الوقت- چهار روز از زلزله نسبتاً بزرگی که افغانستان را لرزاند می‌گذرد و روند امدادرسانی و یافتن مفقودشدگان از زیر آوارها همچنان ادامه دارد.
روز شنبه (15 مهر) زمین لرزه 6.3 ریشتری ولایت هرات را لرزاند که طی آن هزاران نفر کشته و زخمی شدند. بر اساس گفته طالبان، تاکنون 2500 نر در زلزله هرات کشته و بیش از 2000 نفر زخمی شده‌اند اما باتوجه به حجم تخریب‌ها آمار تلفات روز به روز در حال افزایش است.
دکتر علا ابوزید از سازمان بهداشت جهانی گفت:«زلزله حوالی ساعت 11 صبح رخ داد، زمانی که مردان بیرون از خانه‌ها بودند، بنابراین اکثر کسانی که مجروح و جان باختند، زنان و کودکانی هستند که در آن زمان در داخل خانه‌ها بودند». ابوزید گفت که دو سوم از مجروحان شدیدی که در بیمارستانها بستری شده‌اند، کودکان و زنان هستند و هشدار داد که تامین مالی عملیات‌های بشردوستانه همچنان حیاتی است و توجه جهانی و کمکهای مالی از افغانستان دور شده است.
ملا جانان، سخنگوی وزارت حوادث و مدیریت بحران افغانستان هم در بیانیه‌ای گفت:«20 روستا به طور کامل ویران شده و تیم‌های آمبولانس به چندین روستای ویران‌شده نرسیده‌اند، زیرا امکانات موجود ضعیف و راه‌ها سخت است و اولویت در حال حاضر بیرون آوردن کشته‌ها و مجروحان از زیر آوار است».
ارشاد ملک، مسئول سازمان بین‌المللی «نجات کودکان» که به مناطق زلزله زده هرات سفر کرده است گفته که خانه‌های بیش از 9 هزار خانواده در این زمین لرزه ویران شده و شمار زیادی از کودکان نیز در میان آوارگان است.
روند کمک‌رسانی کند است
خبرهای به دست آمده از گزارش‌های میدانی رسانه‌ها در گفتگو با مردم محلی نشان می‌دهد که روند امدادرسانی به کندی صورت می‌گیرد و متناسب با وسعت ویرانی‌ها و نیاز شهروندان زلزله زده نیست.
یک پرستار در بیمارستان مرکزی هرات گفت:«من می‌بینم که دولت طالبان در کار خود صادق است، اما مشکل این است که کمک واقعی دریافت نمی‌کند و هیچ تجربه‌ای در برخورد با بلایا ندارد. درحالی که میدان‌ها و حیاط بیمارستان مرکزی هرات مملو از مجروحانی است که به هر وسیله‌ای که در دسترس هستند، مداوا می‌شوند، اما همه چیز ناقص است».
ارتباطات تلفنی در هرات قطع است و کار را برای ارزیابی و ارسال خبر درباره جزئیات مناطق تحت تاثیر قرار داده است. ویدئوهایی در رسانه‌های اجتماعی منتشر شده که نشان می‌دهد صدها تن در خیابان‌های هرات به سر می‌برند و حاضر نیستند به مغازه‌ها یا خانه‌های خود برگردند.
زمین لرزه در هرات زمانی به وقوع پیوسته که افغانستان دچار بحران شدید انسانی است و 29.2 میلیون نفر در این کشور نیازمند کمکهای بشردوستانه است. از سوی دیگر، میزان کمکهای بشردوستانه به افغانستان به شدت کاهش یافته و بر اساس گزارش سازمان ملل، 15 میلیون نفر نمی‌دانند که وعده غذایی بعدی خود را چگونه تأمین کنند.
به گزارش «خبرگزاری شفقنا»، شماری از آوارگان مناطق زلزله زده به رسانه‌ها گفته‌اند که گروه‌های نجات و امداد بسیار کند عمل کرده‌اند. یک زن کهن سال که از مناطق زلزله زده نجات یافته است، گفت که اگر تیم‌های نجات زودتر می‌رسیدند، نوه‌های او اکنون زنده بود و نجات می‌یافتند.
ارسال کمکهای بشردوستانه جهانی
با وقوع زلزله در هرات، برخی کشورهای منطقه و سازمانهای بین‌المللی کمکهای بشردوستانه را برای زلزله زدگان افغانستان ارسال کرده‌اند. سازمان هماهنگی کمکهای بشردوستانه سازمان ملل «اوچا» از تخصیص بودجه اضطراری ۵ میلیون دلاری برای زلزله‌زدگان هرات خبر داد و بر همکاری بیشتر شرکای بین‌المللی تاکید کرد. اوچا طی گزارشی اعلام کرد:«تیم‌های امدادی وابسته به این نهاد به منطقه رسیده و در حال کمک به زلزله زدگان هستند. تلاش‌های جستجو و نجات همچنان ادامه دارد و تیم‌های ارزیابی سریع در مناطق آسیب‌دیده مستقر شده‌اند».
آژانس‌های امدادرسان و گروه‌های غیردولتی هم از جامعه بین‌المللی درخواست کرده‌اند که وارد عمل شوند. ورلد ویژن، یک موسسه خیریه جهانی اعلام کرد:«وضعیت بدتر از آن است که ما تصور می‌کردیم، زیرا مردم روستاهای ویران شده همچنان در تلاش هستند تا بازماندگان را با دست خالی از زیر آوار نجات دهند. نیروهای کمکی از کابل وارد هرات شدند اما در منطقه زلزله تنها یک بیمارستان دولتی وجود دارد».
آنتونی گوترش، دبیرکل سازمان ملل گفت که سازمان ملل و شرکای آن در افغانستان در حال هماهنگی با مقامات عملی برای ارزیابی سریع نیازها و ارائه کمکهای اضطراری هستند. با نزدیک شدن به فصل زمستان، دبیرکل از جامعه جهانی خواست تا گردهم آیند و از مردم آسیب دیده از زلزله که بسیاری از آنها قبل از این بحران نیاز به کمکهای بشردوستانه داشتند، حمایت کنند.
پاکستان هم کمکهای اضطراری و تیم‌های نجات را به افغانستان زلزله زده فرستاده است. اداره ملی مدیریت بلایای پاکستان نیز تلاش‌های خود را برای هماهنگ کردن طرح واکنش بشردوستانه برای افغانستان آسیب دیده از جمله تیم‌های جستجو و نجات بسیج کرد .سپهبد انام حیدر مالک، رئیس اداره ملی مدیریت بلایای طبیعی پاکستان گفت:«اداره ملی مدیریت بلایای طبیعی، ترتیب ارسال مواد امدادی از جمله مواد غذایی، دارو، چادر و پتو را داده است. علاوه بر این اقلام، تیم‌های جستجو و نجات نیز آماده اعزام هستند». از سوی دیگر، وزارت دفاع ملی ترکیه هم اعلام کرد که هواپیمای حامل مواد امدادی و تجهیزات مدیریت بلایا و اضطراری مورد نیاز پس از زلزله افغانستان را ترک کرده است .
سازمان «نجات کودکان» نیز اقداماتی را برای کمک به هزاران خانواده زلزله زده انجام داده است. این سازمان اعلام کرد:«این سازمان در هماهنگی با شرکای خود برای شامل کمکهای بشردوستانه اضطراری، توزیع پول نقد بین خانواده‌ها و کودکان بهداشت و حمایت از سلامت روان کودکان تلاش می‌کند». ارشاد ملک، مدیر سازمان نجات کودکان در افغانستان، گفت:«وسعت خسارات وحشتناک است و تعداد افرادی که تحت تأثیر این فاجعه قرار گرفته‌اند واقعاً نگران کننده است. مردم هنوز هم در زیر آوار خانه‌های خود در هرات مدفون هستند و این افراد همچنان در زیر آوار هستند. هزاران کودک و خانواده اکنون بی‌خانمان شده‌اند و جان خود را از دست داده‌اند. با توجه به کمبود شدید مواد غذایی، اهداکنندگان باید کمکهای بشردوستانه نجات بخش ارائه دهند. نباید به کودکان هرات که به کمک فوری نیاز دارند، پشت کند».
ایران در کنار زلزله زدگان
ایران به عنوان کشور همسایه از همان ساعات اولیه آمادگی خود را برای کمک به مردم زلزله زده اعلام کرد و اولین نیروهای امدادی و کمکهای خود را راهی افغانستان نمود .
تیم‌های تخصصی امداد و نجات جمعیت هلال احمر ایران نخستین تیم خارجی کمک‌رسانی به زلزله‌زدگان افغانستان بودند که روز دوشنبه با تجهیزات تخصصی و سگ‌های زنده‌یاب وارد مناطق زلزله‌زده در ولایت هرات شدند. سجادی، سرپرست گروه اعزامی جمعیت هلال احمر ایران به مناطق زلزله‌زده گفت، گروه امدادی ایران با تجهیزات پیشرفته و کامل به مناطق زلزله‌زده آمده است تا با همکاری نیروهای افغان به کمک‌رسانی سرعت بخشد.
مدیرکل جمعیت هلال احمر خراسان رضوی هم از وصول درخواست کمک افغانستان از گروه‌های امدادی ایران خبر داد و اعلام کرد تیم‌های امدادی این جمعیت هم اکنون در مرز دوغارون مستقر شده‌اند. 21 تیم امدادی، 11 خودروی امدادی عملیاتی، دو سگ یاب و مواد امدادی را برای پناه دادن و تغذیه 500 خانواده تجهیز و اعزام کرده‌ایم.
مولوی خالص، رئیس جمعیت هلال احمر افغانستان هم از حضور تیم‌های تخصصی امداد و نجات جمعیت هلال احمر ایران به مناطق زلزله‌زده هرات، استقبال و ابراز خوشحالی کرد.
سفارت ایران در کابل ضمن ابراز همدردی با قربانیان و آسیب دیدگان زلزله هرات اعلام کرد ایران آمادگی دارد در چارچوب همکاری‌های انسان دوستانه و بیانیه قازان روسیه نسبت به پذیرش و هدایت کمکهای بین‌المللی به آسیب دیدگان زلزله اقدام نموده و خدمات مرزی خود برای اعطای کمکهای بشردوستانه را افزایش دهد. حسن کاظمی قمی، سفیر ایران در کابل هم اظهار داشت کمیته تماس منطقه‌ای را برای کمک به زلزله زدگان هرات فعال می‌کنیم.
کمکهای ایران درحالی است که تاکنون بسیاری از کشورها از جمله غربی‌ها، هیچ اقدامی برای کمک به مردم زلزله افغانستان انجام نداده‌اند و برخلاف ادعای دفاع از حقوق بشر در این کشور اما با عینک سیاسی به تحولات این کشور نگاه می‌کنند. زیرا دولت موقت افغانستان را هنوز به رسمیت نشناخته‌اند و آنرا به تشکیل دولت فراگیر منوط کرده‌اند.
کمبودهای گسترده در کمک به زلزله زدگان؛ از سال‌ها اشغالگری آمریکا تا ضعف طالبان
اگرچه در زمان وقوع بلایای طبیعی، جامعه بین‌المللی هم باید به وظیفه انسانی خود عمل کند اما بسیاری از مسئولیت‌ها بر عهده حکومت‌های محلی است که باید با سیاستگذاری و طرحهای عمرانی خود را برای چنین مواقع بحرانی آماده کنند.
با وجود آنکه در دو دهه گذشته آمریکا و متحدان آن در ناتو میلیاردها دلار پول را به شکل بمب بر سر مردم افغانستان ریختند و گامی در جهت استفاده ازاین سرمایه‌ها برای ساختن زیرساختها و عمران وابادانی این کشور برنداشتند، اکنون نیز دولت ایالات متحده با بلوکه کردن 7 میلیارد دلار از دارایی‌های مردم افغانستان دست حکومت امارت اسلامی را در فراهم کردن شرایط برای کمک به زلزله‌زدگان بسته اند. طالبان که دو سال است قدرت را به طور کامل قبضه کرده است نتوانسته اقدامات موثری برای اینکه از بار تلفات انسانی و خسارات مالی در زمان بالای طبیعی بکاهد، انجام دهد.
طالبان در دومین روز حادثه یک کمیسیون تشکیل دادند و در سومین روز هم عبدالغنی برادر، معاون نخست‌وزیر در امور اقتصادی اداره طالبان در افغانستان و هیئت همراهش به منطقه زلزله زده هرات سفر کردند تا کمکهای فوری امدادی را ارائه و از توزیع عادلانه و دقیق کمک‌ها اطمینان حاصل کنند. عرفان‌الله شرف‌زی، سخنگوی جمعیت هلال احمر افغانستان، گفت که بیش از 20 تیم روز دوشنبه در منطقه زلزله حضور یافته و یک کمپ موقت برای آوارگان ایجاد کرده‌اند.
طالبان همچنین به سازمانهای محلی تاکید کرده‌اند که هر چه سریعتر به مناطق تحت تاثیر بروند تا به ارسال و انتقال زخمی‌ها به بیمارستانها کمک کنند، برای مردم زلزله زده سرپناه تامین کرده و به بازماندگان غذارسانی کنند. آنها همچنین گفته‌اند که آژانس‌های امنیتی باید از تمامی منابع و تسهیلات خود برای تضمین امنیت افراد گرفتار در زیر آوار استفاده کنند.
ناهماهنگی میان طالبان و نهادهای امدادرسان نیز به عنوان یک چالش در روند امدادرسانی به زلزله زدگان مطرح شده است و گفته می‌شود که طالبان به امدادگران زن اجازه نداده که به مناطق زلزله زده بروند و به زنان کمک کنند و نشان می‌دهد طالبان همچنان در مواقع بحرانی هم قوانین سختگیرانه علیه زنان را ادامه می‌دهد.
شرایط در مناطق زلزله اضطراری است و می‌طلبد که کمک‌ها بسیار به موقع، منظم و هماهنگ شده برسد، اما ظاهرا محدودیت‌های طالبان بر فعالیت نهادهای امدادرسان و چالش‌های متعدد دیگر، باعث شده است امداد رسانی درست به زلزله زدگان هرات صورت نگیرد و ابعاد فاجعه بیشتر گسترش یابد.
در چنین شرایطی فاجعه بار، داشتن بیمارستان‌های مجهز و دستگاه‌های کمک‌رسانی از جمله ماشین آلات آواربرداری می‌توانند کمک زیادی در نجات افراد داشته باشند اما دولت موقت اصلا به زیرساختهای افغانستان توجهی نکرده است و به همین خاطر تلفات انسانی و خسارات مالی در هرات بسیار بالا بود. طالبان که خود توان لازم برای ساخت زیرساختها برای مقابله با بلایای طبیعی را ندارد مجبور است که از کشورهای دیگر کمک بگیرد اما در این میان هم به دلیل اینکه خواسته جامعه جهانی را برآورده نکرده، از دریافت این کمک‌ها محروم شده است.
اگر طالبان با تشکیل دولت فراگیر که خواست جهانی است، موافقت می‌کرد اکنون بسیاری از کشورها و سازمانهای مردم نهاد به کمک زلزله زدگان شتافته بودند، همانگونه که در زلزله ترکیه در فوریه گذشته همین کار را کردند و با وجود زلزله مهیب 7.8 ریشتری اما در مدت کوتاهی توانستند افراد زیر آوار مانده را بیرون آورده و ساخت و ساز را سریعا شروع کنند.
ایستادگی طالبان در برابر خواسته جامعه جهانی، زندگی میلیون‌ها افغان را تحت تاثیر قرار داده است و بر اساس گزارش سازمان ملل و برنامه جهانی غذا، قریب به 90 درصد مردم افغانستان زیر خط فقر زندگی می‌کنند و اگر کمکهای جهانی به این کشور ارسال نشود، وضع از این هم بدتر خواهد شد.
افغانستان کشور زلزله خیز
افغانستان کشوری زلزله‌خیز محسوب می‌شود و مرگبارترین زمین‌لرزه‌های آن نیز اکثرا در منطقه کوهستانی هندوکش که در مرز با پاکستان قراردارد، به وقوع پیوسته است.
زلزله هندوکش در سال ۱۹۹۱ که همزمان در مناطقی از افغانستان، پاکستان و اتحاد جماهیر شوروی رخ داد، موجب کشته شدن ۸۴۸ نفر شد.
زلزله قائن در ۱۹۹۷، زمین لرزه‌ای ۷.۲ ریشتری در مرز افغانستان و ایران به وقوع پیوست و جان بیش از هزار و ۵۰۰ نفر را در هر دو کشور گرفت.
زلزله تخار در فوریه ۱۹۹۸، زمین‌لرزه در ولایت دورافتاده تخار در شمال شرق افغانستان دست‌کم دو هزار و ۳۰۰ کشته برجای گذاشت که برخی تخمین‌ها تعداد جانباختگان این زلزله را چهار هزار نفر برآورده کردند.
زلزله تخار، در می ۱۹۹۸، دومین زمین لرزه ۶.۶ ریشتری که حدود سه ماه بعد در ولایت تخار رخ داد، جان چهار هزار و ۷۰۰ نفر دیگر را گرفت.
زلزله هندوکش، ۲۰۰۲، دو زلزله متوالی که در مارس ۲۰۰۲ هندوکش را لرزاند، در مجموع موجب مرگ هزار و ۱۰۰ تن شد.
زلزله هندوکش ۲۰۱۵، زمین لرزه‌ای به بزرگی ۷.۵ ریشتر که یکی از قوی‌ترین زلزله‌های تاریخ افغانستان محسوب می‌شود، در مجموع ۳۹۹ کشته در افغانستان، پاکستان و هند بر جای گذاشت ولی دو هزار و ۵۳۶ نفر را زخمی و مجروح کرد.
در ژوئن ۲۰۲۲ هم یک زمین لرزه قدرتمند در مناطق کوهستانی شرق افغانستان رخ داد که در نتیجه آن خانه‌های خشت و گلی را از بین برد. این زمین لرزه مرگبارترین در طول دو دهه در افغانستان بود که به کشته شدن بیش از هزار نفر و زخمی شدن ۱۵۰۰ تن منجر شد.
