الوقت- در شرایط فعلی، تركیه از چند جهت با چالش مواجه شده است. به نحوی كه مرزهای دوستی با سوریه را به مرزهای تنش و درگیری مبدل كرده و هرگاه امكان آن و جود دارد كه آنكارا خواسته و ناخواسته وارد جنگی و یرانگر شود. این در حالیست که برای آینده سوریه چند سناریو وجود دارد که احتمالا در هیچ یک از آنها منافع ترکیه تامین نمی شود:
1. باقی ماندن نظام حاكم در سوریه: در صورت تحقق این سناریو، تركیه بزرگترین بازنده تحولات سوریه محسوب می‌شود. زیرا برخلاف سایر كشورهای محور غربی ـ عربی كه از معارضین حمایت می‌كردند، تركیه تنها كشوری است كه دارای مرزهای مشترك با سوریه می‌باشد. در و اقع عربستان، قطر و حتی امریكا و كشورهای اروپایی از صحنه نبرد و درگیری دور هستند اما تركیه ناچار است در كنار همسایه‌ای زندگی كند كه علیه آن خصمانه‌ترین مواضع را اتخاذ كرده است. بنابراین از جمله پیامدهای تحقق این سناریو می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
1. تداوم تیرگی در روابط تركیه و سوریه؛
2. از بین رفتن منافع اقتصادی تركیه در سوریه؛
3. بسته شدن دروازة ترانزیتی خاورمیانه عربی به روی تركیه.
وقوع این سناریو که تا کنون نیز اتفاق افتاده است، می تواند ترکیه را درگیر مشکلات و چالش های عدیده ای نماید و حتی مشروعیت داخلی اردوغان را نیز زیر سوال ببرد. زیرا وی ترکیه را وارد بحرانی کرده که نه تنها هیچ نتیجه ای در بر نداشته، بلکه عملا بسیاری از منافع اقتصادی و همچنین امنیت ملی ترکیه را نیز به مخاطره افکنده است.
2. سقوط نظام حاكم در سوریه: در صورت سقوط نظام حاكم بر سوریه، احتمالاً چند سناریو شكل خواهد گرفت:
سناریوی نخست آن است كه مخالفینی كه محور غربی ـ عربی از آنها حمایت به عمل آورده‌اند، قدرت را در دست گیرند. در چنین حالتی، تركیه با توجه به ارتباط نزدیكی كه با این مخالفان دارد، از نقش و جایگاه مطلوبی در آینده سوریه برخوردار خواهد شد.
سناریوی دوم براین اساس است كه امكان دارد پس از سقوط نظام حاكم در سوریه، قدرت به دست جنگجویان و مبارزان متعلق به القاعده و سلفی‌ها بیافتد. در صورت تحقق این سناریو، تركیه عملاً با القاعده همسایه می‌شود و باید منتظر و رود افكار، اندیشه‌ها و عقاید تندروانه آنها به داخل خاك خود باشد. همچنین موجی از رادیكالیسم و تروریسم، همواره مرزهای تركیه را تهدید خواهد كرد.
3.تجزیه سوریه: در صورت سقوط نظام حاكم در سوریه، تجزیه این كشور به سه یا چهار و احد كوچك‌تر محتمل است. در صورت تحقق این سناریو، احتمال تشكیل یك دولت كردی، یك دولت علوی و یك دولت سنی با ایدئولوژی نزدیك به القاعده و جود دارد. بدین ترتیب نه تنها مخاطرات ناشی از یك دولت تندروی سلفی در پشت مرزهای تركیه باقی می‌ماند، بلكه تشكیل دولت‌های كردی و علوی به معنای آغاز روند تجزیه تركیه خواهد بود. زیرا هم كردها و هم علوی‌های تركیه به شدت از شرایط فعلی خود ناراضی هستند و در نتیجه، امكان آن و جود دارد كه به دولت‌های مستقل و تازه تأسیس بپیوندند.
در مجموع، تجزیه سوریه به معنی جنگ داخلی مداوم است و موجب بروز خشونت در امتداد خطوط مرزی ترکیه می شود. گرایش های فرقه ای بین سنی ها و علوی ها، و گرایش های قومی بین ترک ها و کردها و سایر اقلیت ها خواهد شد. این امر به همراه خشونت های ناشی از اعمال گروه های رادیکالی نظیر القاعده و افزایش موج آوارگان، خطر سرایت ناامنی به ترکیه را بیش از پیش افزایش خواهد داد.
4. شکل گیری نظام فدرال: در حال حاضر ایده ای که برای آینده نظام سیاسی سوریه از سوی آمریکا و روسیه پیگیری می شود، نظام فدرال است. در صورت شکل گیری نظام فدرال، احتمالا سوریه یه سه واحد فدرال علوی، سنی و کردی تقسیم می شود. اگر چه کاهش قدرت علویان و افزایش فضای سنی ها در راستای اهداف ترکیه است، اما شکل گیری یک واحد خودمختار فدرال کردی می تواند تبعات نامطلوبی برای ترکیه داشته باشد. به همین دلیل نیز ترکیه به هیچ وجه از شکل گیری نظام فدرال در ترکیه استقبال نمی کند و خواهان وجود یک دولت مرکزی مقتدر به رهبری اهل تسنن در این کشور است.
به همین دلیل نیز پس از آنکه کردهای سوریه به همراه شماری از اقوام و مذاهب مناطق کردنشین این کشور به تشکیل فدراسیون روژآوا رای داده و بدین ترتیب نظام فدرالی اعلام کردند، دولت ترکیه با صدور بیانیه ای اعلام کرد با این موضوع کنار نمی‌آید و هرچه در توان داشته باشد برای مقابله با آن انجام می دهد. بیانیه صادره وزارت امورخارجه ترکیه تاکید می کند که اعلام سیستم فدرالی در شمال سوریه تهدید جدی علیه ترکیه بوده و آنکارا مقابل آن می ایستد. از نظر ترکیه این فدرالیسم موفق نخواهد شد و آنکارا تمام توان خویش را بکار می گیرد تا این طرح را با شکست روبررو سازد. همچنین وزارت امور خارجه ترکیه از تمام جهان خواست در مقابل این تلاش که به معنای تجزیه سوریه است، بایستند.
در مجموع بررسی سناریوهای مرتبط با آینده سوریه نشان می‌دهد كه دولت تركیه چه در صورت حفظ نظام حاكم بر سوریه و چه در صورت سقوط آن، متحمل بیشترین خسارات و چالش‌های راهبردی خواهد شد. همچنین دولت ترکیه از تجزیه یا فدرالی شدن سوریه نیز سودی نمی برد و با چالش های امنیتی مواجه می شود. در این بین دولت تركیه تنها در یك صورت (به دست گرفتن قدرت توسط مخالفان میانه‌رو) با شرایط مساعدی مواجه خواهد شد. با این حال برآورد اوضاع سوریه نشان می‌دهد كه احتمال و قوع این سناریو كمتر از سناریوهای دیگر است. به این معنا كه احتمال باقی ماندن نظام حاكم در سوریه (در شرایط فعلی) بیش از سقوط آن است. از سوی دیگر حتی در صورت سقوط نظام حاكم نیز احتمال و قوع دو سناریوی مبتنی بر تجزیه سوریه و یا تشكیل یك دولت سنی و نزدیك به و سلفی‌ها در سوریه بسیار بیشتر از بر سر كار آمدن مخالفان میانه‌رو، اخوانی و نزدیك به تركیه است.
شعیب بهمن
