الوقت - امارت متحده عربی به عنوان کشور شیخ‌نشین‌ها و امیر نشین‌ها با مساحت ۸۳٬۶۰۰کيلومتر مربع از 7 شیخ نشینِ ابوظبی، شارجه، دبی، عجمان، فجیره، راسل الخیمه، ام القوین و دبی تشکیل شده است. ابوظبی پایتختی این کشور را بر عهده دارد. دولت امارات در ابتدای امر بیشتر در مقام یک کشور نفتی با درآمد سرانه بالا شناخته می شد اما در ادامه با در پیش گرفتن سیاست مدرن‌سازی شهری و ایجاد جاذبه‌های توریستی، این کشور به عنوان یکی از قطب‌های اقتصادی و گردشگری در سطح منطقه خلیج فارس شناخته می‌شود. علاوه بر این، سیاست‌های جدید دولت امارات با مدیریت محمد بن زاید ولیعهد ابوظبی در عرصه سیاست خارجی که خواستار افزایش نقش این کشور در معادلات منطقه‌ای است، بر اهمیت بررسی و تحلیل وضعیت امارات افزوده است. در همین راستا، در نوشتار حاضر کشور امارات در ابعاد مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد و مهم ترین چالش‌ها و ظرفیت‌های این کشور در آینده نیز ارائه می شود.
پیشینه تاریخی، جغرافیایی و نظام سیاسی امارات
کشور امارات در مقام دولت -ملت مستقل همانند بسیاری از کشورهای عرب منطقه خلیج فارس از پیشینه تاریخی بسیار محدودی برخوردار است.در حقیقت، کشور امارات با مدیریت شیخ زائد حاکم ابوظبی و شیخ راشد حاکم دبی در سال 1971 پس از دست کشیدن انگلستان از امور این منطقه، تشکیل شد. قبل از تأسیس این کشور، منطقه‌ای که امارات در آن تاسیس شد، با عنوان «امارات متصالحه» مورد خطاب قرار می‌گرفت. همچنین امارات ساحل عمان نیز نامیده شده‌است.
زمینه اصلی تشکیل این دولت ریشه در مذاکرات میان شیخ زائد حاکم ابوظبی و شیخ راشد حاکم دبی در سال 1968 دارد. در نتیجه مذاکرات این دو شیخ، در 18 فوریه 1968 قراردادی برای تشکیل یک فدراسیون منعقد شد. در ابتدای امر این دو شیخ تشکیل یک فدراسیون 9 عضوی را پیشنهاد دادند که 7 امیر نشین کنونی و کشورهای بحرین و قطر را شامل می‌شد. در ابتدای امر شیخ‌های 9گانه در همین سال در دبی برای تشکیل فدراسیون به توافق رسیدند اما بعدها شرایط به‌گونه‌ای شد که بحرین و قطر به این فدراسیون نپیوستند و خود به کشورهایی مستقل تبدیل شدند.
از نظر جغرافیایی، امارات عربي متحده كشوري داراي سواحل طولاني (640 كيلومتر) است و پس از ايران (حدود دو هزار كيلومتر) طولاني‌ترين خط ساحلي را در خليج‌فارس دارد. شمالي‌ترين نقطه آن از جنوبي‌ترين بخش سرزمين ايران در تنگه هرمز يعني جزيره لارك تنها 39 كيلومتر فاصله دارد. از لحاظ شكل، امارات عربي متحده داراي موقعيت ساحلي در كناره‌هاي خليج‌فارس و درياي عمان مي‌باشد. موقعيت ساحلي امارات به دليل اين كه آن را در معرض ارتباطات بين‌المللي و تقابل فرهنگ‌هاي مختلف قرار داده است، نيازهاي آن را برطرف مي‌كند.
در مجموع دولت امارات متحده عربی پس از سه سال مذاکره میان شیخ‌نشین‌ها در در ۲ دسامبر ۱۹۷۱ میلادی با نظام سیاسی مشروطه سلطنتی فدرال ایجاد شد. در واقع در نظام سیاسی کشور امارات، هر یک از این ۷ امیرنشین از استقلال فراوانی برخوردارند، اما یک امیر موروثی به عنوان حاکم کشور ایفای وظیفه می‌کند و شورای عالی حکام که متشکل از هفت امیر است، رئیس دولت و کابینه را انتخاب می‌کند. در شرایط کنونی، امیر و رئیس دولت امارات شیخ خلیفه بن زاید آل نهیان است.
ویژگی‌های جمعیتی
کشور امارات همانند برخی دیگر از کشورهای عرب حوزه خلیج فارس جمعیتی متشکل از شهروندان اصیل و خارجی‌های مقیم این کشور دارد. جمعیت منطقه‌ای که کشور امارات در آن تشکیل شد، در سال ۱۹۶۰ در حدود ۸۰ تا ۹۵ هزار نفر تخمیم زده شده بود، در سال ۲۰۰۲ تقریبا به سه میلیون نفر رسید بر اساس آخرین آمارهای موجود جمعیت کشور امارات حدود 8،5 میلون نفر است که تنها یک میلیون نفر از آنان ساکنان اولیه امارات این کشور و دارای ملیت اماراتی هستند. در این میان، بر اساس آمارها از میان جعیت غیرشهروند (غیر بومی) 1 میلیون و 750 هزار نفر را هندی‌ها هستند که بزرگتر ین جمعیت غیربومی نیز محسوب می‌شوند.
در ارتباط با پراکندگی جمعیتی نیز حدود ۹۰ درصد مردم در شهرها زندگی می‌کنند. علاوه بر این، هشتاد درصد کل جمعیت امارات در سه شهر ساحلی ابوظبی، دبی و شارجه زندگی می‌کنند. شانزده تا بیست درصد باقیمانده هم در شهرهای بزرگتر واقع در مرغ‌زارها و در چهار امیرنشین کوچکتر زندگی می‌کنند. زیستگاه‌های دائمی کوچکتر عبارتند از العین، راس الخیمه ، فجره، عجمان، ام القیونین، خور فکان، دبا و ذید و همچنین شهرهای جدید جبل علی در امیرنشین دبی و الرویس در ابوظبی، دهکده‌های کوچک‌تری هم در کوه‌ها و در مناطقی مثل مرغ‌زارهای بوریمی و لیوا در ابوظبی وجود دارد. همچنین، تمامی بومیان اماراتی عرب هستند و از این میزان حدود 90 درصد مالکی مذهب هستند.
وضعیت اقتصادی
اقتصاد کشور امارات را می‌توان نقطه قوت این کشور در سطح منطقه ارزیابی کرد. در واقع، عضویت امارات متحده عربی در شورای همکاری خلیج عربی که دارای بازار مشترک (صندوق تعاون خلیج عربی) که دارای سیاست تاسیس پول واحد عربی است و دارا بودن یکی از لیبرال‌ترین رژیم های تجاری منطقه که سبب جذب جریان های مالی از سراسر جهان به این کشور شده است، نرخ تقریباَ ناچیز بیکاری شهروندن این کشور و تامین نیروی کار از خارج و تلاش روبه پیشرفت تنوع بخشی به اقتصاد خود و تلاش برای به حداقل رسانی آسیب پذیری از نوسانات قیمت جهانی نفت، اقتصاد امارات را در سال 2012 به رتبه 29 اقتصادهای برتر دنیا ارتقا داده است
درآمد زیاد حاصل از فروش نفت، این کشور را از یک امیرنشین ساده به یک دولت مدرن با استانداردهای بالای زندگی ، نظام آموزشی پیشرفته و زیربناهای خوب تبدیل کرده است. شهر دبی از نظر اقتصادی در سطح خوبی قرار دارد. این شهر درآمد ناشی از نفت و گاز را سرمایه‌گذاری نموده و تبدیل به یک مرکز توریستی و تجاری شده است. با این وجود، صادرات نفت خام این کشور در سال ۲۰11 حدود ۲٫۳۹۵ میلیون بشکه در روز بوده که امارات را چهارمین صادرکننده نفت دنیا تبدیل کرد.
علاوه بر این، بر اساس گزارش سازمان شفافیت جهانی امارات متحده عربی در منطقه خاورمیانه رتبه نخست و در سطح جهان رتبه 26 را از بین 177 کشور و منطقه شامل شاخص جهانی شفافیت و مبارزه با فساد سال 2013 را احراز کرد. مجموع این شرایط موجب شده که اکنون امارات در مقام دومین اقتصاد جهان عرب شناخته شود.
وضعیت نظامی
کشور امارات را از نظر نظامی به دلیل محدودیت جمعیت می‌توان نیرویی از نظر کمی ضعیف اما از نظر کیفی مدرن و قدرتمند ارزیابی کرد. در حقیقت، هم اكنون نيز نيروهاي مسلح امارات عربي متحده هر سه بعد نيروهاي زميني، دريايي و هوايي را دارا بوده و مقر اصلي آن در ابوظبي مي‌باشد. هر چند شمار اين نيروها كم است، ولي به پيشرفته‌ترين سامانه‌هاي تسليحاتي خريداري شده از كشورهاي فرانسه، انگلستان و ايالات متحده مجهز مي‌باشد. ارتش نيز شمار خارجي‌ها در اين نيروها را كم كرده است و در حال حاضر تمامي افسران رده بالا از مليت خود امارات هستند. امارات روابط گسترده ای با همه کشورهای مهم صادرکننده اسلحه چون ایالات متحده، روسیه، فرانسه، انگلستان دارد و سعی نموده است در خرید تسلیحات تعادل را بین صادرکنندگان اسلحه حفظ نماید. همچنین، کنترل بر نیروهای نظامی و پلیس در هر شیخ نشین به صورت جداگانه و توسط حاکم آن شیخ نشین انجام می شود.
ظرفیت‌ها و محدودیت‌های پیش روی امارت
کشور امارات به عنوان یکی از کشورهای حاضر در مجموعه غرب آسیا که همواره با سطحی از منازعات همیشگی همراه است، با یک سری محدودیت‌ها و ظرفیت‌های خاص مواجه می‌باشد. در راستای بررسی این ظرفیت‌ها و محدودیت‌ها در آینده کشور امارات می‌توان به صورت مجزا چند اصل مهم را مورد اشاره قرار داد.
محدودیت‌ها:
1- بدون تردید مهم ترین ضعف کشور امارات را می‌توان نبود سرمایه انسانی ارزیابی کرد. جمعیت بومی یک میلیون نفری امارات که بخش کوچکی از آن می‌توانند در مقام نیروهای فعال در عرصه‌های مختلف باشند، این کشور را در زمینه‌های مدیریت امور نظامی، امنیتی و اقتصادی با مشکل مواجه کرده است.
2- اتکای بیش از اندازه اقتصاد امارات به نیروی کار خارجی یا وارداتی یکی از ضعف‌های مهم این کشور در آینده معادلات منطقه غرب آسیا است؛ زیرا امارات در قیاس با قدرت‌های منطقه‌ای همچون ایران، ترکیه و عربستان، از توانایی محدودی در زمینه جمعیتی و مهارت‌های فردی شهروندان برخوردار است. این امر یک ضعف مهم برای این کشور در عرصه رقابت با قدرت‌های منطقه‌ای محسوب می‌شود.
3- مساله افزایش گرایش‌های رادیکال مذهبی در میان شهروندان اماراتی یکی دیگر از معضلاتی است که در آینده حاکمان ابوظبی با آن مواجه هستند. طی چند سال گذشته آمارها از پیوستن شهروندان اماراتی به گروههای افراط‌گرای اسلامی و حمایت شیوخ از القاعده و داعش گزارش می‌دهند. این امر در صورت عدم کنترل در آینده می‌تواند مشکلات زیادی را برای حاکمان اماراتی به همراه داشته باشد.
4- احتمال اعتراض مدنی و شورش خارجی‌ها نسبت به وضعیت معیشتی و درآمد، یکی دیگر از مسائلی است که در آینده می‌تواند گریبان‌گیر حکومت امارت شود. طی سال‌های گذشته جمعیت 80 درصدی خارجی‌ها در کشور امارات همواره اعتراضات مدنی محدودی را نسبت به وضعیت رفاه و معیشت خود داشته‌اند و با توجه به جمعیت بالای این گروه، اعتراضات ان‌ها می تواند در آینده مشکلات جدی را را برای ابوظبی ایجاد کند.
5- ضعف نیروهای نظامی و آموزشی کارآزموده در میان گروه جمعیتی اصیل امارات یکی دیگر از محدودیت‌ها این کشور در آینده است.
6- عمق استراتژیک محدود ابوظبی در منطقه و نبود کاریزما برای تاثیرگذاری بر دیگر کشورها یا بازیگران غیردولتی، یکی دیگر از موانع دولت امارات برای توسعه قدرت در آینده است.
ظرفیت‌ها:
1- رشد اقتصادی چشم‌گیر و ثبات اقتصادی کشور امارات در چند سطح می‌تواند موجب تقویت جایگاه این کشور در منطقه شود. از یک سو، ثبات را در داخل کشور ایجاد نماید و از سوی دیگر زمینه را برای تاثیرگذاری امارات در معادلات منطقه‌ای با بهره گیری از قدرت مالی ایجاد کند. علاوه بر این، اقتصاد پویا و در اختیار داشتن منابع مالی فوق‌العاده در تجهیز بیشتر ارتش به تسلیحات روز دنیا می‌تواند اثرگذار باشد.
2- اتحاد و نزدیکی امارات به قدرت‌های غربی از جمله آمریکا تضمینی برای حفظ موجودیت و حاکمیت این کشور در منطقه است.
3- محبوبیت و مشروعیت شیوخ امارات نزد شهروندان، یکی از مهم‌ترین پتانسیل‌های ابوظبی برای پیشبرد برنامه‌های اقتصادی و سیاسی در آینده است.
