهد افشاگر معروف اسرار آل سعود طی روزهای گذشته در تازه‌ترین افشاگری‌های خود از طرح محمد بن سلمان ولیعهد عربستان برای آزاد کردن فروش مشروبات الکلی در این کشور خبر داد.
مجتهد افزود: مرحله بعدی برنامه بن سلمان برای غربی سازی، شامل اجازه فروش و استفاده از مشروبات الکلی ابتدا از هتل‌های مجلل و سپس رستوران ها و همچنین تاسیس کلوب‌های شبانه و کازینوها و قمارخانه‌ها می‌شود. در این زمینه لازم به یادآوری است که اوایل سال 2018 میلادی بر اساس بخشنامه‌ای از سوی دیوان سلطنتی سعودی با امضای محمد بن سلمان، ورود شراب به عربستان بنا بر شروطی مجاز دانسته شد به این شکل که فقط به خارجیها فروخته شود و شهروندان سعودی اجازه خرید ندارند همچنین استفاده از آن در رستوران های عمومی منع شده بود. با این وجود دو دلیل عمده را می‌توان به عنوان علل اصلی احتمال تسریع دست بردن محمد بن سلمان به انجام چنین اقدامات رادیکالی طی هفته‌های آینده برشمرد.
پرده‌پوشی رسوایی با نقاب اصلاحات
مشخصاً یکی از عوامل اصلی به حاشیه رفتن تمام اقدامات به ظاهر مترقیانه و در واقع غیرقابل اجتناب محمد بن سلمان و حکومت سعودی برای پذیرفتن برخی از حقوق اولیه شهروندی مانند اعطای حق رانندگی به زنان، بازگشایی سینماها و دیگر مواردی از این دست که به صورت ابزاری برای مشروعیت‌بخشی به ولیعهد جوان و جاه‌طلب سعودی نزد دولت‌های غربی در مقابل رقبای بزرگ داخلی وی بشمار می‌رفت، قتل جمال خاشقچی روزنامه نگار منتقد ولیعهد در خاک ترکیه بود که به یکباره فضای بین‌المللی را علیه سیاست‌های بن سلمان بسیج کرد. در واقع تمام اقداماتی که بن سلمان برای نشان دادن خود به عنوان شخصیتی مترقی در ساختار قدرت سعودی‌ها انجام داده بود که می تواند اصلاحات مورد نظر غرب در حوزه های سیاسی- اجتماعی و فرهنگی را در عربستان بدون واهمه از فروپاشی نظام سیاسی عملیاتی کند، با قتل خاشقچی بر باد رفت. در این شرایط محمد بن سلمان اکنون موقعیت خود را بسیار در خطر می‌بیند. طی روزهای گذشته اتحادیه اروپا نام عربستان در فهرست کشورهای حامی مالی تروریسم قرار داد که عملاً هشداری دیگر به بن سلمان بود. در مقابل تمامی دموکرات‌های سنا آمریکا و بخش زیادی از سناتورهای جمهوری‌خواه همسو با گزارش دستگاه اطلاعاتی آمریکا محمد بن سلمان را در راس مسئولیت قتل خاشقچی قرار داده‌اند. ترکیه نیز بر پیگیری بین المللی این پرونده تأکید دارد.
در این شرایط به نظر می‌رسد که ولیعهد سعودی‌ها در پی راهکاری برای خروج از این بحران و بازیابی اعتبار ازدست رفته خود در میان رسانه‌ها، افکار عمومی و دول غربی چاره کار را در اجرای اقداماتی رادیکال در حوزه‌های اجتماعی- فرهنگی دیده است به صورتی که مجدداً توجهات را به سوی خود جلب کند. آزادسازی مشروبات الکلی و ایجاد مراکز شرط بندی به سبک کشورهای غربی به عنوان اقداماتی ساختارشکنانه در جامعه سنتی و مذهبی عربستان چنین کارکردی خواهد داشت.
رکود نفتی و هزینه‌های تصاعدی
اما دیگر بعد مهم در بررسی علل امکان روی آوردن بن سلمان به اقدامات ساختارشکنانه فرهنگی موضوع برنامه دولت عربستان برای افزایش درآمدهای غیرنفتی و کاهش وابستگی اقتصاد به منابع حاصل از فروش نفت است که در قالب طرح چشم‌انداز 2030 هدف‌گذاری و طرح‌ریزی شده است.
کاهش درآمدهای نفتی عربستان در پی کاهش مجدد قیمت این محصول در بازارهای جهانی طی ماه‌های اخیر همزمان با هزینه های سنگین و کمرشکن جنگ در یمن و باج‌های خارجی ریاض برای حفظ متحدان و پیشبرد برنامه‌های منطقه‌ای موجب ناتوانی سعودی‌ها در تامین هزینه‌های سنگین طرح‌های اقتصادی بلندپروازانه در دست اجرا شده است. در این شرایط به زعم سعودی‌ها اجرای سیاست درهای باز می‌تواند کاستی‌های بوجود آمده را با جذب گردشگران و سرمایه‌گذاران پر کند. موضوعی که البته تاکنون موفقیت آمیز نبوده است چنانکه خالد فیصل والی امارت مکه چندی پیش درخصوص اوضاع نامناسب اقتصادی کشور و خروج سرمایه از عربستان افشاگری کرد و در واقع شکست اقدامات و سیاست‌های بن‌سلمان درخصوص جذب سرمایه‌گذاری خارجی خواسته یا ناخواسته برملا کرد.
بنابراین به نظر می‌رسد که بن سلمان اقدامات صورت گرفته را ناکافی و در پی انجام اقدامات رادیکال‌تری باشد. در اواخر سال گذشته میلادی (دسامبر2018) یکی از بزرگترین رویدادهای ورزشی و فرهنگی عربستان با حضور ستارگان موسیقی همچون انریکو ایگلسیاس خواننده اسپانیایی‌آمریکایی و گروه موسیقی آمریکایی سبک هیپ هاپ، "بلک آید پیز" (The Black Eyed Peas) در ریاض پایتخت این کشور برگزار شد.
در پی این رویداد که برای نخستین بار سعودی‌ها اقدام به صدور ویزای آنلاین و سریع موسوم به شارک «Sharek» میکردند رویترز طی گزارشی اعلام کرد که این هفته پایتخت عربستان سعودی شاهد اتفاقی بود که در این کشور زیاد دیده نمی شود و آن چیزی نیست مگر سیل دیدار توریست های غربی پرشمار از شهر ریاض. این اولین بار بود که این کشور از مسابقات ورزشی مختص موتورهای الکتریکی میزبانی می کرد.
نمونه‌های دیگری از این اقدامات را می‌توان مشاهده کرد. به طور مثال در آبان 96 در بازی دوستانه عربستان و آرژانتین شرکت آرژانتینی مشروبات "کویلمیس" تابلویی تبلیغاتی در ورزشگاه ملک فهد نصب کرد. این تصویر در سایت های مختلف خبری عربستان منتشر شده و مورد انتقاد شدید کاربران اینترنتی قرار گرفته و آن را اقدامی ضد اسلامی دانستند.
همچنین در موردی دیگر بنا بر اعلام صندوق سرمایه گزاری عمومی عربستان سعودی موسوم به (PIF) پروژه دریای سرخ با این هدف طراحی شده است تا دوستداران سفرهای لوکس را به سواحل عربستان بکشاند و این کشور را در «نقشه گردشگری بین المللی» جای دهد. تاکید بر استاندارهای بین المللی احتمالا می تواند به این معنی باشد که زنان اجازه خواهند یافت تا حمام آفتاب بگیرند و یا با بیکینی شنا کنند؛ چیزی که تاکنون هرگز در پادشاهی عربستان سعودی سابقه نداشته است.
از سوی دیگر جلوگیری از خروج سرمایه ها نیز در این اقدامات مورد توجه است. سالانه هزاران شهروند سعودی برای گذران تعطیلات به دیگر کشورها سفر می‌کنند که باعث خروج سرمایه می شود. در این زمینه به طور مثال شاهزاده خالد بن سلطان الفیصل آل سعود، رئيس فدراسیون موتورسواری عربستان سعودی گفت: ما فقط درهای کشورمان را به روی ورزش‌دوستان بین‌المللی باز نکردیم؛ بلکه مردم کشورمان را با ورزش‌های جدید و هیجان‌انگیز آشنا می‌کنیم.
اما در مجموع می توان با توجه به جامعه سنتی و مذهبی عربستان اقدامات رادیکال و ضداسلامی محمد بن سلمان را نوعی قمار دانست که نه با دست زدن به آن نه تنها موقعیت بن سلمان تثبیت نشود بلکه با مخالفت گسترده قشر مذهبی موجب سقوط بیشتر وی گردد.
